§12. Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы.

8 сынып №11

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары

Адамның асқорыту жолдарының құрылысы. Асқорыту бездері. Асқорыту мүшелерінің қызметі.

§12. Адамның асқорыту жүйесінің құрылысы.

(Сабақ тақырыбы)

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

Адам асқорыту жүйесінің құрылысы мен қызметі

Адамның асқорыту жүйесі тұтынған тағамды ыдыратып, ағзаның жұмыс істеуі үшін қажетті қоректік заттарды сіңіріп алуға жауапты. Бұл жүйе ауыздан түзеге шейін созылған, бұралған түтікшеден – асқорыту жолынан (аталатын асқорыту түтігінен) және әртүрлі асқорыту бездері мен мүшелерінен тұрады. Асқорыту жолы ауыз қуысы, өңеш, асқазан, жіңішке ішек және жуан ішектен тұрады. Сілекей бездері, бауыр, жұлдызша және өт қапшығы сияқты асқорыту бездері тамақты ыдырату процесіне көмектесетін ферменттер мен басқа да заттарды шығарады. Асқорыту жолы мен бездер бірлесіп тамақты ыдыратып, қоректік заттарды сіңіріп, қалдықтарды денеден шығарып тастайды.

Адам асқорыту жүйесінің құрылысы мен қызметі:

Логикалық сұрақ:

1. Адамның асқорыту жүйесінің негізгі қызметі неден тұрады?

2. Асқорыту жолының негізгі бөліктері қандай?

3. Асқорыту бездерінің рөлі қандай?

Өмірмен байланысты сұрақ:

4. Асқорыту жүйесінің жұмысына кері әсер ететін жағдайлар қандай болуы мүмкін?

5. Тамақтану мәдениеті адамның асқорыту жүйесінің жұмысына қалай әсер етеді?

Көп таңдауы бар тапсырма:

6. Асқорыту жолының бөліктері қай тізбекпен орналасқан?
   A) Ауыз қуысы, өңеш, асқазан, жіңішке ішек, жуан ішек
   B) Ауыз қуысы, асқазан, өңеш, жуан ішек, жіңішке ішек
   C) Ауыз қуысы, өңеш, асқазан, жуан ішек, жіңішке ішек
   D) Ауыз қуысы, асқазан, өңеш, жіңішке ішек, жуан ішек

Салыстыру тапсырмасы:

7. Асқорыту бездерінің қызметін және олардың шығаратын заттарын салыстырыңыз.

Сәйкестендіру тапсырмасы:

7. Сәйкестендіру тапсырмасы

Шындық немесе жалған тапсырмасы:

9. Асқорыту жүйесі тамақты тек ыдырату және қоректік заттарды сіңіру үшін жауапты.

10. Асқорыту жүйесінің жұмысына тек асқорыту жолы мен бездер қатысады.

Жауап кілті:

1. Адамның асқорыту жүйесінің негізгі қызметі тұтынған тағамды ыдырату және ағзаның жұмыс істеуі үшін қажетті қоректік заттарды сіңіріп алу.

2. Асқорыту жолының негізгі бөліктері: ауыз қуысы, өңеш, асқазан, ince ішек және жуан ішек.

3. Асқорыту бездері тамақты ыдырату процесіне көмектесетін ферменттер мен басқа да заттарды шығарады.

4. Асқорыту жүйесінің жұмысына кері әсер ететін жағдайлар: стресс, дұрыс емес тамақтану, аурулар, т.б.

5. Тамақтану мәдениеті адамның асқорыту жүйесінің жұмысын жақсартуы немесе нашарлатуы мүмкін.

6. Дұрыс жауап: A) Ауыз қуысы, өңеш, асқазан, ince ішек, жуан ішек.

7. Сілекей бездері ферменттер, бауыр өт, жұлдызша ас қорыту ферменттері шығарады.

8. Ауыз қуысы, өңеш, асқазан, ince ішек, жуан ішек.

9. Шындық.

10. Жалған, асқорыту жүйесінің жұмысына бұлшықеттер, сүйек, қан тамырлары, нерв жүйесі де қатысады.

Оқушының аты-жөні:______________________________________________________ сыныбы:_______

Адамның ас қорыту жүйесі және оның қызметтері

Адамның ас қорыту жүйесі тамақты қабылдау, өңдеу және сіңіру үшін жауап береді. Бұл жүйе бірнеше маңызды органдардан тұрады, олардың әрқайсысының өзіндік құрылымы мен қызметі бар. Ас қорыту жүйесінің негізгі бөліктері - ауыз қуысы, өңеш, асқазан, ішек, бауыр және ұйқы безі. Бұл органдар бірлесіп жұмыс істейді, тамақты қорытуға, қоректік заттарды сіңіруге және қалдықтарды шығаруға көмектеседі.

Бос орындарды толтыру: Дұрыс сөздермен бос орындарды толтырыңыз.

1. Ас қорыту процесі __ басталады, мұнда тіс тамақты ұсақтайды.

2. __ тамақты асқазанға жеткізеді және жұту процесіне көмектеседі.

3. __ тамақты сақтайды және оны сұйық массаға айналдырады.

4. Нәжіс __ арқылы денеден шығарылады.

5. __ ас қорытуға көмектесетін ферменттерді өндіреді.

Сөздер банкі: асқазан, ауыз қуысында, тік ішек, өңеш, ұйқы безі

Көп таңдаулы сұрақтар: Әр сұрақ үшін дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Ас қорыту жүйесінің қай бөлігі майларды қорытуға көмектеседі?
   a) Өңеш
   b) Асқазан
   c) Бауыр
   d) Тік ішек

2. Қай орган қанға қоректік заттарды сіңіруге жауап береді?
   a) Асқазан
   b) Жіңішке ішек
   c) Бауыр
   d) Өңеш

3. Ас қорыту жүйесінің ең ұзын бөлігі қандай?
   a) Өңеш
   b) Асқазан
   c) Жіңішке ішек
   d) Тоқ ішек

4. Ас қорыту жүйесінің қай бөлігі суды сіңіреді?
   a) Асқазан
   b) Жіңішке ішек
   c) Тоқ ішек
   d) Өңеш

5. Қай орган өт сұйықтығын өндіреді?
   a) Асқазан
   b) Ұйқы безі
   c) Бауыр
   d) Өт қабы

Ашық сұрақтар: Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Ас қорыту жүйесіндегі ферменттердің рөлін түсіндіріңіз.

2. Асқазан мен жіңішке ішектің қызметтерін салыстырыңыз және айырмашылықтарын көрсетіңіз.

3. Ас қорыту жүйесінің денсаулығын сақтау үшін қандай өмір салтын ұстану керек? Үш мысал келтіріңіз.

Жауаптар кілті:

Бос орындарды толтыру:

1. ауыз қуысында

2. өңеш

3. асқазан

4. тік ішек

5. ұйқы безі

Көп таңдаулы сұрақтар:

1. c) Бауыр

2. b) Жіңішке ішек

3. c) Жіңішке ішек

4. c) Тоқ ішек

5. c) Бауыр

Ашық сұрақтар:

1. Мысалы: Ферменттер ас қорыту жүйесінде маңызды рөл атқарады. Олар күрделі тағам молекулаларын қарапайым молекулаларға ыдыратады, бұл ағзаның оларды сіңіруін жеңілдетеді. Ферменттер әр түрлі органдарда өндіріледі және белгілі бір қоректік заттарға әсер етеді, мысалы, амилаза көмірсуларды ыдыратады, ал липаза майларды ыдыратады.

2. Мысалы: Асқазан мен жіңішке ішектің қызметтері әр түрлі. Асқазан тамақты сақтайды, оны механикалық және химиялық жолмен ыдыратады, сондай-ақ кейбір заттарды сіңіреді. Жіңішке ішек, керісінше, қоректік заттардың көп бөлігін сіңіруге жауап береді. Ол ұзынырақ және арнайы құрылымдары бар, бұл сіңіру бетін арттырады.

3. Мысалы: Ас қорыту жүйесінің денсаулығын сақтау үшін келесі әдеттерді ұстануға болады:
   1) Жеміс-жидектер мен көкөністерге бай теңдестірілген тамақтану
   2) Күнделікті жеткілікті мөлшерде су ішу
   3) Жүйелі түрде дене жаттығуларымен айналысу

Оқушының аты-жөні:______________________________________________________ сыныбы:_______

Адамның ас қорыту жүйесі туралы тест

1. Адамның ас қорыту жүйесінің негізгі қызметі қандай?
a. Тамақты қабылдау, өңдеу және сіңіру
b. Қанды тазарту
c. Оттегіні қабылдау
d. Гормондарды бөлу

2. Ас қорыту жүйесінің қай мүшесі тамақты алғаш қабылдайды?
a. Асқазан
b. Өңеш
c. Ауыз қуысы
d. Ішек

3. Ас қорыту жүйесінің ең ұзын мүшесі қайсы?
a. Өңеш
b. Асқазан
c. Ішек
d. Бауыр

4. Қай мүше ас қорыту ферменттерін бөледі?
a. Өкпе
b. Жүрек
c. Бүйрек
d. Ұйқы безі

5. Асқазанның негізгі қызметі қандай?
a. Тамақты сақтау және ыдырату
b. Оттегіні қанға жеткізу
c. Қанды сүзу
d. Гормондарды өндіру

6. Бауырдың ас қорыту жүйесіндегі рөлі қандай?
a. Тамақты ұсақтау
b. Өт сұйықтығын өндіру
c. Тамақты сіңіру
d. Тамақты жұту

7. Ас қорыту жүйесінің қай бөлігі тамақты өңешке жібереді?
a. Тіл
b. Көмей
c. Жұтқыншақ
d. Кеңірдек

8. Ішектің негізгі қызметі қандай?
a. Тамақты сақтау
b. Тамақты ұсақтау
c. Қоректік заттарды сіңіру
d. Гормондарды бөлу

9. Ас қорыту жүйесінің қай мүшесі қалдықтарды шығарады?
a. Асқазан
b. Бауыр
c. Тоқ ішек
d. Ұйқы безі

10. Ауыз қуысында қандай процесс басталады?
a. Механикалық өңдеу
b. Химиялық өңдеу
c. Механикалық және химиялық өңдеу
d. Сіңіру процесі

11. Қай мүше ас қорыту жүйесіне жатпайды?
a. Өңеш
b. Асқазан
c. Өкпе
d. Ішек

12. Ас қорыту жүйесінің ең үлкен безі қайсы?
a. Ұйқы безі
b. Бауыр
c. Сілекей безі
d. Қалқанша безі

13. Тамақ өңештен асқазанға қалай өтеді?
a. Ерікті бұлшықет қысқаруымен
b. Перистальтика арқылы
c. Ауырлық күшімен
d. Химиялық реакция арқылы

14. Асқазан сөлінің негізгі компоненті қандай?
a. Тұз қышқылы
b. Көмірқышқыл газы
c. Сутегі пероксиді
d. Аммиак

15. Ас қорыту жүйесінің қай бөлігінде су көбірек сіңіріледі?
a. Асқазан
b. Жіңішке ішек
c. Тоқ ішек
d. Өңеш

16. Ас қорыту жүйесінің қай мүшесі ақуыздарды қорытуда маңызды рөл атқарады?
a. Бауыр
b. Ұйқы безі
c. Асқазан
d. Өт қапшығы

17. Тамақты жұту процесі қалай аталады?
a. Перистальтика
b. Ассимиляция
c. Жұтыну
d. Диссимиляция

18. Ас қорыту жүйесінің қай бөлігінде майлар қорытылады?
a. Ауыз қуысы
b. Асқазан
c. Жіңішке ішек
d. Тоқ ішек

19. Ас қорыту жүйесінің қай мүшесі қанды тазартуға көмектеседі?
a. Асқазан
b. Бауыр
c. Ұйқы безі
d. Өңеш

20. Ас қорыту жүйесінің қай мүшесі инсулин гормонын бөледі?
a. Бауыр
b. Асқазан
c. Ұйқы безі
d. Өт қапшығы

Жауаптар кілті (Әрқашан AI генерацияланған жауаптарды дәлдік үшін тексеріңіз - Математика қателерге бейім болуы мүмкін)

1. a

2. c

3. c

4. d

5. a

6. b

7. c

8. c

9. c

10. c

11. c

12. b

13. b

14. a

15. c

16. c

17. c

18. c

19. b

20. c

Адам асқорыту жүйесінің анатомиясы мен функциялары

Мәліметтер кестесі: Асқорыту мүшелері және олардың функциялары

Ескертпе: Бұл мәліметтер кестесі адам асқорыту жүйесінің негізгі мүшелері мен олардың негізгі функцияларын қамтиды. Ол 8-сынып оқушыларына асқорыту жүйесінің құрылымы мен функциялары арасындағы өзара байланысты талдау үшін арналған.