§15. Адам ағзасы үшін негізгі дәрумендердің маңызы.

8 сынып №14

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары

Авитаминоз, гиповитаминоз және гипервитаминоз. А авитаминоздағы ақшам соқыр, В1 авитаминоздағы бери – бери ауруы, С авитаминоздағы қырқұлақ, Д авитаминоздағы мешел аурулары. §15. Адам ағзасы үшін негізгі дәрумендердің маңызы.

(Сабақ тақырыбы)

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

Мәтінмен жұмыс

Тепе-теңдікті диетаны ұстану: Дәрумендер мен қоректік заттарды түсіну

Дәрумендер денсаулық пен өмір сүру үшін маңызды қоректік заттар болып табылады. Дәрумендердің теңгерімсіздігі әртүрлі денсаулық мәселелеріне әкелуі мүмкін. Бұл ақпараттық мәтінде біз дәрумендердің әртүрлі теңгерімсіздік түрлерін және олардың байланысты симптомдарын зерттейміз.

Авитаминоз, гиповитаминоз және гипервитаминоз

Авитаминоз дегеніміз - белгілі бір дәрумен организмде жоқтығы, ол дәрумен тапшылығына байланысты аурулардың пайда болуына әкеледі. Мысалы, A-авитаминоз түнгі соқырлыққа, В1-авитаминоз бери-бери ауруына, С-авитаминоз қырқұлаққа, ал D-авитаминоз мешел ауруына әкелуі мүмкін.

Гиповитаминоз дегеніміз - белгілі бір дәрумен организмде жеткіліксіз мөлшері болуы. Бұл иммундық жүйенің әлсіреуі, шаршаңқылық және өсіп-дамудың бұзылуы сияқты денсаулық мәселелеріне әкелуі мүмкін.

Керісінше, гипервитаминоз дегеніміз - белгілі бір дәрумен организмде артық мөлшері болуы. Бұл да зиянды әсерлерге, мысалы бауырдың зақымдануына, сүйек ауырсынуына және құсуға әкелуі мүмкін.

Маңызды дәрумендердің рөлі

Адам организмі тепе-теңдікті дәрумендер қабылдауды қажет етеді. Бұл дәрумендер энергия өндіру, иммундық жүйені реттеу және сүйек денсаулығы сияқты әртүрлі процестерде маңызды рөл атқарады. Дәрумендерге бай диетаны ұстану жалпы денсаулық үшін өте маңызды.

Дәрумендерге бай тамақтарды анықтау

Тепе-теңдікті диетаны қамтамасыз ету үшін маңызды дәрумендерге бай тамақ өнімдерінің тізімін жасау қажет. Бұл 8.1.2.6-нұсқаулығын орындау арқылы жүзеге асырылуы мүмкін, ол дәрумендер мөлшері жоғары тамақ өнімдерінің тізімін құрастыруды қамтиды.

Дәрумендердің маңыздылығын түсіну және дәрумен тапшылығына байланысты белгілерді тану арқылы, сіз тепе-теңдікті және денсаулыққа пайдалы диетаны ұстануға, сондай-ақ дәрумен тапшылығына байланысты аурулардың алдын алуға қадам жасай аласыз.

Теңгерімді диетаны ұстану: Дәрумендер мен қоректік заттарды түсіну бойынша мәтінге байланысты сұрақтар:

1. Денсаулыққа байланысты сұрақ:
   Дәрумен тапшылығының (авитаминоз) негізгі салдары қандай?

2. Логикалық сұрақ:
   Гиповитаминоз және гипервитаминоз ұғымдары қалай ерекшеленеді және әрқайсысымен байланысты ықтимал денсаулық мәселелері қандай?

3. Көп таңдауы бар тапсырма:
   Төмендегілердің қайсысы дәрумен тапшылығына байланысты ауруды тудырмайды?
   a) A дәруменінің тапшылығы
   b) B1 дәруменінің тапшылығы
   c) C дәруменінің тапшылығы
   d) E дәруменінің тапшылығы

4. Салыстыру тапсырмасы:
   Дәрумен тапшылығының (гиповитаминоз) және дәрумен артықшылығының (гипервитаминоз) адам ағзасына әсерлерін салыстырыңыз.

5. Сәйкестендіру тапсырмасы:
   Келесі дәрумен тапшылықтарын олардың сәйкес симптомдарымен сәйкестендіріңіз:

   1. A дәруменінің тапшылығы - A) Бери-бери

   2. B1 дәруменінің тапшылығы - B) Мешел

   3. C дәруменінің тапшылығы - C) Түнгі соқырлық

   4. D дәруменінің тапшылығы - D) Қырқұлақ

6. Шындық немесе жалған тапсырмасы:
   Дәрумендердің теңгерімді қабылдануы жалпы денсаулық пен әл-ауқат үшін маңызды емес. (Шын немесе Жалған)

7. Дұрыс реттілікті анықтау тапсырмасы:
   Дәрумендерге бай диетаны қамтамасыз ету үшін келесі қадамдарды дұрыс ретпен орналастырыңыз:

   1. Дәрумендерге бай тамақ өнімдерін анықтау

   2. Дәрумендердің рөлі мен маңыздылығын түсіну

   3. Дәрумен тапшылығы немесе артықшылығының белгілерін тану

   4. Дәрумендерге бай тамақтардан тұратын ас мәзірін әзірлеу

8. Бір дұрыс жауабы бар тапсырма:
   Иммун жүйені реттеуге және энергия өндіруге жауапты дәрумен қайсысы?

9. Биологиялық диктант тапсырмасы:
   Бос орынды толтырыңыз: Гипервитаминоз дегеніміз - белгілі бір дәрумен ағзада _ мөлшері болу жағдайы.

10. Дұрыс немесе бұрыс тапсырмасы:
    Кейбір дәрумендерден тапшы диетаны ұстану әртүрлі денсаулық мәселелеріне әкелуі мүмкін. (Дұрыс немесе Бұрыс)

Жауап кілті:

1. A дәруменінің тапшылығы түнгі соқырлыққа, B1 дәруменінің тапшылығы бери-бери ауруына, C дәруменінің тапшылығы қырқұлаққа, ал D дәруменінің тапшылығы мешел ауруына әкелуі мүмкін.

2. Гиповитаминоз дегеніміз - белгілі бір дәрумен тапшылығы, бұл иммун жүйенің әлсіреуіне, шаршаңқылыққа және даму бұзылыстарына әкелуі мүмкін. Ал гипервитаминоз дегеніміз - белгілі бір дәрумен артықшылығы, бұл зиянды әсерлерге, мысалы бауыр зақымдануына, сүйек ауырсынуына және құсуға әкелуі мүмкін.

3. Дұрыс жауап: d) E дәруменінің тапшылығы.

4. Дәрумен тапшылығы (гиповитаминоз) әртүрлі денсаулық мәселелеріне, мысалы иммун жүйенің әлсіреуіне, даму ауытқуларына және нақты тапшылық ауруларына әкелуі мүмкін. Дәрумен артықшылығы (гипервитаминоз) да зиянды болуы мүмкін, бұл улану және ағзаға зиянды әсерлерге, сондай-ақ қолайсыз симптомдарға әкелуі мүмкін.

5. 1-C, 2-A, 3-D, 4-B

6. Жалған

7. Дұрыс ретпен: 2, 1, 3, 4

8. B дәрумені

9. артық

10. Дұрыс

Жеке жұмыс парағы

Оқушының аты-жөні:_________________________________________________________ сыныбы:___

Дәрумендер және олардың маңыздылығы

Дәрумендер - адам ағзасы үшін өте маңызды қоректік заттар. Олар ағзаның қалыпты жұмыс істеуі мен дамуы үшін қажет. Дәрумендердің көпшілігі ағзада өндірілмейді, сондықтан оларды тағаммен бірге алу керек. Әр дәруменнің өзіндік қызметі бар және олардың жетіспеушілігі әртүрлі ауруларға әкелуі мүмкін. Дәрумендерді дұрыс мөлшерде қабылдау денсаулықты сақтаудың маңызды бөлігі болып табылады.

Бос орындарды толтырыңыз: Дұрыс сөздермен бос орындарды толтырыңыз.

1. __ - ағзаның қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті маңызды қоректік заттар.

2. Көптеген дәрумендер ағзада __ , сондықтан оларды тағаммен бірге алу керек.

3. Дәрумендердің __ әртүрлі ауруларға әкелуі мүмкін.

4. С дәрумені __ жүйесін нығайтуға көмектеседі.

5. А дәрумені __ денсаулығы үшін маңызды.

Сөздер банкі: өндірілмейді, жетіспеушілігі, иммундық, дәрумендер, көздің

Бірнеше таңдау сұрақтары: Әр сұрақ үшін дұрыс жауапты таңдаңыз.

1. Қай дәрумен сүйектердің беріктігі үшін маңызды?
   a) А дәрумені
   b) В дәрумені
   c) С дәрумені
   d) D дәрумені

2. Қай азық-түлікте С дәрумені көп мөлшерде кездеседі?
   a) Ет
   b) Сүт
   c) Лимон
   d) Нан

3. А дәрумені неге қажет?
   a) Тері мен шаштың денсаулығы үшін
   b) Қан ұюы үшін
   c) Энергия өндіру үшін
   d) Сүйектердің беріктігі үшін

4. Қай дәрумен қан ұюы үшін маңызды?
   a) А дәрумені
   b) В дәрумені
   c) С дәрумені
   d) К дәрумені

5. В тобының дәрумендері неге қажет?
   a) Көру қабілетін жақсарту үшін
   b) Зат алмасу процестері үшін
   c) Тістердің беріктігі үшін
   d) Терінің серпімділігі үшін

Ашық сұрақтар: Келесі сұрақтарға толық сөйлемдермен жауап беріңіз:

1. Дәрумендердің адам ағзасы үшін маңыздылығын түсіндіріңіз.

2. Құрамында А дәрумені бар үш азық-түлікті атаңыз және оның маңыздылығын сипаттаңыз.

3. Дәрумендердің жетіспеушілігі қандай салдарларға әкелуі мүмкін? Мысал келтіріңіз.

Жауаптар кілті:

Бос орындарды толтырыңыз:

1. Дәрумендер

2. өндірілмейді

3. жетіспеушілігі

4. иммундық

5. көздің

Бірнеше таңдау сұрақтары:

1. d) D дәрумені

2. c) Лимон

3. a) Тері мен шаштың денсаулығы үшін

4. d) К дәрумені

5. b) Зат алмасу процестері үшін

Ашық сұрақтар:

1. Дәрумендер адам ағзасы үшін өте маңызды, себебі олар ағзаның қалыпты жұмыс істеуі мен дамуы үшін қажет. Дәрумендер иммундық жүйені нығайтуға, зат алмасу процестерін реттеуге, жасушалардың өсуі мен жаңаруына көмектеседі.

2. А дәрумені бар азық-түліктер: сәбіз, балық майы, жұмыртқа сарысы. А дәрумені көру қабілетін жақсартуға, тері мен шаштың денсаулығын сақтауға, иммундық жүйені нығайтуға көмектеседі.

3. Дәрумендердің жетіспеушілігі әртүрлі ауруларға әкелуі мүмкін. Мысалы, С дәруменінің жетіспеушілігі цингаға әкелуі мүмкін, ал D дәруменінің жетіспеушілігі рахит ауруына әкелуі мүмкін. Бұл аурулар иммунитеттің әлсіреуіне, сүйектердің жұмсаруына және басқа да денсаулық мәселелеріне әкеледі.