Тасадағы туған жердің тарихы

1 слайд
Түркістан облысы Бәйдібек ауданы Майбұлақ жалпы орта мектебі

2 слайд
ҒЫЛЫМИ ЖОБА ТАҚЫРЫБЫ: ТАСАДАҒЫ ТУҒАН ЖЕРДІҢ ТАРИХЫ ЖОБАНЫҢ АВТОРЫ: АРЫСТАН РАЙЫМБЕК 10-СЫНЫП ОҚУШЫСЫ ЖОБА ЖЕТЕКШІСІ: АЙГӨБЕК ОЗАТБЕК ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ

3 слайд
ЖОБАНЫҢ МАЗМҰНЫ. I .Кіріспе. Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласы негізінде  II .Негізгі бөлім. 2.1. Туған жердің тасадағы тарихын зерттеу және ұсыныс енгізіп насихаттау. 2.2. Туған жердің үш киелі орнын баяндау. а) Алғашқы адамдардың мекен еткен орны. ә) Қамбар батыр қабірі. б) Сансызбайдың Қорен қалмақты жеңген жері. 2.3.Зерттеудің жаңалығы 2.4.Ғылыми жұмыстың нәтижесі  III . Қорытынды  IV .Пайдаланған әдебиеттер

4 слайд
КІРІСПЕ. Елбасымыздың «Болашаққа бағдар: Рухани жаңғыру» атты бағдарламалық мақаласындағы «Туған жер» арнайы жобасында 4 кіші бағдарламасының «Атамекен» бөлімінде: «... Еріктілер кіші Отанын дамытуға, Қазақстандық азаматтардың бойында кіші Отанға деген жауапкершілік сезімін және әлеуметтік белсенділігін арттыру»- деген жолдары менің де қызығушылығымды арттырып, көптен бері туған өлкеміздің киелі жерлерімен олардың атауларының шығу тарихын зерттеп, баспасөз беттеріне жариялап жүрген ағайымнан сұрап біраз мағлұматтар алдым. Бірақ – Көп естігеннен бір көрген артық-деп, алғашқы адамдар мекен еткен Арыстанды өзенінің жағасын, қасындағы Қамбар батырдың қабірін, Сансызбайдың Қорен қалмақпен жекпе- жекке шығып жеңген жерін аралатып көрсеткен. Содан түйгендерімді баяндамақшымын.

5 слайд
АЛҒАШҚЫ АДАМДАР МЕКЕН ЕТКЕН ЖЕР

6 слайд
НЕГІЗГІ БӨЛІМ  2.1.Жобаның мақсаты: -Қазақстан аумағындағы алғашқы адамдар шамамен бұдан 1 миллиондай жыл бұрын пайда болады. Олар адамдардың қоныстануына қолайлы Қаратау жоталарынан бастау алатын Арыстанды өзенінің бойында мекен еткен. Өзі шағын ғана болғанымен Арыстанды өзенінің атын білмейтіндер Оңтүстік өңірінде кемде-кем. «Арыстанды-Қарабас» желі де сол жерден басталады екен. Алдымен сол жерде болдық. Әрі өзен ағысымен жүріп аты аңызбенен өрілген Үсіктас өңіріндегі сонау заманнан бері қаншама оқиғалар болған, Қамбарсайға кіреберісіндегі тепсеңдегі Қамбар батырдың қабіріне аялдадық. Одан әрі теріскейге бет түзеп Созақ ауданының «Одаман» асуына жетер- жетпес жердегі «Қорен төбе мен Қоренбұлақ»-деп аталатын орынға тоқтадық. Арысы әлемге, берісі бүкіл исі түркі жұртына мәлім, бірақ орны, оқиға орын алған жері талданбай тасада қалып жатыр. Міне осы тасаланып келген туған жерімнің тарихи жерлерін өз көзіммен көрген соң, өзімнің шамам келгенше зерттеп өзгелерге де жеткізгім келді.

7 слайд

8 слайд
III . ЗЕРТТЕУДІҢ ӘДІС-ТӘСІЛДЕРІ.  3.1. Менің зерттеулерім: Арыстанды өзенінің бойына қоныс тепкен Жамбыл облысының Буденный елді мекені арқылы жүріп, сол жердің тұрғыны Тахар есімді күрд азаматына жолықтық. Алдын-ала естіген едік, ғалымдар қазба жұмысын жүргізгенде осы азаматтың бас-қасында болғанын. Ол кісінің айтуынша: - 1980 жылдан бастап ғалымдар зерттеу жүргізіпті. 1985 жылы Жапон ғалымы 3 ай жаз қазба жұмысын жасапты. Қасында тілмәші болыпты. Өзі де аздап орысша сөйлейді екен. Осы Тахар кісінің үйінде жатыпты. Керек кезінде жұмыс қолдарымен, құрал-саймандармен көмектесіп тұрыпты. Сонда көріпті тастан жасалған көне құрал-жабдықтардың табылғанын. Кейіннен жеті мемлекеттің ғалымдары сол жерге шатыр тігіп, бірлесіп жұмыс жасапты. Жапондық ғалым барлығына бір нәрселерді түсіндіріп дәлелдеп жатты – дейді. Одан соң Арыстанды орта мектебінің тарих пәні мұғалімі Төлеген Ыдырысовқа арнайы барып сұрадық: - 1958 жылдан бастап археолог Қ.Ақышев бастаған бір топ тарихшы ғалымдар, археологтар Буденный аулының батысындағы әлгі жерде археологиялық қазба зерттеу жұмыстарын жүргізетін арнайы тұрақ белгілеген. Оған қазақтың жарық жұлдызы Шоқан Уәлихановтың есімі берілген. Ұлттық ғылым академиясының корреспондет мүшесі, тарих ғылымдарының докторы Жакен Қожахметұлы Таймағанбетов өзінің жапониялық шәкірті Sadakatsu Kunitake мен бірге келіп зерттеу жұмыстарын жүргізіп қайтты. (Тахар мырзаның айтып отырған жапон ғалымы осы кісі екен.) 1980 жылдардан бастап, осы тұраққа келетін АҚШ, Германия, Бельгия, Жапония сынды шет ғалымдарын осы Жакен Таймағанбетов бастап келіп жүр – деп дәйекті мағлұмат берді. Өйткені өзі тарихшы болғандықтан келген ғалымдармен 25 жылдан бері тығыз байланыста екен.

9 слайд
АЛҒАШҚЫ АДАМДАР МЕКЕН ЕТКЕН ЖЕР

10 слайд
Ежелгі Қазақстан тарихында: Адамзат тарихындағы үш басты кезең Тас дәуірі, Қола дәуірі, Темір дәуірі. Тас дәуірінде адамдар негізінен тас құралдарды пайдаланды. Сондықтан да адамзат баласының тас құралдарды ендірген және пайдаланған уақыты тас дәуірі – деп аталады. Осы Ежелгі Тас дәуірі (Полеолит) 3 кезеңнен тұрады «Ерте», «Орта», «Кейінгі» болып. Ерте кезеңде адамдар еңбек құралдарын жасау үшін қолға ұстауға ыңғайлы тастарды таңдап алған. Орта кезеңде садақ пен жебе жасалған. Кейінгі кезеңде еңбек құралдарының жаңа түрлерін – дәнүккіш, келі, балта-қайланы ойлап тапты. Ал Арыстанды өзенінің жағасындағы жерден қолға ұстауға ыңғайлы тастан жасалған құралдар табылған. Сол полеолит дәуірінің табылған 5 мыңнан аса еңбек құралдарының бәрі қашау мен үшкір заттар. Әрбір мектеп оқушысы бұны оқулықтан оқып білуде. Бірақ оқулықта бұл жерді Оңтүстік Қазақстанның Қаратау жоталары, Жамбыл облысының Арыстанды өзенінің жағасында деп жазылған. Өйткені Арыстанды өзені Қаратау сілемдерінен бастау алып, ғалымдар уақытша тұрған Буденный елді мекенінің жанынан өтіп, Түркістан облысы, Бәйдібек ауданы, менің туған жерім Ағыбет ауыл аумағымен ағып, осы ауданның Шақпақ-Жүзімдік елді мекендері арқылы «Арыс-Түркістан» каналына барып құяды.Жанындағы Буденный ауылы Жамбыл облысының аумағына кіреді. Сондықтан ғалымдардың о бастағы мәліметі солай болған. Жаңадан Түркістан облысы болып, Бәйдібек ауданы 90 жасқа толып жатқанда оқулықтағы олқылық қалпына келтірілсе деймін.

11 слайд
 Қамбар батыр қабірі

12 слайд
Қамбарсай

13 слайд
3.2 Қамбар батыр қабірінде 2017 жылы «Оңтүстік Қазақстан» газеті «Жақсылар, дастан айтайын...» атты 1-ші облыстық жас жыршылар байқауын өткізіп, онда жыршылар Ә.Диваев және Италмас нұсқасы бойынша сайысқа түскен. Бұл іс- шараның да әттең-айы Қамбар батырдың менің туған өлкемде туылғанын және қабірі Үсіктас аулында жатқанын, байқауға қатысушылардың білмей кеткендігі. Дегенмен қызығушылығымды оятып «Қамбар батыр» жырын оқып шықтым. Жырдың соңында: ...Дүниеге келіп кетті не асыл зат, Жаманнан дат, жақсыдан қалады ат. Бір дұға оқыңыздар әруағына Қамбардың болып жатсын көңілі шат .-деп айтылған. Бізде әуелі Қамбар батырдың қабірінің басына құран бағыштаудан бастадық. Батырдың моласы өзінің атымен аталатын Қамбарсайдың ауыз жағындағы тепсеңде жатыр. Жолбасшымыз: - Кезінде алпыс үйлі арғын мен тоқсан үйлі тобырлар жиналып басына кесене тұрғызған, уақыт өте келе морылған ғой. Ал айналасындағылар: - Қамбар батырдың қасына жерлеңдер – деген өсиетпен қойылған кейінгі кісілер-деді. Кейіннен барғанымызда Қамбар батырдың қабіріне қазба жұмысы жүргізіліпті. Бұрын тұрғызылған кесененің көне табиғи сары тастардан қаланған ірге тасы анық көрініп тұр. Батырдың басын қайта көтеретін ниетте болса керек.

14 слайд
 Қамбар батыр қабірінде

15 слайд
ҚАРАСУ ӨЗЕНІ

16 слайд
Қашаннан қасиетті саналған «Қарасу» өзені бір қалыпты ағып Арыстанды өзеніне қосылып жатыр. Өнбойы өткен жылдан қалған ну сарғайған қамыстар. Қамбар батырдың Жолбарыспен алысқанын еріксіз еске түсіреді. «Арыстанды өзені бойында «күні кешеге дейін» арыстандардың қаптап жүргендерін естігенде сенерімді де сенбесімді де білмедім. Бірақ кейіннен сенуге тура келді. Орынбордағы мұрағаттан алынған материалда 1866 жылы Петербордағы бір шенеуніктің осы өзен бойында бұл аңның көп кездесетінін, содан 60 арыстанның терісін жіберуді өтініп жазған хатын оқығанда таңғалдым» – дейді тарихшы-ғалым Сәбит Жолдасов. Міне осылай Арыстан атауын алған өзенге қосылып жатқан табаны қара балшықты, кешіп өтсең лайланатын содан Қарасу атанған өзеннің бойында Жолбарыс болғанына, онымен Қамбар батыр ат үстінде алысқанына кәміл сендік.

17 слайд
ҚАРАСУ МЕН АРЫСТАНДЫ ӨЗЕНІНІҢ ҚОСЫЛҒАН ЖЕРІ

18 слайд
Қорен төбе

19 слайд
3.3 САНСЫЗБАЙДЫҢ ҚОРЕН ҚАЛМАҚТЫ ЖЕҢГЕН ЖЕРІНДЕ 3.3 САНСЫЗБАЙДЫҢ ҚОРЕН ҚАЛМАҚТЫ ЖЕҢГЕН ЖЕРІНДЕ БІЗ АРАЛАП ӨТІП,ӘҢГІМЕ ЕТІП ОТЫРҒАН ӨҢІР ЕЖЕЛГІ ЖІБЕК ЖОЛЫНЫҢ БІР ТАРМАҒЫ , ҚИССАЛАРДА АЙТЫЛҒАН ҚАМБАР БАТЫРДЫҢ ТУҒАН ЖЕРІ БОЛСА, СОНДАЙ-АҚ ҚЫЗ-ЖІБЕК ДАСТАНЫНДАҒЫ ТӨЛЕГЕННІҢ ІНІСІ САНСЫЗБАЙДЫҢ ЖІБЕКТІ АЛЫП КЕТІП БАРА ЖАТҚАНДА АРТЫНАН ҚУҒАН ҚОРЕН ҚАЛМАҚПЕН ЖЕКПЕ-ЖЕККЕ ТҮСКЕН ЖЕРІ. «ҚЫЗ-ЖІБЕК» ФИЛЬМІНДЕГІДЕЙ ТӨЛЕГЕНДІ ӨЛТІРГЕН БЕКЕЖАН ЕМЕС. ОЛ ДА ШЕКТІ РУЫНАН ҚЫЗ- ЖІБЕКПЕН БЕСІНШІ АТАДАН ҚОСЫЛАТЫН ТУЫСЫ БОЛҒАН. ТӨЛЕГЕННІҢ КЕЛЕТІНІН БІЛІП АЛДЫНАН ШЫҒЫП «ҚОСОБА» КӨЛІНІҢ ЖАҒАСЫНДА АТЫП ӨЛТІРГЕН КЕСКЕНТЕРЕК ДЕГЕН ҚАРАҚШЫ. СОЛ КЕЗДЕ ҚАЗАҚ ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІ ҮЛГІЛЕРІН ЖИНАҒАН ЖҮСІПБЕК ҚОЖА ШАЙЫҚЫСАЛАМҰЛЫ ҚАЗАН ҚАЛАСЫНАН ОСЫ ЖЫРДЫ КІТАП ЕТІП БАСТЫРУ БАРЫСЫНДА ЖАҢСАҚТЫҚ ЖІБЕРГЕНІН АЙТАДЫ. КІТАПТЫ ШЫҒАРУШЫЛАР ҚАЗАҚ ОҚЫРМАНДАРЫНА КЕСКЕНТЕРЕКТІҢ АТЫН АЙТУДЫ ДҰРЫС ЕМЕС САНАП, ЖЕТПІС ЕКІ ҚАРАҚШЫНЫҢ БАСШЫСЫ КЕСКЕНТЕРЕКТІҢ ОРНЫНА БЕКЕЖАН БАТЫРДЫҢ АТЫН ЖАЗЫП ЖІБЕРГЕН. ҚЫЗ-ЖІБЕК ТЕ СУҒА КЕТІП ӨЛМЕГЕН. «ТӨЛЕГЕН КЕТСЕ ХАБАРСЫЗ, САНСЫЗБАЙ ШЫҒАР СОҢЫНАН»-ДЕП ӘНДЕ АЙТЫЛАТЫН ШЫНДЫҚ СӨЗ ЕКЕН. САНСЫЗБАЙ ҚЫЗ-ЖІБЕКТІ ӘМЕҢГЕРЛІК ЖОЛЫМЕН ҚАЛМАҚ БАТЫРЫ ҚОРЕННІҢ ЗОРЛЫҒЫНАН АЛЫП ҚАШАДЫ. САНСЫЗБАЙ ҚЫЗ-ЖІБЕКТІ АЛЫП ҚАШҚАНДА СЫРДЫҢ БОЙЫМЕН ЖҮРМЕЙ, ҚАРАТАУ АРҚЫЛЫ АСЫП, БЕТБАҚҚА ҚАРАЙ ӨТІП, ТАУДЫҢ ЕКІНШІ БЕТІМЕН ЖҮРІП, ҚОРЕН ҚАЛМАҚТЫ ОСЫЛАЙ АДАСТАРЫП КЕТПЕК БОЛҒАН. -ҚЫЗДЫ АЛМАЙ ҚАЙТПАЙМЫН- ДЕП АТТАРДЫҢ ІЗІНЕ ТҮСІП СЫР БОЙЫМЕН ЕМЕС, ҚАРАТАУҒА ҚАРАЙ БЕТ БҰРҒАНЫН БІЛІП ҚОРЕН СОҢЫНА ТҮСКЕН. АҚЫРЫ АРЫСТАНДЫ ӨЗЕНІНЕН ӨТІП, ҮСІКТАСТЫҢ БАТЫС БЕТКЕЙІМЕН КЕТІП БАРА ЖАТҚАН ЕКЕУІНІҢ ҚАРАСЫ КӨРІНГЕН. СОЛ КЕЗДЕГІ ДӘСТҮР БОЙЫНША, АРТЫНАН ҚУҒЫНШЫНЫ КӨРГЕН САНСЫЗБАЙ ТОҚТАП КҮТЕДІ. БІРІНШІ КЕЗЕКТІ АЛҒАН ЖАСЫ ҮЛКЕН ҚОРЕН ҚАЛМАҚТЫҢ ЖЕБЕСІ САНСЫЗБАЙДЫҢ ҚОРАМСАҒЫНА ТИЕДІ ДЕ, АЛ ЕКІНШІ КЕЗЕК АЛҒАН ОНЫҢ ОҒЫ ҚАЛМАҚҚА ДӘЛ ТИІП, ҚАЛМАҚ БАТЫРЫН АТЫНЫҢ ЖАЛЫН ҚҰШТЫРАДЫ. СҮЙРЕТІЛІП БАРЫП, СОЛ ЖЕРДЕГІ БҰЛАҚ БАСЫНДА ЖАН ТАПСЫРАДЫ. АРТЫНАН КЕЙІН КЕЛІП ЖЕТКЕН ЖІГІТТЕРІ ОНЫ ЖОЛДЫҢ ЖАҒАСЫНА ЖОҢҒАРЛАРДЫҢ САЛТЫ БОЙЫНША ТАСҚА БАСТЫРЫП КӨМЕДІ. СОЛ КЕЗДЕГІ ҚАЗАҚТАР МЕН ЖОҢҒАРЛАР ӘСКЕРЛЕР АРАСЫНДАҒЫ ДӘСТҮР БОЙЫНША ЕГЕР ҚОЛБАСШЫ ЖЕКПЕ-ЖЕКТЕ МЕРТ БОЛСА, ҚАНША КҮШІ БАСЫМ БОЛҒАНЫМЕН ЖЕКПЕ-ЖЕКТЕГІ ЖЕҢГЕНІНЕ ТИМЕЙТІН БОЛҒАН.СОДАН ОЛ ЖЕРЛЕР ОСЫ КҮНГЕ ДЕЙІН БҮГІНГІ БӘЙДІБЕК АУДАНЫНАН СОЗАҚҚА ҚАРАЙ АСУҒА ЖАҚЫН ЖЕРДЕГІ БЕРГІ БЕТТЕГІ БҰЛАҚ «ҚОРЕНБҰЛАҒЫ» ДЕЛІНІП, ЖОЛДЫҢ ЕКІНШІ БЕТІНДЕГІ ҮЙІЛГЕН ТАС МОЛА САНСЫЗБАЙДЫҢ ЖЕБЕСІНЕН ӨЛГЕН «ҚОРЕННІҢ МОЛАСЫ» –ДЕП АТАЛЫП КЕЛЕДІ.

20 слайд
САНСЫЗБАЙДЫҢ ҚОРЕН ҚАЛМАҚТЫ ЖЕҢГЕН ЖЕРІ Қорен бұлақ Қорен төбе

21 слайд
3.4 ЗЕРТТЕУДІҢ ЖАҢАЛЫҒЫ  Ерте тас ғасыры тұрақтарының ең көнелері: 1) Маңғыстау түбегіндегі Шақпақата, 2) Қаратаудағы Арыстанды өзені бойындағы ескерткіштер саналады. Демек, Ерте тас ғасыры тұрақтарының ең көнесі, бұдан 1 миллион жыл бұрын пайда болған алғашқы адамдар Арыстанды өзенінің менің туған жерімнен өтетін жағасын мекен еткен. Енді оқулыққа Түркістан облысы Бәйдібек ауданы Ағыбет ауылокругі Арыстанды өзенінің жағасын мекен еткен-деп жазылуы керек. Пікірімді дәлелдеу үшін талай жыл агроном қызыметін атқарған, біз аралап өткен өңірді атпен және жаяу сан мәрте жүрген, қазіргі таңдағы зейнеткер Әбілхан Ахметов атамыздан сұрадым. Сауалнама: -Жамбыл облысының шекарасы, біздің аумақтың қай жерімен шектеледі? -Жамбыл облысының шекарасы Буденный аулының аяғындағы су тоғанымен және өзеннің солтүстік жағындағы күре жолмен аяқталады. Қалған жағы біздің ауылдың жері-деді. Ал әңгімеге арқау болған қасиетті жеріміз су тоғанынан екі шақырымдай төменде, жолдан он шақырымдай беріде. - Сол Буденный аулының тұрғыны күрд азаматы Әмір Набиев ақсақалдан да сұрадық: - Бұл ауылдың өзі кезінде Оңтүстік Қазақстан облысына қараған. Мен 1943 жылы туғанмын. 1937 жылы амалсыздан ата-бабаларымыз жер аударылған. Сонда үй тұрғызытын құрал-жабдықтарды Шымкенттен тасығанбыз-деп отыратын әке- шешелеріміз. Иә, ол жер Бәйдібек ауданына қарасты. Ағыбет ауыл әкімдігінің жер инспекторынан аумақтың картасын көргенде де көз жеткіздім. Яғни біздің облыстың аумағы екені белгілі болды. Қамбар батырдың қабірі мен Қорен қалмақтың моласы Үсіктас өңірінде, ол жерлер баяғыдан Бәйдібек ауданының аумағы.

22 слайд
3.5.ҒЫЛЫМИ ЖҰМЫСТЫҢ НӘТИЖЕСІ  Мен осы ғылыми жұмысымды мектеп ұстаздары мен оқушыларының алдында видеороликтер арқылы, суреттерді көрсету арқылы қорғап шықтым. Жоба соңында мектеп оқушылары мен сыныптастарымның қызығушылығы артып, туған жеріміз...