«Тұқым қуалаушылық пен
өзгергіштік»
заңдылықтары
тарауына
жиынтық
бағалау
|
Оқыту
мақсаттары
|
10.2.4.1 Модификациялық
өзгергіштіктің заңдылықтарын
зерттеу;
10.2.4.2 Дигибридті
будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалау мен көп
аллельділіктің цитологиялық негіздерін
есептер
шығаруда
қолдану;
10.2.4.3 Аллельді және
аллельді емес гендердің өзара әрекеттесуін
салыстыру;
10.2.4.4 Хромосомалар
санының ауытқуымен байланысты
адамның
хромосомалық ауруларын
сипаттау;
|
|
Бағалау
критерий
|
Білім
алушы
- Модификациялық
өзгергіштіктің заңдылықтарын
зерттейді;
- Дигибридті
будандастыру; жыныспен тіркескен тұқым қуалау
мен
көп аллельділіктің
цитологиялық негіздеріне есептер
шығарады;
-Аллельді және аллельді
емес гендердің өзара әрекеттесуін
салыстырады;
-Хромосомалар санының
ауытқуымен байланысты адамның
хромосомалық ауруларын
сипаттайды;
|
|
Ойлау дағдыларының
деңгейі
|
Қолдану
Жоғары деңгейлі
дағдылар
|
|
Орындау
уақыты
|
20
минут
|
Тапсырма
1.Кестеде бидай
масағындағыбидай масақшаларының өзгергіштік қатары
берілген.
|
Масақшалардың
саны(вариация қатары )(V)
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
|
Варианттардың кездесу
жиілігі(p)
|
2
|
7
|
22
|
32
|
24
|
8
|
5
|
а )Бидай масақшаларының
өзгеру санының вариациялық қисық сызығын құрыңыз.
ә)формула бойынша осы
берілген вариациялық қатардың орташа арифметикалық шамасын
табыңыз.
,
2.а)Томас Морган теориясының екі тұжырымдамасын жазыңыз
.
1.______________________________________________
2.______________________________________________
ә) Жыныспен тіркескен тұқым
қуалау ауруына гемофилия-қан ұйымауы ауруы жатады.Төмендегі
таблицада гемофилия ауруының белгілерін
көрсетіңіз:
|
Генотиптер
|
Фенотиптер
|
|
Хн Хн
|
|
|
Хн Хn
|
|
|
ХнY
|
|
|
ХnY
|
|
б) Қаны ІІ- топтағы еркек қаны
ІІІ-топтағы әйелмен некеге тұрды.Екеуі де гетерозиготалы болған
жағдайда балаларының генотиптері қандай
болады?
3.Комплементарлы немесе толықтырушы деп өз алдына жеке
келгенде әсері байқалмайтын,ал егер генотипте гомозиготалы немесе
гетерозиготалы жағдайда басқа біреумен бірге қатар келсе жаңа бір
белгінің дамуына ықпал ететін гендерді айтады.Коплементарлы гендер
бірін-бірі толықтырады және жаңа белгінің дамуын қамтамасыз
етеді.Өз алдына жеке келгенде комплементарлы гендердің әсері
байқалмайды.Гендердің комплементарлы әсері алғашқы рет хош иісті
жұпар бұршақта зерттелген.Жұпар бұршақтың ақ гүлдері бар екі сортын
будандастырғанда F1 гибридтердің гүлдерінің түсі қызыл болып
шығады.
P
♀AAbb ақ
x♂
bbAA
ақ
F1
AaBb-
қызыл
F2-де ажыраудың өзгерген сипатын генетикалық символикалармен
жазыңыз.
4.Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның
хромосомалық ауруларынын сипаттауға арналған кестені
толтыр.
|
Мутация
типтері
|
Ауру
түрлері
|
Балалардың туу
жиілігі
|
|
Трисомия
21
47,ХХ(ХY)+21
Трисомия
13
47,ХХ(ХY)+13
|
Даун
синдром
-
|
1:700
1:7000
|
|
Жыныс хромосомалары
(аналық)
|
|
ХО,Моносомия45, ХО
|
-
|
1:500
|
|
Жыныс хромосомалары
(аталық)
|
|
ХХY
47,
ХХY
|
-
|
1:500
|
|
Бағалау
критерийі
|
Тапсырма
№
|
Дескриптор
Білім
алушы
|
Балл
|
|
Модификациялық
өзгергіштіктің заңдылықтарын
зерттейді
|
1
|
Бидай масағындағыбидай
масақшаларының вариациялық қатарының статистикалық көрсеткішін
анықтап, варианттардың өзгерісінің қисық сызығын
құрастырады;
|
1
|
|
Формула бойынша осы берілген вариациялық қатардың орташа
арифметикалық шамасын есептеп
шығарады;
|
1
|
|
Дигибридті
будандастыру, жыныспен тіркескен тұқым қуалау мен көп
аллельділіктің цитологиялық негіздеріне есептер
шығарады
|
2
|
Томас Морган
теориясының екі тұжырымдамасын
жазады;
|
2
|
|
Ата – анасының
генотиптерін анықтайды;
|
1
|
|
Гаметаларды
ажыратады;
|
1
|
|
Ұрпақ генотиптерін
біледі;
|
1
|
|
Ұрпақ фенотиптері
біледі;
|
1
|
|
Аллельді және аллельді
емес гендердің өзара әрекеттесуін
салыстырады
|
3
|
Бірінші және екінші
ұрпақтарды анықтайды;
|
1
|
|
Берілген есептегі
гендердің әрекеттесу түрін
көрсетеді;
|
1
|
|
Жауабын
негіздейді;
|
1
|
|
Хромосомалар санының ауытқуымен байланысты адамның
хромосомдық ауруларын сипаттайды
|
4
|
Хромосомалық аурулардың атауларын
анықтайды
|
3
|
|
Барлығы14ұпай
|
Тұқым қуалаушылық
пен өзгергіштік заңдылықтары тарауына жиынтық бағалау
(жауаптары)
Тапсырма
1.Кестеде бидай
масағындағы бидай масақшаларының өзгергіштік қатары
берілген.
|
Масақшалардың
саны(вариация қатары )(V)
|
14
|
15
|
16
|
17
|
18
|
19
|
20
|
|
Варианттардың кездесу
жиілігі(p)
|
2
|
7
|
22
|
32
|
24
|
8
|
5
|
а )Бидай масақшаларының
өзгеру санының вариациялық қисық сызығын құрыңыз.
(1балл)
ә) формула бойынша осы
берілген вариациялық қатардың орташа арифметикалық шамасын
табыңыз.
,
Жауабы:
2. а)Томас Морган теориясының екі тұжырымдамасын жазыңыз
.
1. Гендер хромосомада бір
сызықтың бойымен тібектеле орналасқан. Әр геннің хромосомада
нақтылы орны болады;
2. Бір хромосомада орналасқан
гендер тіркесу топтарын құрайды. Тіркесу топтарының саны сол ағзаға
тән хромосомалардың гаплоидты санына сәйкес
келеді;
3. Гомологты хромосомалардың
арасында аллельді гендерінің алмасуы
жүреді.
4. Хромосомадағы гендерінің
арақашықтығы айқасу жиілігіне тура
пропорционалды.
ә) Жыныспен тіркескен тұқым
қуалау ауруына гемофилия- қан ұйымауы ауруы жатады.Төмендегі
таблицада гемофилия ауруының белгілерін
көрсетіңіз:
|
Генотиптер
|
Фенотиптер
|
|
Хн Хн
|
Дені сау
әйел
|
|
Хн Хn
|
Тасымалдаушы
әйел
|
|
Хнy
|
Дені сау
еркек
|
|
Хny
|
Ауру еркек
(гемофилик)
|
б) Қаны ІІ- топты еркек қаны
ІІІ-топты әйелмен некеге тұрды.Екеуі де гетерозиготалы болған
жағдайда балаларының генотиптері қандай болады?
(2балл)
3. Комплементарлы немесе толықтырушы деп өз алдына жеке
келгенде әсері байқалмайтын,ал егер генотипте гомозиготалы немесе
гетерозиготалы жағдайда басқа біреумен бірге қатар келсе жаңа бір
белгінің дамуына ықпал ететін гендерді айтады.Коплементарлы гендер
бірін-бірі толықтырады және жаңа белгінің дамуын қамтамасыз
етеді.Өз алдына жеке келгенде комплементарлы гендердің әсері
байқалмайды.Гендердің комплементарлы әсері алғашқы рет хош иісті
жұпар бұршақта зерттелген.Жұпар бұршақтың ақ гүлдері бар екі сортын
будандастырғанда F1 гибридтердің гүлдерінің түсі қызыл болып
шығады.
P
♀AAbb ақ x♂ bbAA
ақ
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
27 Қаңтар 2024
1017
4 рет жүктелген
