Сырым Датұлы бастаған көтеріліс

1 слайд

2 слайд
Е.Пугачов бастаған шаруалар көтерілісі басылғаннан кейін, патша үкіметі кіші жүз қазақтарының көшпелі қауымына отаршылдық езгіні күшейтіп жіберді. Сондықтан қазақтардың көтеріліске шығуы кездейсоқтық емес еді. Оның өзіндік үш себебі бар:  Шекара шебінің ішкі жағына уақытша өткен қазақтарға қойылатын талаптар тым қатты болды, тәртіпті бұзса, айыппұл төледі;  Орал казак әскер тарапынан қазақ даласына әскери іздестірулер тоқтатылмады, қазақ ауылдарына қожалық жасады;  Нұралы хан мен оның қарамағындағылардың беделі төмендей бастады, жыл сайын Нұралы хан Орынбордан жалақы алып отырған.

3 слайд
Көтерілістің алғышарттары  Кіші жүзде хандық биліктің әлсіреуі.  Ақсүйектердің бір бөлігінің патша үкіметі саясатын қолдамауы.  Қазақтардың Жайықтың сол жағасына өтуін бақылайтын Орал шекаралық басқармасының құрылуы.  Кіші және Орта жүздің кейбір өңірлерінің Сібір, Уфа басқармасына бағындырылуы.  1744 жылы құрылған Орынбор губерниясының тартылуы.  Орыс помещиктері мен Жайық казак әскері зомбылығының күшеюі.  Еділдің оң жағалауындағы қалмақтардың қазақтарды мазалауын қоймауы. 1782-1783 жылдарда жұт әсерінен малдың шығын болуын казак әскерлері жергілікті халыққа қысым көрсету үшін пайдаланды.  Көтерілістің басты қозғаушы күші шаруалар, старшындар, билер, ру басшылары болған.

4 слайд
Көтерілістің басты кезеңі Көтеріліс басшысы – Байбақты руының старшыны, батыр және шешен Сырым Датұлы ( 1742-1802)  1778 жылы Орал казактарымен қақтығыста Сырымның балалары қайтыс болды.

5 слайд
Көтеріліс қолдаушылары:  Қазақ жасақтарының негізгі күші төменгі Жайық шебі мен Ор бекінісі төңірегінде топтасты.  Барақ, Тіленші, Оразбай, Жантөре сұлтан бастаған көтерілісшілер Жоғарғы Жайық бекінісі мен Елек қалашығының маңына шоғырланды.

6 слайд
Көтерілістің барысы:  1783 жылдың күзінде батырдың Орал казак әскерімен ашық түрде кең арпалыс жолына түсуі басталды.  1783 жылғы желтоқсанда Сырымды оралдық казактар тұтқынға алды.  1784 жылы көктемде Нұралы хан оны тұтқыннан босаттырды.  1784 жылы маусымда Сырымның орал казак әскерімен кескілескен күресі басталды.  1784 жылғы қарашада Сағыз өзені бойында Сырым тобы 1000 адамға жетті.1785 жылғы 1 7 ақпанында көтерілісті басу үшін генерал-майор Смирновтың тобы жіберілді  1785 жылы наурызда көтерілісшілерге қарсы 1000 нан астам казак тобымен старшина Колпаков пен Пономарев аттанды. Жем өзені бойында шоғырланған көтерілісшілер саны 7 мыңға жетт і.

7 слайд
Орынбор өлкесінің губернаторы барон О.Игельстром хандық билікті жоюды ойластырды.  Қазақтардың бірлігін іштен ыдыратуға кірісті.  Тыңшылары арқылы Кіші жүздегі күштердің орналасуынан хабардар болды.  Хандықты құлату үшін Сырымның жауларын қолдап, шебер пайдаланды. Барон О.А.Игельстром хандық билікті жойып, отарлауды тездетуді және әкімшілік билеуді іске асыруды ойластырған жоба ұсынды. Игельстром реформасы Генерал-губернаторлық Шекаралық сот Ауылдық буындар

8 слайд

9 слайд
Жеңілу себептері:  Қазақ феодалдары мен старшынлық топтар арасындағы алауыздық.  Руаралық қайшылықтар.  Көтерілісшілердің нашар ұйымдасуы.  Қару-жарақтардың аздығы.  Сырымның көтерілістің әр кезінде мақсаттарын өзгертуі.

10 слайд
Тарихи маңызы:  Еділдің шығысындағы ірі халықтық сипаттағы қозғалыс.  Руаралық қайшылықтардың басты мақсатқа жетуде зор кедергі болатынын дәлелдеді.  Патша үкіметінің отарлау саясатының түпкі мақсаты ең шұрайлы Жайық өңірін басып алу екендігін дәлелдеді.  Қазақ өлкесіндегі ең ұзақ көтеріліс болып, 14 жылға созылды.

11 слайд
К өтерілістің нәтижесі:  1801 жылы 11 наурызда патша үкіметі қазақ руларына Жайықтың оң жағасына өтуге, мал жаюға рұқсат берді.

12 слайд