Суицидтің алдын алу және түзету

1 слайд
Суициттік мінез-құлық және оның алдын-алу, түзету

1 слайд

2 слайд
Өзін-өзі өлтіру  — өзін өмірден қасақана айыру (суицид). Өзін-өзі өлтірудің себептері әр түрлі. Көп жағдайда өзін- өзі өлтіруге себеп болатын нәрсе өмір жағдайының шынайы қиындылығы және өмір оңалмайды деп есептеу. Депрессивті жағдайлар «жиналып» соның салдарынан өзін-өзі өлтіру болуы мүмкін. Өзін-өзі өлтіру қарттарға, нашақорларға, жазылмайтын аурумен ауыратындарға, қылмыскерлерге тән әрекет.

2 слайд

3 слайд
 2015 жылы Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының дерегі бойынша Қазақстан азаматтарының өз өмірлерін қиюы бойынша әлемде  үшінші орынды  алады. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметі бойынша, Қазақстанда 100 мың тұрғынға шаққанда 53 кісі өзіне қол салып қаза болады екен. Бұл көрсеткіш Орта Азия елдері бойынша Қазақстанда ең жоғары деңгейде екен.  2013 жылғы деректер бойынша Қазақстан бесінші орында болған. Ол кезде орта есеппен 100 000  адамға шаққандағы суицид жасаушылардың саны 30 адамды құраған.  БҰҰ балалар қоры және Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметтері бойынша Қазақстан 2012 және 2013 жылдары ер балалар арасындағы суицид бойынша екінші орында, ал қыз балалар бойынша бірінші орында. 10-14 жас шамасындағы қыз балалар мен ер балалардың өлім деңгейіне сәйкес Қазақстан бірінші орында.

3 слайд

4 слайд
Суицид термині итальян психологы Г. Дэзен 1947 жылы енгізіп, оны “өзін-өзі өлтіруге әрекет ету” - деп түсіндіреді. Қазіргі кезде Суицидалогия деп аталатын үлкен бір ғылыми бағытты бар, ол социология, психология, медицина, демография, психиатрия тоғысында пайда болып осындай әрекетке баратын тұлғалардың ерекшелігін, әрекетін, себептерін зерттеуге тырысты.

4 слайд

5 слайд
  Мысалы:  Қорытынды өзін-өзі өлтіру (өзін-өзі өлтірер алдында өз әрекетеріне есеп беретін, бірақ кінәсыз қиын жағдайдаға түскен, ойлану нәтижесінде болашақтың жоқтығына көзі жеткен адамдардың өзін-өзі өлтіруі, қаржының жоқтығы, жазылмайтын ауру және т.б.);  Ашық қарсыласу түріндегі өзін-өзі өлтіру (бақытсыз махаббат, ажырасу т.б. себеп болатын жан күйзеліс әрекет);  Аяқ астынан өзін-өзі өлтіру (жаман хабар алғаннан кейін, отбасындағы не жұмыстағы ойда жоқта пайда болған қиыншылықтан кейін өзін-өзі өлтіруге аяқ астынан бел буу);  Психикалық ауырған кезде өзін-өзі өлтіру.

5 слайд

6 слайд
БӘДСҰ ( Бүкіл әлемдік денсаулықты сақтау ұйымы ) берген мәлімет бойынша дүние жүзінде жыл бойы 500 мың адамдар өз өмірлерін қияды. Ең жоғарғы суицид көрсеткіші ол  ФРГ, ГДР, Австралия, Швецария, Венгри я, Чехославакияда  болса, ең төменгі көрсеткіш ол  Болгарияда,Ирландияда  және  Үндістанд а. АҚШ -та өзін-өзі өлтіру деңгейі 100 мың адамға орташа алғанда 25-29 адамнан келеді.

6 слайд

7 слайд
Суицид термині итальян психологы Г. Дэзен 1947 жылы енгізіп, оны “өзін-өзі өлтіруге әрекет ету” - деп түсіндіреді. Қазіргі кезде Суицидалогия деп аталатын үлкен бір ғылыми бағытты бар, ол социология, психология, медицина, демография, психиатрия тоғысында пайда болып осындай әрекетке баратын тұлғалардың ерекшелігін, әрекетін, себептерін зерттеуге тырысты. Суицидалды мінез-құлық – адамның саналы түрде өзін-өзі өлтіргісі келетін тұлғаның мінез-құлқының бір түрі деп есептеді. Адамзат тарихында өзін-өзі өлтіру әрекеті әртүрлі бағаланады. Европа халқында өзін-өзі өлтіретін адамдар - вампирға айналады деген. Ал көне Грекия, Спарта, Афинада өзін-өзі өлтірген адамдардың мәйітін өртеп жіберген.

7 слайд

8 слайд
Әр бір жас кезеңдеріне сай суицидальді белсенділік тән болады.  - Балалық шақ – 12 жасқа дейін;  - Жеткіншектік кезең – 12-17 жас;  - Жастар арасы - 17-29 жас;  - Ересектер арасы – 30-35 жас;  - Қарттық кезең – 55-70 жас.

8 слайд

9 слайд
 5 жасқа дейінгі балаларда өзін-өзі өлтіру әрекетіне бару өте сирек кездеседі.  Жанұялық қақтығыстарға байланысты 9 жасқа дейін 2,5%, ал 9 жастан кейін 80% өзін-өзі өлтіру әрекетіне барады екен. Жеткіншек кезеңінде суицидалды әрекеттің себебі болып  ата-анасымен ;  мұғалімдерімен қақтығысқа бару  шектен тыс фонатизм  Жастар арасында әсіресе қыздар арасында әсіресе қыздарда өздерінің жігітеріне байланысты суицидальді әрекеттерге баратыны анықталды.  Суицидтың ең жиі кездесетін кезі 15-24 жас аралығы  дайындық кезеңі – суицидалды кезеңінен өтеді, ол адамның бейімделу қабілетінің төмендеуімен сипатталады.  Ол қызығушылық деңгейінің төмендеуі,  қарым-қатынастың шектелуі,  мазасызданғыш,  эмоционалды тұрақсыз болуы т.б.

9 слайд

10 слайд
Дюркгейімнің суицид теориясына байланысты адам бір проблемаға тірелген кезде немесе ол бейімделген орта немесе әлеуметтік топ одан бас тартқан кезде ол өзін- өзі өлтіруге барады деген. Әлеуметтік байланыстардың ерекшеліктерін ескере отырып ол келесі суицид түрлерін бөліп көрсетті: эгойсттік және альтруисттік. Тағы да психопаталогиялық жағдай негізінен балалармен жас өспірімдердің социолизация деңгейімен қоғамда алатын орнына байланысты да болады. Психоанализдік зерттеулер барысында суицид ол жеке тұлғаның сексуалды бұзылысына байланысты деген тұжырымдарға келді.Э.Дюркгейм

10 слайд

11 слайд
А.Г. Абрумова және В.А. Тихоненко суицидалды әрекеттің екі негізгі типін көрсетеді: шынайы әрекет және демонстративті-шантажды.  Демонстративті-шантажды әрекетте - өміріне сондай қауіпті емес әрекеттерге барады; денеде ірі веналар жоқ жерлерді кескілеу, онша қауіпті емес дәрілерді ішеді. А.Е. Личко мен А.А. Александров 14-18 жастағы жас өспірімдерді зерттей келе олардағы суицид мінезі көбінесе аффект жағдайында және ол балалардың осы жаста өте сезімтал болатындығына байланысты жиі кездеседі деген тұжырымдарға келді. Бірақ көбінесе бұл кезде балалар арасында кездесетін суицид ол демонсративті әрекет түрінде болады.  Шынайы суицидальді мінез- құлық деп тұлғаға деген шынайы немесе қиын проблемалары шешілмеген кезде өзін- өзі өлтіруін айтамыз. Ал жалған шантажды мінез-құлық деп ол адам өзі ойлаған ойын жүзеге асыру үшін, оны қоршаған адамдарға қысым көрсеткен кезде және басқалардың сезімін манипуляциялаған кезде бұл әдісті қолданады. Ол көбінесе оны ренжіткен адамның алдында жасалады. Бұнда олар өздерін өлтірмейді тек, өзінің өлгісі келетіндігін демонстрациялайды. Шантажды мінез- құлық көбінесе бала кезден пайда болады.

11 слайд

12 слайд
Қазіргі кездегі жастардың суицидке бару себебі, олардың өмір тәжірибелерінің болмауына, олардың алдарына қойған мақсаттарына жете алмау себептеріне байланысты және өмір қиындықтарына шыдамауына байланысты болады.

12 слайд

13 слайд
И.П. Павлов өзін-өзі өлтіруді «мақсат рефлексін» жоғалту деп түсіндірген. Осыған байланысты ол: «Мақсат рефлексі әр адамның өмір мәні және энергия көзі. Өмір қызығы бір мақсатқа жетуге талпыну, егер сол мақсатқа жете алмаса басқа мақсатты көздеп соған қол жеткізу, қызығу, ұмтылу. Соған байланысты біздің өміріміз гүлденеді және мәндене түседі. Егер адамның өмірінде мақсат жоғалса оның өмірі мәнсіз болады. Сол себепке байланысты біз өлген адамдар артынан қалған қағаздардан, олардың өмірлерінің мәні жоғалғанына байланысты олар өз- өздерін өлтіруге мәжбүр болғандарын ұғынамыз. Бірақ адам өміріндегі мақсаттар саны шексіз...» Тек И.П. Павлов суицидке барған адамдардың ешқайсысында психикалық ауытқуы жоқ деген.И.П. Павлов

13 слайд

14 слайд
Суицид түрлері: Шетелдік ғалымдардың пікірінше, суицидтің үш түрі бар көрінеді.  Біріншісі — шынайы суицид. Мұндай жағдайда адам өмірден түңіледі, үнемі көңілсіз жүреді. Өмір сүрудің мән-маңызын жоғалтады. Ақыры өзіне-өзі қол жұмсауға бел байлайды.  Екіншісі — жариялы суицид. Әдетте, мұндай жолды таңдағандар өлместен бұрын өлгісі келетіндігіне өзгелердің назарын барынша аударуға бейім тұрады. Мәселен, біреумен ренжіссе болғаны қолына суық қару немесе арқан-жіп ала жүгіріп, «өлем» деп өзгелерді үрейлендіргісі келетіндер осы топқа жатады.  Үшінші бір түрі — жасырын, яғни құпия суицид. Бұған барғандар өзіне-өзі қол жұмсаудың жақсы еместігін, абырой әпермейтінін жақсы түсінеді. Алайда оларға тірлікте кездескен қиындықтан шығатын жол жоқ болып көрінеді. Бұған көпшілігінде нашақорлар мен ішімдікке салынып кеткендер дайын тұрады.

14 слайд

15 слайд
Суицидальді мінез- құлықтың 5 типі бар:  1) Протест.  2) Жанашырлыққа шақыру.  3) Қайғыдан қашу.  4) Өзін-өзі жазалау.  5) Өмірден бас тарту.

15 слайд

16 слайд
 Суицидалды мінез-құлық соматикалық, психикалық ауытқуы бар, тіпті сау адамдарда да кездеседі. Сондықтан өзін- өзі өлтіретін адамдардың барлығының психикасында ауытқуы бар деуге болмайды.  Медициналық статистикаға байланысты адамдардың  бір жартысын ақыл- ойы кеміс адамдар,  бірін жүйке-жүйесі тозған адамдар,  бірін мазасыз адамдар десе,  бірін өз эмоцияларын басқара алмайтын адамдар құраса,  қалған бөлігін ешқандай психикалық ауытқуы жоқ адамдар құрайды екен.  Суицидальді мінез-құлық тағыда балалар үйінде және толыққанды емес отбасында өскен балалар арасында жиі кездеседі. Сонымен қатар отбасы аралық қақтығыс, әке-шешесінің айырылысуына да байланысты болады.

16 слайд

17 слайд
Педагог-психолог жұмысы келесі бағыттарда жүргізілуі қажет:  суицидтік қауіпі бар оқушыларды анықтау  суицидтік қауіпі бар балалар тобын және оның айналасын психологиялық- педагогикалық сүйемелдеу  аталған сұрақтар бойынша денсаулық сақтау мамандарымен өзара әрекеттесу  білім беру мекемесінің барлық оқушыларымен бірге өмірлік құндылықтарды үгіттейтін тәрбиелік жұмыстарға қатысу.

17 слайд

18 слайд
Педагогикалық көмекті ұйымдастыру:  Бала тұлғасының дамуы үшін жайлы жағдай жасау;  Білімдегі, икемділіктегі және қабілеттегі олқылықты үнемі қадағалап, қосымша білім алу, көмек және кеңес беру жүйесін анықтау;  Жетістік, мақұлдау, қолдау, мейрімділік жағдайын жасау;  Оқушылар қызметінің, олардың жетістіктерінің нәтижелерін талдау;  Оң өзгерістерді көтермелеу;  Авторитарлық педагогикадан ынтымақтастық және қамқорлық педагогикасына ауысу;  Ата-аналарға педагогикалық көмек көрсету.

18 слайд

19 слайд
Аутоагрес-сивті мінез-құлық Суицидалды Парасуицидалды

19 слайд

20 слайд
 Суицидтілік аутодеструктивті мінез-құлықтың ең қауіпті түрі болып саналады.  А.Е. Личко   демонстративті, аффективті және шын  суицидалды мінез – құлық түрлерін бөліп көрсетті. Бұлардан басқа «ситуативті» суицид деп аталатын (кенеттен пайда болған дағдарысқа жауап ретінде төтеп бере алмай, өз-өзін өлтіру) түрі де болады. Сол себепті өмірдің дағдарыс кезеңдерінде жағдайдан шыға білуге үйрету мақсатындағы алдын-алу шараларын өткізудің маңызы зор.  Парасуицидалды мінез-құлық – өз-өзіне көңілі толмау салдарынан, психологиялық соққы кезіндегі жан жарасын жеңілдету мақсатында өмірін қию мақсатынсыз өткір, ұшты заттармен денесіне дене жарақаттарын салу.

20 слайд

21 слайд
 Белсенд ілік циклі: көктем-жаз, күз- қыс;  Саны артуы: сейсенбі;  Жас: 20-ға дейін және 55-тен кейінЭ. Дюркгеймом

21 слайд

22 слайд

22 слайд

23 слайд
 Роршах дағы  1. Мысық пен түлкі. Бұл кеңінен таралған ассоциация. Егер жоғарыдағы суреттен мысықты немесе түлкіні, әсіресе тұмсығын көрген болсаңыз, сіз дені сау адамдардың қатарына жатасыз.  2. Көбелек. Суреттен көбелекті көруіңіз ішіңізде жеңіл когнитивті көңіл- күйдің болып жатқандығын білдіреді. Ережеге сәйкес көбелекті жасы жиырмаға толмаған, жеңіл күйзеліске жиі түсетін адамдар байқайды. Көбелек үйлесімділіктің символы.  3. Жарқанат. Жарқанатты жиі агрессияға тап болатын, қатал мінезді адамдар көреді. Андрей Чикатило Роршах тестінен жарқанатты көрген екен.  4. Өлген жануардың терісі. Аюдың, жолбарыстың немесе қасқырдың терісі психиканың мықтылығын білдіреді. Мұндай адамдар өмірден не алатынын, мақсатына қалай жету керектігін жақсы біледі. Аң терісі жабайы аңдарды жеңу деген сөз, яғни өзінің қорқынышын сейілтуді білдіреді.  5. Теңіз шаяны. Теңіз шаянын дүрбелеңге жиі салынатын, үнемі қорқып жүретін адамдар көреді.  6. Екі аю субұрқақтың үстінде ойнап жүр. Бұл ассоциация көп кездесе бермейді. Әдетте тұлғаның шизофренияға бейім екенін танытады. Алайда Роршах тесті диагнозды 100% расталатындай етіп қоймайды, тек болжайды. Екі аюды қиялы ұшқыр адамдар да көруі мүмкін.

23 слайд

24 слайд
Кеңес беру жұмыстары: Суицидтің жалпы қабылдаған себептері: o - мінез-құлықтың бұзылуы, депрессия сияқты психикалық бұзылулар немесе дәрі-дәрмектердің негізінде пайда болған психикалық бұзылулар; o - осының алдындағы өзін-өзі өлтіру ниеті; o - депрессияның, үмітсіздіктің, көмексіздіктің терең сезімдері; o - есірткі мен алкогольді қолдану; o - айырылысу немесе айырылу іспеттес отбасындағы жанжал сияқты өмірлік стресстік жағдайлар; атыс қаруларын қолдануға жетерлік жағдайлар.

24 слайд

25 слайд
 Бақытсыз махаббат, сатып кету, ата- аналарымен болған жанжал, жалғыздық, материалдық қиындықтар – осының бәрі жасөспірімнің иығына ауыр күш болып басылады, өзін-өзі өлтіру туралы ой проблемаларды шешудің бірден-бір жолы сияқты көрінеді. Ұл балаларда ол 12-13 жа...

25 слайд