|
Сабақтың
ортасы
|
Мәтінді мұқият тыңдап,
сұрақтарға жауап беріңіз. Негізгі ойды
анықтаңыз.
5.1.
Тыңдалым.
|
Бүгінде ауылда да, қалада
да үлкен көшелер және онда жүйткіген
автокөліктер көбеюде. Көше кеңейген сайын ерсілі-қарсылы жаяу
жүргіншілер мен жүргізушілердің де
көбейетіні даусыз. Соңғы жылдары еліміздің қай
жерінде болмасын автокөліктердің барлық түрлері еселеп артып
келеді. Мұның өзі машина жүргізушілер мен жаяулардың, әсіресе
мектеп оқушыларының жол ережесін неғұрлым жете біліп, қатаң
сақтауын қажет етеді. Көшенің тәртібін үйде ата-ана ескертсе, көше
қиылысында күзет қызметкерлері мен бағдаршам қадағалайды. Ал сендер
көше ережесін жақсы біліп, оны орындауға, сақтауға
тиіссіңдер.
Тарихқа көз жүгіртетін болсақ,
жүріп-тұруды реттеу қажеттілігі сонау бір
машинаның аз кезінде туған көрінеді. Алғаш
рет 1868 жылы Лондон қаласында теміржол бағдаршамы орнатылды. Ол
қолмен және алмастыру үшін арнаулы
адам тұратын еді. Әрі ол көп уақыт алатын болды. Кейінірек 1870
жылы Америкада электр бағдаршамдары пайда болды. Ал Ресейде үш
түрдегі бағдаршамдар 1920 жылдары іске қосыла бастады. Бертін келе
оны автомат жүйесі арқылы басқару ойластырылды. Ал бүгінгі таңда
бағдаршамды электрондық есептеу машинасы арқылы басқару жүзеге
асырылған. Қазақстанда бағдаршамдар
барлық ірі қалаларда
орнатылған.
Ертеде көліктің қазіргідей
түрі болмаған заманда адамдар ат жеккен күймемен
жердің тегіс жерімен баяу жүретін.
Келе-келе жолдың қажеттілігі туды. Автокөлік жүргізушілеріне жолда
дұрыс жүру қатаң ескертілді.
1—тапсырма.
1. Көшенің тәртібін кімдер
қадағалайды?
2. Алғашқы бағдаршам қашан
және қай жерде пайда болған?
3. Электрлі бағдаршам қайда пайда
болған?
4. Ал бүгінгі таңда бағдаршам қалай жүзеге
асырылған?
Мәтіндегі негізгі
ой:
Жолға тәртіптілік өте қажет,
адам өміріне қауіп төнбеуі керек.
|
|
-
тірек сөздер мен жетекші
сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтайды;
|
Дескриптор:
Сұрақтарға жауап
2
Нег.ой
1
3
ұпай
|
|
|
 Сапалық сын есім деп заттың түрі, түсін, сапасы
мен сынын, көлемі мен аумағын
білдіретін бір морфемалы сөздер
аталады: ақ, көк, үлкен,
жақсы,биік, жаман, қызыл, кең, тар, жалпақ
т.б.
Сапалық сын есім сын
есімнің негізгі түп қазығы, негізгі ұйытқысы. Өйткені сапалық сын
есімдерге кішірейту, ұлғайту, жұрнақтары және үстеме буындар
жалғанып түрленеді.
Қатыстық сын
есімдер деп бір зат пен
екінші заттың қатысын, байланысын білідіретін сын есімдерді
айтамыз. Мысалы, Балалы үй –
базар, баласыз үй – қу мазар дегендегі балалы, баласыз деген сөздер үйдің баласы
бары-жоғын білдіріп тұр.
Қатыстық сын есімдер қай
сөзден жасалса, сол сөздің мағынасымен байланысып кейде сол сөзге
синоним сияқты болып тұрады. Мысалы, Аталық борыш, синонимі атаның
борышы
|
|
Сабақ
тың
соңы
|
-
тапсырма.
Берілген мақал-мәтелдерден
сапалық және қатыстық сын есімдерді
ажыратады.
Өмір – үлкен
мектеп.
Білім арзан, білу
қымбат.
Жаңа айдан
жақсылық.
Балалы үй
базар,
Баласыз үй
мазар.
Өткір пышақ қол
кесер.
Білекті бірді
жығар,
Білімді мыңды
жығар.
Кісінің кісілігі киімінде
емес,
білімінде.
-
тапсырма. Сөз
тіркестерін қатыстырып сөйлемдер құра. Сын есімдерді тауып, түрін
анықта.
бойшаң
адам, өнерлі бала, аспалы шам, ашық
есік
Үлгі: Айнагүл дәмді тамақ
әзірледі.
Дәмді – қатыстық сын есім. Негізгі түбір
зат есімге (дәм) сөз
тудырушы -ді жұрнағы жалғанып
тұр.
|
- сын есімдердің мағыналық
сипатын жазады;
Сапалық/қатыстық
ажыратады;
Сөз тіркестерін қатыстырып
сөйлем құрайды.
Сын есімнің түрін
ажыратады
|
Дескритор:
Мағн
сипаты1
Сапалық
1
Қатыстық1
Барлығы 3
ұпай
Дескритор:
3
ұпай
|
Қима
қағаз
Қосымша
материал
|
ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандартымен жасалған
04 Ақпан 2024
430
5 рет жүктелген
