злектронды оқулық дүниетану

1 слайд

1 слайд

2 слайд
КІРІСПЕ    «Қоршаған орта» пәні бойынша электрондық оқулық жалпы білім беретін орта мектептің 3-сыныбына арналған.       Электрондық оқулық оқушылардың ой-өрісін кеңейту, танымдық қабілетін арттыруға, қоршаған ортаны тануға, қоғамдағы өз орнын білуді үйренуге мүмкіндік береді.       Электрондық оқулық 5 модульден тұрады: «Адам-табиғат перзенті», «Табиғат және адам», «Өсімдіктер мен жануарлар», Адам және қоғам, Біздің Отанымыз-Қазақстан.         Әр шағын модульдерде түсіндірме сөздер және «Бұл қызықты» тақырыбына қосымша мәліметтер берілген.       Бұл оқулықтың жай оқулықтан айырмашылығы – компьютердің барлық мүмкіндігін, атап айтқанда: анимация, дыбыстық сүйемелдеу, түрлі түсті суреттер пайдаланған. 

2 слайд

3 слайд
МАҚСАТЫ Әдістемелік құралдың мақсаты- жаңа ақпараттық технологияларды пайдалануда оқушының танымдық қабілеттерін дамытуға, танымдық процестерін, белсенді сөздік қорын, ауызша және жазбаша түрін дамытуға, шығармашылық икемділігін дамыту, өз беттерімен әрекеттену әдістерін меңгеру.

3 слайд

4 слайд
АДАМ АҒЗАСЫ ЖӘНЕ ОНЫ КҮТУ  Адам табиғат перзенті  Адам жасалған заттарды қайдан алады? 1 модуль

4 слайд

5 слайд
Суреттерді мағынасына қарай екіге бөлеміз. Сұрақ Неліктен адамды табиғаттың бір бөлігі дейміз? Табиғаттағы тіршілік Қазіргі дүнидегі тіршілік

5 слайд

6 слайд
АҒЗА МҮШЕЛЕРІ Адамның ішкі мүшелері 1-өкпе 3-бүйрек 5- ішек 7-ми 2-бауыр 4-қарын 6-қуық 8-жұлын

6 слайд

7 слайд
АДАМ ДЕНЕСІНІҢ ТІРЕК-ҚИМЫЛ ҚОЗҒАЛЫС МҮШЕЛЕРІ. ҚАҢҚА Қаңқа сүйектері Бас сүйек Омыртқа Көкірек қуысы Жамбас сүйек Қол-аяқ сүйектері Қызметі Миды қорғайды Жұлынды қорғайды Өкпе мен жүректі қорғайды Аяқтың тірегі Қозғалыс мүшелері

7 слайд

8 слайд
БҰЛШЫҚ-ЕТ ҚИМЫЛ-ҚОЗҒАЛЫС МҮШЕЛЕРІ. Адам денесіндегі сүйектер өздігінен қозғала алмайды. Олар бұлшық-еттердің көмегімен қимылдайды. Дененің барлық жерінде баста, мойында, кеуде , қолда, аяқта, жүректе және басқа ішкі азаларда бұлшық еттер болады. Адамның жүруі, тұруы, жүгіруі, жұмыс істеуі, тыныс алуы бұлшық еттің жиырылуымен созылуы арқылы жүзеге асады. Оқыңыз, қызық! Адам денесінде 200- ге жуық сүйек бар. Барлық сүйектер бір-бірімен әр түрлі жолмен байланысқан. Шеміршектің сүйектенуі 25 жаста аяқталады. Яғни сүйектің өсуі тоқтайды. Оқушылар жазу жазған кезде дұрыс отырмаудың салдарынан сүйектенбеген омыртқалар қисаюы мүмкін.

8 слайд

9 слайд
ҚАН АЙНАЛЫМ МҮШЕЛЕРІ Қанның ағзаны аралап қозғалуын қан айналымы дейді. Жүрек қан айналымының негізгі мүшесі. Тамыр соғысы 1 минутта 60 рет соғады. Артерия жүректен шыққан қанды тасымалдайды Көктамыр жүрекке қан тасымалдайды Аорта Көктамыр

9 слайд

10 слайд
Сәйкестігін анықта Жүректен келетін ең ірі қан тамыры қолқа деп аталады. Жүректен тарайтын қан тамырлары артерия деп атайды. Ал жүрекке баратын қан тамырын вена немесе көктамыр дейді. Адам ағзасындағы қан айналымы кезінде оның 66%-ы көк тамырда, 29%-ы артерияда, 5%-ы ұсақ қан тамырларында болады. Артерия Қолқа Ең ұсақ қан тамыры Жүрекке Ең ірі қан тамырларыҰсақ қан тамырлары Көк тамыр Жүректен

10 слайд

11 слайд
ТЕСТ ІК ТАПСЫРМАЛАР 1. Қан айналымындағы ағза: а)бауыр б)ми ә)өкпе в)жүрек 2. Ең ұсақ қан тамырлары: а)ұсақ қан тамыры б)артерия ә)көк тамыр в)аорта 3. Жүректен қанды таситын тамыр: а)ұсақ қан тамыры б)бұлшық ет ә)артерия в)аорта 4. Жүрекке қан таситын тамыр: а)бұлшық ет б)көк тамыр ә)қаңқа в)артерия 5. Адам басқа тіршілік иелерінен несімен ерекшеленеді? а)Екі қолы, екі аяғы болғандықтан. ә)Саналылығымен ерекшеленеді. 6. Теріден не бөлініп шығады? а)тер ә)май б)су в)тамақ 7. Адам денесінің тірегі не? а)аяқ ә)қаңқа б)қол в) жүрек 8. Адамда неше омыртқа бар? а)33-34 ә)12 б)20 9. Тоқпан жілік немен жалғасады? а)кәрі жілікпен ә) жауырынмен б) қабырғамен 10.Дене сымбатты болу үшін не істеу керек? а) тамақ ішу ә) спортпен шұғылдану б)түзу отыру в)ән салу 11. Адам денесіндегі сүйектер не арқылы қозғалады? а)қол-аяқ ә)бұлшық ет б)ми в)сіңір

11 слайд

12 слайд
ТЫНЫС АЛУ МҮШЕЛЕРІ мұрын қуысы Тыныс алу мен шығарудың нәтежиесінде өкпе ағзаны оттегі мол таза ауамен қамтамасыз етіп, зиянды көмірқышқыл газынан тазартып отырады. Сен білесің бе? Жаңа туған бала 1 минутта 60 рет тыныс алады, 5 жастағы бала- 25-26 рет, 10-17 жастағылар 16- 20 рет, үлкен жастағы адамдар 16-17 рет. кеңірдек өкпе

12 слайд

13 слайд
ӨКПЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚЫЗМЕТІ Тыныс алғанда кеуде қуысы көтеріліп, оған ілесіп өкпе кеңиді. Таза ауа өкпеге, мұрын қуысы, көмей, кеңірдек, кеңірдекше, өкпе ақылы енеді. Тыныс шығарғанда кеуде қуысы орнына келеді, өкпе сығылып кішірейеді. Өкпедегі көмірқышқыл газы кеңірдекше, кеңірдек, мұрын қуысы арқылы сыртқа шығарылады. мұрын қуысы демді ішке тарту кеуде қуысы көтеріледі кеңірдекше

13 слайд

14 слайд
АС ҚОРЫТУ МҮШЕЛЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚЫЗМЕТІ ауыз қуысы Жұтқыншақ өңеш қарын ішек тік ішек бауыр Есіңе сақта! Ас қорыту мүшелеріне: ауыз қуысы, жұтқыншақ, өңеш, қарын, ішек жатады. Тамақтану ережелері: ●Тамақ алдынла қолды сабындап жуу. ●Жеміс-жидекті жуып жеу.

14 слайд

15 слайд
ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚЫЗМЕТІН АНЫҚТА Адамның жүйке жүйесі мидан, жұлыннан және осы жұлыннан дененің барлық мүшелеріне тарайтын жеке тамырларынан тұрады. Айналадағы ортадан қабылданған ақпарат ең алдымени мүшелеріне, одан кейін жүйке арқылы миға жетеді. Ми бұл хабарды қабылдап тиісті мүшелерге бұйрық береді. Бұйрық жүйке жұйесімен өте тез қозғалады. Ғалымдардың айтуыншы ‹‹көз емес көретін, құлақ емес еститін, мұрын емес иіс сезетін, тек ми››.

15 слайд

16 слайд
ТЕСТІК ТАПСЫРМАЛАР 1. Тыныс алу мүшелеріне нелер жатады? а) Қарын, ішек. ә) Қол, аяқ, омыртқа б) Мұрын, ауыз, өкпе в) Дәптер, қалам 2. Жүйке жүйесіне жататындарды белгіле. а)Асқазан ә)Ми б)Жұлын в)Мұрын г)Жүйке тамырлары 3. Дәм сезу мүшесі қайсы? а)Көз ә)Тіс б)Тіл 4. Тыныс жолының қабынуынан болатын ауруды ата. а)Тұмау, баспа, өкпе қабынуы ә)Аяқ қақсау, радикулит 5. Ас қорыту мүшелерін белгіле. а)Көз ә)Асқазан б)Өңеш в)Құлақ 6. Есту мүшелерін белгіле. а) Тіл ә) Құлақ

16 слайд

17 слайд
СЕЗІМ МҮШЕЛЕРІ Көз-көру мүшесі Мұрын –иіс сезу мүшесі Құлақ-есту мүшесі Тіл-дәм сезу мүшесі Тері-сипап сезу мүшесі Құлақты күту ережелері: Құлақты үшкір затпен тазалама, дабыл жарғағы тесілсе, зақымданса адам саңырау болып қалады. Есіңе сақта. Дыбысты жақсы есту үшін құлағыңды күте біл.

17 слайд

18 слайд
ИІС СЕЗУ МЕН ДӘМ СЕЗУДІҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫН АНЫҚТА

18 слайд

19 слайд

19 слайд

20 слайд
ТАБИҒАТТЫ АДАМ ҚАЛАЙ ЗЕРДЕЛЕЙДІ? Бақылау Бақылау нысанын Мақсатын Жоспары құрылады Табиғат заттары мен құбылыстарын тікелей көріп, ұстап, дыбысы болса тыңдап, естіп зерделеу жолдарын бақылау әдісі дейді. 2 модуль

20 слайд

21 слайд
ТӘЖІРИБЕ ЖАСАУ Тәжірибе дегеніміз шындыққа сынақ жүргізу арқылы көз жеткізу, танып білу. Адам бақылау тәжірибе жасау арқылы табиғатты қалай игерді? Не тұрғызды? Не жасады?

21 слайд

22 слайд
ӨЛШЕУ АСПАПТАРЫН АДАМДАР ҚАЙДА ПАЙДАЛАНАДЫ?

22 слайд

23 слайд
ДЕНЕЛЕР. ЗАТТАР. ҚҰБЫЛЫСТАР  Адамды жан-жағынан қоршаған нәрселердің бәрі дене деп аталады.  Табиғи және адам қолдан жасап шығаратын жасанды денелер болады.  Күн, Ай, жұлдыз, бұлт, тас, аң, құс- табиғи денелер.  Адам да- табиғаттың бір бөлігі.  Үй, машина, үстел, орындық, кітап, дәптер, қарындаш, доп, т.б.- жасанды денелер.

23 слайд

24 слайд
ЖАСАНДЫ ДЕНЕЛЕРДІ АНЫҚТА

24 слайд

25 слайд
ЗАТТАР МЕН ДЕНЕЛЕРДІҢ БАЙЛАНЫСЫН АНЫҚТА темір әйнек тері қант су

25 слайд

26 слайд
ТАБИҒАТТАҒЫ ҚҰБЫЛЫСТАРЫН АТА Табиғаттағы өзгерістердің барлығы табиғат құбылыстары деп аталады.

26 слайд

27 слайд
ГЕОГРАФИЯЛЫҚ КАРТА Белгілі бір заттың, нысанның өлшемін кішірейтіп бейнелегенде қолданатын санды масштаб дейді. Жер бетінің қағазға өте кішірейтіліп түсірілген бейнесін географиялық карта дейді.

27 слайд

28 слайд
ҚАЗАҚСТАННЫҢ ӘКІМШІЛІК КАРТАСЫ Мемлекттер мен олардың бөліктері көрсетілген картаны саяси әкімшілік карта дейді.

28 слайд

29 слайд
АУАНЫҢ ЖЕР БЕТІНЕ ТАРАЛУЫ Жан-жағымыздан қоршаған ауаны неге көрмейміз? Өйткені ауа мөлдір, түссіз болады. Жер шарын жан- жағынан біртұтас ауа қабаты қоршап тұр. Ауа кез келген затта,топыраққа, тіпті біздің денемізде бар Ауаның тағы бір қасиеті жылуды нашар өткізеді. Суреттерді қарап ауаның ғарышта, биік тауда, теңіз түбінде де қажеттілігін анықта

29 слайд

30 слайд
ЖЕР БЕТІНІҢ АУАНЫ ЖЫЛЫТУЫ. ЖЕЛ Жер бетіндегі ауаның бір жерден екінші жерге ауысуын жел деп атайды.

30 слайд

31 слайд
ТЕСТІК ТАПСЫРМАЛАР 1. Табиғатты ... арқылы зерделеу: а) бақылау және тәжірибе жасау; ә) есептеу және тәжірибе жасау; б) жазу в) түсіндіру және бақылау 2. Желдің күші мен бағытын ... құралы анықтайды. а) тұсбағар ә) карта б) желбағар в) термометр 3. Бұлт пайда болу үшін қажетті жағдай а) жел; ә) күн сәулесінің қызаруы; б) ауаның салқындауы; в) ауаның жылынуы 4. Қысым, бұлттылық, температура, жауын-шашын ... қалыптастырады: а) көңіл күйді; ә) жауынды; б) ауа райын; в) желді. 5. Жауын-шашынның түріне: а) бұлт; ә) тұман; б) бұршақ; в) көктайғақ жатады.

31 слайд

32 слайд
ТАБИҒАТТАҒЫ СУ Су- табиғат байлығы. Тіршіліктің қайнар көзі. Таза су денсаулық кепілі

32 слайд

33 слайд
КӨЛДЕР МЕН ТОҒАНДАР Жер бетіндегі суға толған табиғи ойыстарды көл деп атайды. Көлдер тұщы немесе тұзды болуы мүмкін. Қазақстанда тұзды көлдер көптеп кездеседі. Көлдің шаруашылыққа пайдасы үлкен. Су тапшы құрғақшылық жерлерде жасанды көл салынады. Оны жасанды көл деп атайды. Қолдан көл жасау үшін құрғақ сайдың алдына топырақ үйіп бөгейді. Көл Жасанды көл

33 слайд

34 слайд
ТАУ ЖЫНЫСТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ҚОРҒАУ Жер қыртысын толтырып жатқан денелер тау жыныстары деп аталады.

34 слайд

35 слайд
мұнай газ тәріздес тығыз сұйық борпылдақ сынап қатты газ Тау жынысы

35 слайд

36 слайд
ПАЙДАЛЫ ҚАЗБАЛАРДЫҢ ТҮРЛЕРІ Жерден қазып алып, адам қажетіне жұмсалатын тау жыныстарын пайдалы қазбалар деп атайды.

36 слайд

37 слайд
Жанғыш Пайдалы қазбалар МұнайТас көмір Газ Темір Алюминий Никель, мыс Кенсіз Қорғасын Мәрмәр Кенді Құм Гранит Әктас Фосфорит Шыны Құм Құрылыс Кірпіш Саз Шифер Пластилин Бос тау жынысы Ыдыс-аяқ Керамикалық плита

37 слайд

38 слайд
БҰЛТ ЖӘНЕ ТҰМАН Шарбы бұлт- өте үлкен биіктікте (6 км) ұсақ су тамшылары қатып мұз кристалдарына айналады. Шарбы бұлттан жауын- шашын жаумайды.  Будақ бұлт- түтіліп үйіліп жатқан жүнге немесе мақтаға ұқсайды. Одан жазда жаңбыр, қыста жапалақтап қар жауады. Қабат бұлт- тұманға ұқсас, төмен жүретін қабат бұлт, аспанды түгелдей торлар алады да, одан ұзаққа созылған ақ жауын жауады Суреттегі бұлттардың түрлерін ата

38 слайд

39 слайд
ЖАУЫН-ШАШЫН Жаңбыр, қар, бұршақ- жауын- шашынның түрлерін ата Жұмбақты шешіңдер Қыста ғана болады, Ұстасаң қолың тоңады. *** Төгілген жерге ақ моншақ, Ғайып болды сол шақта-ақ.

39 слайд

40 слайд
ЖЕР АСТЫ СУ. ҚҰДЫҚ Құрлық бетіне түскен жаңбырдың біразы жерге сіңіп, жер асты суын құрайды. құм қиыршықтас саз Қатты тау жынысы Жауын- шашын Су өткізетін қабаттарды анықта

40 слайд

41 слайд
ӨЗЕНДЕР Сайдың түбінен шыққан бұлақ ылдиға қарай ағады, оны жылға дейді, оған жол-жөнекей басқа жылғалар қосылады, ағысы молая түседі, жылғалар бір-бірімен қосылып өзен құрайды.Өзеннің ағып шығатын жерін бастау деп атайды. Жолдан қосылатын өзендер өзеннің саласы деп аталады. Өзен көлге немесе теңізге барып қосылатын жерін сағасы деп атайды

41 слайд

42 слайд
ӨЗЕН АҒЫСТАРЫНЫҢ АЙЫРМАШЫЛЫҚТАРЫН АНЫҚТА Жазық жердегі өзендер баяу ағады. Тау өзендері қатты сарқырап ағады.

42 слайд

43 слайд
СӘЙКЕСТІГІН АНЫҚТА өзен тоған аң шаруашылығын гүл шаруашылығын балық шаруашылығын құс шаруашылығын орман шаруашылығын мал шаруашылығын

43 слайд

44 слайд
СУДЫ ЛАСТАУДЫҢ СЕБЕБІН АНЫҚТА Сен білесің бе? Сусыз тіршілік жоқ деген мақал тегін айтылмаса керек. Жер бетінде ¾ бөлігін су алып жатқанда БҰЛ ҚАЛАЙ? деген сұрақ туады. Судың жетіспеуінің 2 түрі бар. Біріншіден, жердегі әр бір 100 л су қорының 98 л теңіз, 2 л ғана тұщы судың үлесіне тиеді. Екіншіден, адам табиғаттан судытаза күйінде алады да, ластанған күйінде қайтарады. Суды қорғауға ат салысыңдар!

44 слайд

45 слайд

45 слайд

46 слайд
ӨСІМДІКТЕРДІҢ КӨПТҮРЛІЛІГІ Жер бетінде өсімдіктің көп түрі өседі. Ғалымдардың есептеуі бойынша, біздің елімізде алты мыңнан астам өсімдік түрі өседі екен. Өсімдік ыстық, сусыз, құрғақ жерде де, суық, мұз, қар басқан тау етегінде де, суда да, ылғалы мол жерлерде де өседі. 3 модуль

46 слайд

47 слайд
ТЕСТІК ТАПСЫРМАЛАР 1. Біздің елімізде өсімдіктің: а) 6000 түрі ә) 40 түрі б) 25000 түрі в) 600 түрі 2. Әр өсімдікке: а) ұзын тамыр ә) құрлық және ыстық климат б) ылғалды топырақ в) белгілі орта қажет 3. Өсімдік топтары деп- а) жылу мен ылғалдың таралуын ә) топталып өсуге қажетті қолайлы жағдай б) 140-қа жуық өсімдік түрі в) жарық, құнарлы топырақ, қоңыржай жылы ауа. 4. Мәдени өсімдіктер: а) адамның қатынасынсыз өсе алмайды ә) өздігінен өседі б) сырт көмекті қажет етпейді в) өсу тіршілігін тоқтатады. 5. Сирек және құрып кету қаупі бар өсімдіктер: а) конституцияға ә) тіл жөніндегі заңға б) « Дүниетану» оқулығына в) Қызыл кітапқа енген

47 слайд

48 слайд
ӨСІМДІКТЕРДІҢ СЫ...

48 слайд