Сыр бойы қалаларының Қазақстанның саяси-экономикалық өміріндегі рөлі

1 слайд
Сыр бойы қалаларының Қазақстанның саяси- экономикалық өміріндегі рөлі

2 слайд
Сырдария  — Орталық Азиядағы өзен. Ол кейде көне грек тіліндегі аты бойынша  Яксарт  деп аталады. Өзеннің грекше аты көне парсы тіліндегі  Yakhsha Arta  (« Үлкен маржан») деген сөз тіркесінен бастау алады, бұл өзеннің суының түсінен пайда болған. Ортағасырлық мұсылман жазбаларында өзен жұмақтағы төрт өзеннің бірінің атымен «Сейхун» деп аталған. Әмудария өзені болса «Жейхун» деп аталған, бұл жұмақтағы төрт өзеннің тағы бірінің аты. Қазақстанда жергілікті тұрғындар оны күнделікті тілде «Дария» деп атайды.

3 слайд
Гай Лэ Стрэнждің « The Lands of the Eastren Caliphate» ( Шығыс Халифат елдері) атты кітабы Сырдария өзені жайлы мәліметтер келген. Сырдарияның Шаш деп аталғандығын жазған. Жергілікті халық Шаш өзені десе әл-Мустауфа 14 ғасырда Моңғолдар оны Гүлзариян деп атайтын еді дейді. Арабтар Сейхун деп атаған. Ал түріктер Сырдария немесе Сырсу деп атаған. Бартольдтің «Орта Азиядағы Түріктердің тарихы» атты кітабының 53 бетінде Сырдария өзені жайлы мәліметтер келген . Абу әл-Ғазида осылай атаған. Ибн Хауқал Сейхун өзені түрік елдерінен шығып ағады деп айтқан. Ибн Хауқалдың айтуынша таудан аққан бұл өзен Арал теңізіне барып құяды.

4 слайд

5 слайд
Сыр бойындағы ежелгі қалалар:  Фараб (Отырар)  Испиджаб қаласы  Яссы қаласы  Жент қаласы  Баласағұн қаласы  Мерке

6 слайд
  Кітап 1905 жылы жарыққа шыққан, араб тіліне 1985 жылы аударылған. Мақаламызда тарих беттерінен білетін қалалардың есімі келген.Мысалы: Исфиджаб, Яссы, Отырар т.б   Автор кітабының соңғы 34 бөлімін Сырдария өзенінің бойында орналасқан қалаларға арнаған. 517-532 беттер. Бізге әрине өз елемізге қарасты қалалар ғана қызық боп көрінеді. Бөлім ішінде  Өзкент, Ош, Шаш, Исбижаб, Сайрам, Шымкент, Фараб, Ясы,  Сауран, Женд, Йангикент, Тараз, Мерке  қалалары жайлы мағлұматтар келген. Дегенмен мәліметтер толық емес. Тек азғана сипаттамаларымен келген.

7 слайд
Ұлы «Жібек Жолы» Қазақстанның жерінде: Отырар Қазақстанның ортағасырлық ірі қалаларының бірі. Сырдарияның Арыс өзеніне құяр сағасына таяу орналасқан. Отырар қаласының аты VIII ғасырдан бастап аталғанмен, оның бастапқы тарихы б.з.б. II ғасырда Сырдарияның орта ағысында пайда болған Қаңлы (Кангюй) мемлекетінің тарихымен тығыз байланысты. IX ғасырдың ортасынан бастап Отырар (Фараб деп те аталған) Самани әулеті мемлекетінің ықпалында болды. Осы кезеңнен бастап бұл өлкеде сауда- саттық жасау, ғалымдардың «білім қууды көздеген» саяхаттары адамдардың ой-өрісін кеңейтті, өнердің, ғылым мен колөнер кәсіпшілігінің таралуына ықпалын тигізді. Энциклопедист-ғалым Әл-Фарабидің осы қаладан шығуы кездейсоқ емес. Отырардың алып жатқан ауданы 200 гектарға жетіп, нағыз Шығыс қаласына айналды. Орта Азия мен Қазақстан қалаларының мәдениеті мен экономикасының дамуын моңғол шапқыншылығы тежеді. 1219 жылы күзде монғолдар қаланы қоршап, 6 айдан кейін басып кіріп, халқын қырғынға ұшыратты. Қазіргі кезде қала орны ғана сақталған.

8 слайд
Сырдың төменгі ағысындағы ежелгі және орта ғасыр ескерткіштері ежелгі қала өмірінің әлеуметтік- экономикалық, мәдени қатынастарын сипаттайтын құнды дерек болып табылады. Өкінішке орай қалалардың тарихы мен мәдениеті ұлт тарихында халықтар тағдырында атқарған рөлі жөніндегі жазба мәліметтерінің аз болыуы қынжылтады. Бізге бұл ежелгі қалалар археологиялық тұрғыдан жан жақты зерделенбеген қиранды төбелер күйінде жетіп отыр.Қорытынды