Зергерлік бұйым нобайын орындау

1 слайд

2 слайд

3 слайд
Жұмыстың мақсаты : Зергерлік бұйымдар туралы мағұлыматтар жинай,зерттей отырып зергерлік бұйымдардың қазақ халқының өміріндегі , тарихындағы ролі мен пайдасын , емдік қасиетін ашып көрсету .

4 слайд
• Зергерлік өнердің тарихы • Зергерлік өнерде пайдаланатын құрал-жабдықтар • Зергерлік бұйымдарда пайдаланатын металдар мен асыл тастардың емдік қасиеті • Зергерлік бұйымдарға қатысты ырымдар • Зергерлердің қолынан шыққан бұйымдардың түрлері • Шеберлік туралы айтылған нақыл сөздер мен мақал-мәтелдер • Қорытындылау • Пайдаланған әдебиеттер

5 слайд
Зергерлік өнердің тарихы ЗЕРГЕРЛІК БҰЙЫМДАР ҰЛТТЫҢ ҒАСЫРЛАР БОЙЫ ЖИНАҚТАЛҒАН ДӘСТҮРІН БІЛДІРЕДІ Ерте заманнан келе жатқан, әрі халыққа көп тараға сәндік және қосалқы өнердің бір түрі – зергерлік өнер қазақ халқының дүниетанымы мен материалдық мәдениетінің маңызды бір бөлшегі. Темірден түйін түйген шеберлер мен зер қадірін білген зергерлер қазақ даласында кем болмағаны әмбеге аян. Ал олардың қолынан шыққан әрбір туынды – халқымыздың ұлттық мәдениетінің алтын қазынасы, асыл мұрасы. Халқымыздың зергерлік өнері ұлттық мәдениет тарихынан ерекше орын алады. Өнердің бұл түрінің түп төркіні мыңдаған жыл әріде жатыр. Қазақтың ұлдары шебер, зергер, шешен болған. Зергерлер мен темір ұсталары көркем бұйымдарын металдан, күміс пен мыс, темірден жасады.

6 слайд
Қазақтың әшекей бұйымдары – халықтық қолданбалы өнеріміздің ғана емес, бүкіл ұлттық мәдениетіміздің асыл қазынасы. Зергерлер көбіне бағалы металдардың ішіндегі ең қолайлысы – күмісті пайдаланды. Қазақ зергерлері күмістің жалтыраған түсін, әр түрлі Пішіндер жасауға қолайлығын шебер пайдалана біліп, оған әртүрлі техникалық тәсілдерді пайдалана отырып, нақыштау,сіркелеу, ойып күмістеу сияқты шеберліктерді меңгерді.XIX ғасырдағы орыс әдебиетшісі А.Евреиновтың жазба еңбектеріне сүйінсек, тувалықтар мен қырғыздар да зергерлік бұйымдарына күмісті пайдаланып, асыл таспен әрлеп безендіргенін жазады.

7 слайд
Зергерлік өнерде пайдаланылатын құрал-жабдықтар • Көрік -көмейдегі отты үрлейтін түйенің мойнағынан немесе ешкінің терісінен иленіп,ыңғайлап тігілген зат. • Қысқыш -қызған темірді оттан алып,отқа салып немесе отқа тосып,қысып ұстайтын,ұзын сапты,имек басты,яғни құс тұмсықты қол күйдірмеу үшін шебердің пайдаланатын аспабы. • Төс -ұстаның темірден немесе түсті металдан жасайтын бұйымын белгілі бір формаға келтіру үшін оның үстіне қойып соғатын,қозғалмайтын көрік алдына жақын орналасатын аспаптың бір түрі.

8 слайд
• Сым тартқыш -зергерлердің күмістен сым тартатын қалыбы. • Торғай ауыз -ұстаның қызған немесе отқа салып қыздырған темірді ұстауына пайдаланатын тар ауыз қышқыш- қадаубас, тескір,кемпірауыз-кейбір жерлерде атауыз деп атайды. • Зауыт -алтын,күміс тағы басқа түсті металды қорытатын ыдыс. • Жыланкөз -әсемдік үшін жасалған заттардың бетіне мәнер салу үшін қолданатын аспап. • Жорға/шимай/ - безендіру үшін тұтынылатын құрал.

9 слайд
Зергерлік бұйымдарда пайдаланатын металдар мен асыл тастардың емдік қасиеті. Күмістің емдік қасиеті аса жоғары. Күмістің адам ағзасына емдік қасиеті ерекше екенін медицина да дәлелдеп отыр. Емшілер өте ерте заманда-ақ күмістің қасиетін ерекше бағалаған. Мысалы:Үндістанда оны адам иммунитетін көтеруге қолданса, Египетте  жараға  жабыстырған. Ал, Ресейде шіркеулердегі күміс қосылған суды киелі деп санаған. Адамдар мұндай судың өмірлік қуат беретін ерекше сиқыры барлығына сенген. Ғалымдар болса,күмістің бұл қасиеттеріне  ХІХ ғасырдың аяғында ғана мән беріп зерттей бастапты .

10 слайд
Алтынның емдік қасиеті. Жасыңызды ұзартып, қарт адамдардың бойына қуат беріп,қауіпті аурудан қорғайды. Уланғаннан емдейді. Мыстың емдік қасиеті. Қанды кептіреді, өкпе мен бауырдың қызуын түсіреді. Жақұттың емдік қасиеті Опасыздық пен қоқыныштан қорғайды. Байырғы заманда сүйген жанын қарату үшін жақұт ұшқынымен магниттелген ыдыстан тамақ берген. Замартас/изумруд/ емдік қасиеті. Қуаныш пен көңілділік сыйлайды. Ұмытшақ немесе көзі нашар көретін әйелдер мойнына таққан. Ұзақ өмір сүруге қолданылады. Ойды ширатады.

11 слайд
Топаздың емдік қасиеті Ұмытшақтық пен ұйқы қашуды жазады. Көз тиюден сақтап, дәм сезу күшін арттырады. Александриттың емдік қасиеті. Қан айналуды жақсартады, қанды тазартады. тамырларды бекіте түседі. Гауһардың емдік қасиеті. Күш жігер қосады, жүректі тыныштандырып,сағыныштан зеріктірмейді. Фирузаның емдік қасиеті. Адамдардың арасындағы жаулық пен араздықты бәсеңдетеді. Мойыннан тастамай жүрсе әйелдер сары ауруға ұшырамайды.Бұл тас адам секілді, жасына қарай Түрін ақшылдан көгілдірге, көктен жасылға өзгереді. Бір қауіпті жағдай төнсе,фирузаның көз алдында күңгірт тартыпжүреді. Жазылмайтын ауруы бар адам тақса ол мүлдем сөнеді.

12 слайд
Аметисттің емдік қасиеті. Араққұмарлықтан қорғайды. Жүрекке деген сенімді, ойдан сейілтеді. Әйел адам жастығының астына жастанып жатса өте жақсы түстер көреді. Бетті сипат өтіп, әжім мен секпілден кетіруге болады. Агаттың емдік қасиеті. Тіл көзден сақтайтын тас. Бойдағы ауруды бәсеңдетіп, есту қабілетін жақсартады.

13 слайд
Зергерілк бұйымдарға қатысты ырымдар. Шашбау немесе шолпы - өрілген бұрымның ұшын бекіту үшін тағылатын алтын, күміс тиындар , кейде маржан қадалған бауы бар сәндік бұйым. Бұрымның өсуіне өз ықпалын тигізеді,әрі массаж жасайды. Ауыр шолпы таққан адамның басы ауырмайды. Ерте замандарда шашбау шаш арасындағы жын-шайтанды қашырады деп сенген.

14 слайд
Өңіржиек – көйлектің сыртынан омырауға тағылатын өте қымбат бағалы, сәндік әшекей бұйым. Зергерлер оны үзбелеп, салпыншақтар тағып, асыл тастардан көз орнатып жасайды. Өңіржиек пошымы мен түзілісінің мағынасы ұрпақтың өсіп өркендеуі, оны жалғастырушы әйел адамның рөлі, әртүрлі қауіп-қатерден сақтану деген мағынаны білдіреді.

15 слайд
Зергерлердің қолыннан шыққан зергерлік бұйымдар түрлері Тұмарша (Бойтұмар) Бұл – ырымдық зат. Оған кез-келген бұйым (ұлутас, сүйек, т. б. ) немесе арнайы жасалған қымбат заттар да алынған, оларға жазу жазылып, бедер суреттер түсірілген. Бойтұмарды алқаға, кішкене қорапшаға, әмиянға салатын болған. Болмаса былғарыдан, шүберектен жасаған қалташаға тігеді. Үлкендігі мен пішіні әртүрлі болады. Ол көз тиюден, пәле-жаладан, апаттан қорғайды деп сенген.

16 слайд
Жүзік, сақина Әйелдердің саусақтарына тағылатын зергерлік бұйымдардың бір түрі – жүзік немесе сақина деп аталады. Зергерлер алтыннан, күмістен құйып, қақтап, соғып, шекімелеп,қара ала жүргізіп шиыршық темірден торлап, небір тамаша өрнектер салып, асыл тас қондырып алуан түрлі жүзіктер жасаған. Олар жасалу түрі мен қолдану ретіне қарай отау жүзік,құсмұрын жүзік, тасбақа жүзікт.б. деп аталған.

17 слайд
Білезік Білезік сыңар қолға да, қос қолға да тағыла береді. Бірнеше бөлшектен құралған, ашпалы-жаппалы, сом темірден тұтас құйылған жұмыр түрлері болады. Соған орай оларды сом білезік, жұмыр білезік, бес білезік т. б. деп әртүрлі атайды. Олардың ішінде шынжырмен жалғасып жататын бірнеше жүзігі бар білезіктер де кездеседі. Оларға неше түрлі өрнектер салып, тас қондырып, қарала жүргізіп, сіркелеп, бұрала ширатып әсемдеген. Олар көбіне күмістен соғылады.

18 слайд
Алқа Оны өңіржиек деп те атайды. Алқалар бір- біріне шығыршық арқылы жалғасады және бірнеше төрт бұрышты әшекейлерден құрастырылады. Әр әшекейдің ортасына, жиектеріне асыл тастар орнатады.

19 слайд
Сырға Қыз-келіншектердің аса сүйіп тағатын әсемдік бұйымдарының бірі – сырға. Қазақ зергерлері жасайтын ай сырға, тас көзді сырға, күмбез сырға, салпыншақ сырға, сабақтысырға,шашақты сырға деп әр өңірде алуан түрлі аталатын сырғалардың түрлері өте көп.

20 слайд
Қапсырма Әйел камзолына, шапан сияқты киімдеріне тағылатын түйме қызметін атқаратын жалпақ күміс бұйым. Кейде  әдемілік үшін бірінің астына бірі, бірнешеуі қатар тігілетін болған.Кейбір жерлерде   қаптырма, ілгек  деп те атайды.

21 слайд
Кемер белбеу Негізі былғарыдан тігіліп , алтын , күміс әшекейлермен шектелген аса қымбат белбеу.

22 слайд
Шеберлік туралы айтылған нақыл сөздер мен мақал- мәтелдер Елдің жайын ел баққан, Ерлер білер деген сөз. Зердің жайын зер соққан, Зергер білер деген сөз Жамбыл. Шебердің қолы ортақ, Шешеннің тілі ортақ. Ер қадірін ер білер, Зер қадірін зергер білер.

23 слайд
• Қолың ұста болсын, сөзің қысқа болсын. • Жантақтан ине, жаңқадан түйме жасаған. • Темірге тіл, жаңқаға жан бітіретін. • Шешеннің сөзі мерген, шебердің көзі мерген. • Шеберді шеге қағысынан таны • «Ұстаны соққан пышағынан таниды»

24 слайд
Пайдаланылатын құралдар

25 слайд
Жұмыс үстінде

26 слайд
Қорытындылау Зергерлер мен темір ұсталары көркем бұйымдарын металдан, негізінен алғанда күміс пен мыс, темірден жасаған. Күміс немесе күмістелген темірден жасалған әсемдік заттарды негізінде қазақ арасында дәулетті адамдар тұтынған, оны жасаушы халық арасынан шыққан шеберлер болған. Теміршілер мен зергерлер өздері жасайтын бұйымдарды әдетте, елдің алдын ала өтініш етуімен ғана қолға алатын болған. Ер әбзелдерін әсемдетіп жасатушылар еңбек ақысына заттай – мүйізді қара мал немесе жылқы есебінде төлеген екен. Әйелдердің майда тағар бұйымдары үшін май, нан тағы басқа азық-түлік есебінен есептесіп отырған. Кейде шеберлерге киім кигізіп те отырған. Егер ойындағысындай жасалып, көңілінен шықса шеберлерді қадірлі қонақ етіп, сый-құрмет көрсеткен. Темір ұсташылығы мен зергерлік өнері атадан балаға мұра болып, ұрпақтан-ұрпаққа қалып отырған.

27 слайд
Пайдаланылған әдебиеттер *“Шебердің қолы ортақ”. Қазақстан баспасы. Алматы. 1977ж. Авторы: Әбдіқас Тәжімұратов. Филология ғылымдарының кандидаты. *Интернет беттерінен.

28 слайд
Назар салғандарынызға РАХМЕТ!!!