«Зайырлылық» ұғымы

1 слайд
Зайырлылық

2 слайд
«Зайырлылық» ұғымы• «Зайырлы» сөзінің түбірі араб тіліндегі «сыртқы» деген мәндегі «захир» сөзінен келіп шығады. Қазақ тілінің түсіндірме сөздігіне үңілсек, «зайыр» сөзі «анық», «айқын», «ашық» деген сын есімдердің мағыналарын береді. Осы «зайыр» деген сын есімнен түрленген «зайырлы» сөзі «білгір», «білімдар» деген мағыналарға саяды (Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі/ Жалпы редакциясын басқарған Т. Жанұзақов. – Алматы: Дайк-Пресс,2008. – 968 б.). Демек, «зайырлылық» деп «білгірлікті», «білімдарлықты» атасақ болады. Өкінішке орай, бүгінгі таңда «зайырлылық» сөзін батыстан ауып келген  «лаицизм», «секуляризм», «светскость» терминдерінің баламасы ретінде түсінеміз. Қазақстан Республикасындағы зайырлылық жаңағы «білімдарлық» ұғымына жақын деп білсек жөн сияқты.

3 слайд
«Лаицизм» • «Лаицизм» (француз тілінде « Laïcisme») дегеніміз – мемлекетті басқаруда қандай да бір дінге сілтеме жасамастан, мемлекеттің діндерге деген бейтараптылығын ұстанатын қағидат. Француз тіліндегі «лаицизм» сөзі «діни емес адам», «діни адамнан өзге халық» деген мағынаға сай келетін  латын тіліндегі « laicus» сөзінен шыққан. Рим империясы дәуірінде діни адамды « clerici», діни емес адамды « laici» деп атаған ғой. Францияда « Laïcité», «Laicisme» терминдері «материялық (ғылыми) және идеялық (діни) болмыстарды бір- бірімен араластырмау» деген мағынаны білдіреді. «Лаицизм» терминінің ағылшын тіліндегі аудармасы « Secularity» сөзі болып табылады.

4 слайд
«Секуляризм»  • «Секуляризм» сөзі «дін және мемлекет істерін бір-бірінен бөлек ұстау» деген мағына береді. Бұл сөз латын тіліндегі «заман» мағынасындағы « saeculum» сөзінен шыққан. «Лаицизм» мен «секуляризм» сөздері орыс тіліне «заманға сап түзеу» немесе «дүниеге бой түзеу» деген мағынадағы «светскость» сөзі түрінде енді. • Терминнің тарихи дамуының нәтижесінде католиктік Еуропа мен англосаксондық Еуропа арасында бір нюанс пайда болды. Католик елдерде лаицизм, ал басқаларында секуляризм орын алды. Лаицизмде дін мемлекеттің бақылауында болса, секуляризмде дін мен мемлекет бір- бірінен тәуелсіз сала болып табылады. Протестанттық және англикандық елдерде секуляризм күнделікті өмірді белгілеп отыратын өмір сүру салты және дүнияуи істерге дінді араластырмау деген мағына береді.

5 слайд
Зайырлылық тарихы • Батыс елдеріндегі зайырлылық әлеуметтік қажеттіліктен туындаған құбылыс болса, Қазақстандағы зайырлылық тарихи үдерістің нәтижесі болып табылады. Сол себептен, Қазақстан әлеуметіндегі зайырлылық діндарлық пен сенушіліктен оқшауланбайды. • Батыстағы зайырлылық дін мен деноминациялар, діндарлар мен дінсіздер арасындағы күрес-қақтығыстарды тоқтату үшін пайда болды. Агрессияшыл экстремизмнен арылған пікір мен ар-ождан бостандығын құрметтейтін сана-сезімге қол жеткізу үшін ғылыми және демократиялық құрал ретінде қалыптасты. Қазақстан Республикасындағы зайырлылық болса, дінсіздік алқабындағы дінсіздер үстемдігінің қирауы жағдайында қалыптасқан құндылық болып табылады.

6 слайд
• Жалпы, әлемде зайырлылық тұр ғысында нақты бір ортақ пікір қалыптаспағанымен, мемле кет тердің басым бөлігі заң, қар жы, экономика, денсаулық, бі лім, мәдениет және басқа да са ла лар дың, сондай-ақ ар-ож дан бос тан дығының дін мен діни ұс та нымдардан т ə уелсіз болу қажеттігін жақтайды. Бұл сайып келгенде зайырлы елдер дің аталған мәселеге қатысты көз қарастарының бір-біріне жа қын екендігін көрсетеді. Осы көзқарастар сәйкестігі мемле кет тердің сыртқы саяси бай ланыс тарына, сауда-экономикалық әріп тестіктеріне оң әсерін тигі зеді. Мәселен, көпвекторлы бағыт ұстанған Қазақстанның әлем түсі ністікпен қарайтын зайыр лы лық қағидаттарына қатысты оң көз қарастары түрлі діндерді тұтына тын көптеген елдермен сенімді серіктес болуына жол ашып отыр.

7 слайд
• Негізінде зайырлы мемлекет тер дінді мемлекеттен бөлу идея сын ұстанатыны белгілі. Бұл мәсе леге қатысты сөз қозға ған да за йырлылық қағида ты бо йынша діни догманы мемле кет заңдарынан алыстату көзде летініне, бірақ дін ді қоғам нан бөліп тастау қарас ты рыл май тынына, оның діни бос т ан дық ты айқындайтынына мән берілуі тиіс. Дегенмен кей біреулер зайыр лылықты атеизм бағыты деп түсінеді. Шын мәнінде атеизм дінге үзілді-кесілді тыйым сал са, зайырлылық дінді ұстану, ұстан бауда таңдау құқығын бере тінін ескерген абзал.

8 слайд
Қоғамдық сана жаңғыруы • Ү стіміздегі жылы Қазақстан Республикасының Президенті, ЕҮлбасы Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани жаңғыру» атты мақаласында Қазақстанның мақсаты – әлемдегі ең дамыған 30 елдің қатарына қосылу болып табылатындығын тағы бір рет атап көрсетті. Елбасының пікірінше мақсатқа жету үшін қазақстандықтардың санасы ісінен озып жүруі, яғни одан бұрын жаңғырып отыруы тиіс. Х ғасырдағы батыстық жаңғыру үлгісі бүгінгі заманның болмысына сай келмейді. Өзгеру үшін заман ағымына икемделу арқылы жаңа дәуірдің жағымды жақтарын бойға сіңіру керек. Замана сынынан сүрінбей өткен озық дәстүрлерді табысты жаңғырудың маңызды алғышарттарына айналдыра білу қажет.

9 слайд
• Жаңғыру ұлттық сананың түрлі полюстерін қиыннан қиыстырып, жарастыра алатын құдіретімен маңызды. Халық тарихы мен ұлттық салт-дәстүрі алдағы өркендеудің берік діңі болуы тиіс. Бұл ретте, тұтас қоғамның және әрбір қазақстандықтың санасын жаңғыртудың бірнеше бағытын Елбасы атап өтті: 1. Бәсекелік қабілет; 2. Прагматизм; 3. Ұлттық бірегейлікті сақтау; 4. Білімнің салтанат құруы; 5. Қазақстанның революциялық емес, эволюциялық дамуы.

10 слайд

11 слайд
Еліміз зайырлы мемлекет болуына байланысты, ресми түрде діндерге мейлінше бейтарап қарайды: ол діншіл де, дінге қарсы сипатқа ие де емес. Жалпы әлемде зайырлылықтың үш түрлі үлгісі қалыптасқан:• Зайырлылықтың бірінші үлгісі – атеистік үлгі. Оның көрнекі мысалы халқымыз бастан өткерген кеңестік режимді орнықтырған КСРО болып табылады. • 2. Зайырлылықтың екінші үлгісі – сепаратистік үлгі. Бұл үлгі діни қауымдастықтардың мемлекеттен бөлінгенін және заңнамада қандай да бір діннің немесе конфессияның ерекеше құқыққа ие болмайтынын негізге алады. • 3. Зайырлылықтың үшінші үлгісі – таңдамалы негіздегі үлгі. Бұл үлгі қоғам үшін ерекше құнды болып табылатын, конституциялық деңгейде анықталатын діни басымдықтарды басты тірек етеді. • Қазақстан қазіргі таңда зайырлылықтың екінші үлгісі – сепаратистік үлгісі негізінде жұмыс жасауда. Бұл үлгі діни қауымдастықтардың мемлекеттен бөлінгенін және заңнамада қандай да бір діннің немесе конфессияның ерекше құқыққа ие болмайтынын негізге алады.

12 слайд
Қорытынды • Зайырлықтың негізгі принципі діни төзімділік болып табылады. Ол үшін біз әр түрлі діндер арасындағы бірлікті өз деңгейінде ұстауымыз шарт. Өйткені, діни бірлік болмайынша ұлттық ынтымақ-бірлік болмайды. Дінді саясатқа айналдырып, өз пайдасына жаратқысы келетіндер мен экстремистік ниеттегі діни ағымдар пайда бола бастаған бүгінгі кезде, дінаралық татулықты мейлінше сақтау біздің басты мақсатымыз екені белгілі. • «Төзімділік» ұғымының мәні қазақ тілінде өте терең: ол шыдамдылық, байсалдылық, ізгілік, келісім деген мағынаны білдіреді. • Өзара төзімділік, шыдамдылық принципі дегеніміз басқалардың діни сеніміне қаншалықты төзімділікпен қарау ғана емес, сонымен бірге соншалықты деңгейде құрметпен қарау, бөтен діндерді шеттетпеу дегенді білдіреді.

13 слайд