Шығармашылық жоба "Қазақ қамшысының емдік қасиеті"

1 слайд
Қазақ қамшысының емдік қасиеті Аннотация Жобаның негізгі мақсаты: 1.Қазақтың ұлттық құндылығы –қамшы жасау өнерін қайта жаңғырту үшін оның қолданатын орнын, емдік қасиетін анықтау. 2.Зерттеу нысаны: қамшы 3. Зерттеу кезеңдері: 1.Қамшы туралы әдебиеттерден,шеберлерден т.б. адамдардан мағлұмат жинау (тарихы, түрлері, бөліктері) 2.Қамшының қасиетін анықтау мақсатында халық емшісімен кездесу, мұражайға бару 3. Тобылғы өскен жерді көруге Шайырға,тау шатқалдарына бару 4. Таспа өру мақсатында шеберлердің әдіс–тәсілдерін үйрену 4.Эксперимент әдісі: Қамшыны 4 өрім, 6 өрім етіп өру.

1 слайд

2 слайд
Жаңалығы: 1. Қамшының киелі болатыны Адам атаның жаратылысына байланыстылығы. 2.«Қары ағаш» (тобылғы ағашы) тау шатқалдарында өсетін болған. Шайырда «Қаңғыр қазы» әулиенің мазарының қасында өскен қасиетті ағаш. Сары ала сапты қайыс қамшымен шайтанды қуады деп емге пайдаланған. Қамшының ұшар басында, алақанында пәле- жаладан, ауру- сырқаудан қағатын құдірет ұялайды . 3.Бұрынғы кезеңдерде күйме арба, қамал арба, жай арбаға жегілген аттарға, малға да ұзын қамшыны пайдаланған. Қазір ондай қамшыны цирктерде аңдарды үйреткенде қолданады. 4.Шапқыншылық кезеңде қару қамшы болған. Жау қолындағы қаруды алу үшін осы қамшымен қолына ұра орап, жау қаруын тартып алған. Қамшының ұшына жұмыртқадай темір бекі тікен қойған.Басында темірі бар қамшының темірі шығыршық арқылы алынбалы-салынбалы болған. Жұмыс нәтижелері: 1. Бұрынғы тұрмыста,жаугершілік замандағы қолданған қамшы түрін білді 2. Емдік қамшыны пайдаланған адамның бойы, рухы таза болуы керектігін білді. 3. Қамшының қасиеті неде екендігін анықтады. . 4. қамшы өру жолдарын үйренді,олардың неше өрім,қандай материал қолданатынын білді.

2 слайд

3 слайд
•   І бөлім.1.1. Қазақ халқының қолөнер туындысының бірі қамшының шығу тарихын тану. • Қамшы – халқымыздың қастерлі де киелі дүниесінің бірі. • "Қамшы" сөзіндегі "қам" түбірі шикі, шылғи, шала, қам-қарекет, қимыл, айла, тәсіл, амал, қам-уайым, қайғы, қамығу, қамдану, әзірлену, даярлану. • Қамшы –атқа мінген адам ұстайтын,бірнеше таспа қайыстармен көмкеріліп өрілген,сабы тобылғыдан, ырғайдан, аңдардың тұяғы, мүйіздерінен жасалған атты айдап жүргізетін құрал. • Қамшы- құрал болумен қатар қару, ер жігіттің жаудан құтқарып алар сенімді серігі. • Қамшымызды халық тіл өнерінде де «ойната» білген. • қазақта қамшымен байланысты көптеген дәстүр бар. • Қазақта қамшыны ұ стаудың да әдебі ,мәнісі бар. •   Шеберлер қамшының сабына ерекше көңіл бөліп, оны жез бауырлап, мойнақтап, темір не жезбен, былғарымен, қайыспен орап тастайды. Қамшы өрімі алақанынан саптық мойынға бүркеншік арқылы жез, мыс шегелермен тойтарып бекітіледі немесе таспа арқылы мойнаққа бүркемелеу арқылы жалғайды.

3 слайд

4 слайд
Қамшы сабы 4-7 тұтам тобылғы еліктің сирағы нан киіктің мүйізіненҚамшы Қамшы өрімі Алты таспа Төрт таспа Сегіз таспа Он екі таспа дырау дойыр

4 слайд

5 слайд
• Жасалуы мен материалына қарай: • Дойыр, ұзын, шолақ, білеу, сарыала, орама, мүйіз сапты,шашақты, тобылғы сапты, жылан бауыр, өзекті т.б. • Қолданылуына қарай: «сайтан», «киелі», «қасиетті», «шыбыртқы», «бәйге», «үйір» , «көкпар», «ноғай» , «баптау», «аңшы» , «барымта», «дойыр», «соп»,атқамшы,дырау қамшы,дүре қамшыкүдері қамшы, жортуыл қамшы. • Сыйлық қамшылар: «неке»қамшы, «сүндет» қамшы, «бәсіре» қамшы.

5 слайд

6 слайд
Қазақта қамшыны ұстаудың да әдебі ,мәнісі бар. • Жалпы қазақ халқында кез келген уақытта қамшымен «белгі» берілген. • Уәзірлер мен елшілер т.б. адамдар хандардың алдында сөз сұрарда «дат» деп қамшыны ұзына бойына тастаған. • «Келісімділік» белгісі- қамшыны ұстаған күйінде жерге тастағаны. • «Ұзына бойы тастаса» - сөз сұрап тұрғандағысы. • Кейде хан алдына барғанның бес қаруымен бірге қамшысын да алып қалған. Ондайда сөз сұраса, тұрып жіберіп екі шапанны етегін сылдырлатқан. Егер келісер болса жүрегінің тұсын қаққан.

6 слайд

7 слайд
Қазақ халқы қамшыны әнге қосқан 2. Тобылғы қамшы саптық сайға бітер, Көп жылқы көк алалы байға бітер. Көргенде сұлулығын, сұқтандырған, Тек қана аспандағы айға бітер. 3. « Қамшы» деген қазағым да киелі, Оны елім тарихтан жақсы біледі. Ұмыт қалған кейбір жерін ескіден, Теріп қозғап елге ұсынғым келеді. Аршып қозғап бабаның ескі көмбесін, Ұсындым елге ізгілік мұрам сөнбесін. Шапандай шекпен, атамнан қалған сандықтан Алып өңдеп қайтардым елге көмбесін. 1. Қолымда бір қамшым бар алтындаған, Кей жаман ұстай алмай қалтылдаған ... немесе Қолымда бір қамшым бар күмістеген, Дейді жұрт сонша әсемдеп кім істеген?

7 слайд

8 слайд
Қасиетті тобылғы ағашы өскен Шайыр ауылы. «Қаңғыр қазы» әулиесі мазары.

8 слайд

9 слайд
• Қамшының қасиет і неге байланысты • Ерте кездерден -ақ қазақ халқы тобылғы бұтасына ерекше мән берген, әрі оны қасиетті деп санаған.Өйткені тамыры қырқылған тобылғы жерден нәр алып өсе алмайды.Оны бәкімен кесіп,гүлін сілкілеп,тұқымын түсіріп алатын болған.Тобылғы өскен жерге мал жаймаған, тіпті аяқпен баспаған.Тобылғының дәрілік қасиетін халқымыз жоғары бағалаған. «Қараған кен, тобылғы ем» деген мәтел, тобылғының емдік қасиетін аңғартып тұр.Тобылғы майын ерітіп, теміреткіге қарсы пайдаланған. • Тобылғы ағаш сынбайды,суды бойына сақтап қалмайды, жарылмайды. • Тобылғыдан- найза, қылыш, қамшы, аса жасаған. «Қары ағаш» тау шатқалдарында өсетін болған. Шайырда «Қаңғыр қазы» әулиенің басында өседі. Қазір сол жерде қураған ағаштар жатыр. Соғыс кезінде тобылғы ағашын отынға жаққанда қанды сүт аққан. Аса ұстаған, қамшымен емдеген , Қаңғыр қазы Қарамазарда жатыр. «Қары ағашты» қамшы жасауға алатын адамдар барып дұға оқып кесіп алады, дұға оқымаса бір қиындыққа ұшыраған. Сондықтан тобылғы ағашы «киелі ағаш» саналады.

9 слайд

10 слайд
Қамшының адам тағдырымен байланысы. Қамшының киелі болатын себебі, атам қазақ Адам атаның жаратылысына байланысты қылады.Себебі өмірге келетін перзент ана құрсағында қамшы аттас қамшымен дем алады. Адамның өмірге келтіретін ағзасы «қамшыдан» бөлініп шығады. Мысалы мал сойғанда екі жамбастың арасын шеміршегінен айырғанда «қамшы» сол жерге келеді де, шеміршекке айналып жоқ болып етеді(жамбасқа кіріп), оны жамбасты баспен бірге берілетіні де содан. «Жамбас» ұлы сүйек аталады. Себебі, жамбас қамшы арқылы барлық сүйектерге ағза беріп тұратын сүйек.

10 слайд

11 слайд
Қамшының қасиеті «Тобылғы» ағаштың басына «дегедек» деген құс ұя салады.Бұл құстың шыңғырғанда даусынан жыландар қатты қорқады екен.Оған мысал, Қашағанның өлеңінде: Дегедек деген бір құс бар Аспанда жүріп ысқырса Мың орда жылан басылған. Жынмен ауырған адамдардың жынын шығарған (ұрмай). Қамшыны былғағанда ысқырған сесі шығады.Бұл дыбыс дегедек құстың ысқырған дыбысындай.Сондықтан жындар ол дыбыстан қорқады.Қамшымен бақсылар жауырын ортасын, көкірек тұсын сипап емдейді. Жауырын мен көкірек тұсының ортасын қағба дейді. Жауырын мен көкірек тұсында тесік болмайды.Рух өлгенде сонымен дыбыс бере алады. Жын соққан адамдардың «көкіректен тепті», «ту сыртымнан тепті» дейтін себебі содан. Киелі қамшылардың тұғыры пышақтың қынабы сияқты малдың тулағынан жасалған.Киелі қамшыны белдегі белдікке қыстырып қойған не болмаса саптама етіктің қапталына тығып қояды. Қазақ қамшысы киелі болғандықтан жерге тастамай, жоғары іліп қоятын, ұмытпай қынабына салып қоятын болған.

11 слайд

12 слайд
Қамшы жасаушы шеберлер әдіс-тәсілдері. • 1.Ертедегі Маңғыстау шеберлерінің қамшы жасау тәсіл/і: 2.Домбыра мен қамшы жасау шебері Ақжол Жабағиевтың әдіс-тәсілдері. 3.Түркістандық Раһматулланың қамшы жасау тәсілдері: 4.Құлбаева Қанша мұғалімнің қамшы өру технологиясы: 5.Бектібай ақсақалдың ұрпағы Камалбек Бектібаевтың қамшы өру әдісі:

12 слайд

13 слайд
Эксперимент әдісі: Қ амшы жасауға қажетті құрал-жабдықтар.

13 слайд

14 слайд
Тәжірибе жұмыстарым

14 слайд

15 слайд
Қорытынды: • Қазақ ата-баба мұрасын сақтап қалу үшін біз сияқты жастар өнер- білімге құштар болып, өнерлі үлкендерге жақын жүріп, солардың өмір тәжірибесін тыңдай үйрене отырып, қандай қиын нәрсені болса да шын ниет қойған адамның үйрене алатынын мен осы шығармашылық зерттеу жұмысы барысында көз жеткіздім. • Дәстүрдің қаймағы бұзылмаған әсіресе, біздің Маңғыстау өңірінен қамшы өретін адам табылмаса ұят болар еді. • Бұйыртса болашақта қолөнермен,соның ішінде қамшы өнерінің қыр- сырын біліп,қамшыны жасауды жақсылап біліп, өзімнен кейінгілерге үйретемін деген ойдамын.Қазіргі кезде шетел азаматтары да қызығушылық танытып, шеберлерге тапсырыстар беріп жатыр. • Менің болашақтағы арманым, қамшы жасап, бұйымдарымды шетелге шығарып, Қазақстанымның қолөнерін шетелге танытуға атсалысу. • Сондықтан да қазақтың қамшысы да, қамшы ұстар ұлдары да көп болсын, – деймін!

15 слайд

16 слайд
Ұсыныстар. • 1.Ауылымызда қамшы түрлерін жасайтын цех ашылса; • 2.Қамшыға керекті материалдармен қамтамасыздандырса; • 3.Қамшы жасауға қажетті жаңа технологиялар болса,оны үйрететін курстар өткізілсе • 4.Қамшы жасау бизнесін дамытса; • 5.Дайын қамшыларды шет елдерге эспортқа шығарса

16 слайд