5 сынып қазақ тілі аспан әлемі, Жұлдыздар Төл сөз бен автор сөзі. жұмыс парағы

1-тапсырма

Жұлдыздар

Жұлдыз – қызған сутегінен құралған көлемді шар. Жердегілерге бұл шар түнгі аспанда жарқыраған кішкентай ноқат болып көрінеді. Жұлдыздардың кішкентай боп көріну себебі – олар Жерден өте алыста орналасқан. Көптеген жұлдыздың көлемі бізге жақын орналасқан жұлдыз – Күннің көлемінен көп есе асып түседі. Күн әрі ыстық және белсенді жұлдыз болғандықтан, өте қатты жарқырайды. Міне, оның бізге аспанда нұр шашып көрінетіні сондықтан.

Жұлдыздардың өмір сүру ұзақтығы миллиондаған жылды құрайды. Өзінің өмір сүру кезінде жұлдыздар жарық пен жылу бөледі. Қуат жұмсайды. Жұлдыздардың кейбірі өте үлкейген кезде жарылады да, көгілдір түсті жаңа жұлдыз пайда болады.

Жұлдыздар бір-бірінен өлшемі мен қызуы жағынан дараланады. Күн – орташа өлшемдегі ыстық сары жұлдыз. Ең үлкен жұлдыздар алыптар деп аталады.

«Сұрақ және жауап» энциклопедиясынан

Жұлдыздар неліктен ноқат болып көрінеді?

Жұлдыздардың өмір сүру кезі туралы не айтылған?

Күн қандай жұлдыз?

3Б

2-тапсырма

Білгір апай: Ақтелпек, сеніңше, ғарышқа ұшудың қажеті қанша? Адамдар неге оған сонша құштар? Ғарышта қараңғы, суық, аттаған сайын қауіп-қатер күтіп тұрады емес пе?

Ақтелпек: Апай, жұлдыздарды жақыннан көру үшін.

Білгір апай: Міне, мұның жөн. Астрономдардың айтуынша, «Жерден қарағанда жұлдыздар онша анық көрінбейді. Себебі ауа кедергі келтіреді».

Ақтелпек: Апай, есіме түсті, кеше оқып едім. «Ауада үнемі шаң-тозаң, су тамшылары, түтін тұнып тұрады», – депті астрономдар.

Білгір апай: Иә, Ақтелпек. Астрономдар: «Аспанды бұлт бүркеген кезде жұлдыздар мүлде көрінбей қалады», – дейді.

Ақтелпек: Сіздіңше, жұлдыздарды ғарышқа барып зерттеген тиімді дейсіз, иә?

Білгір апай: Меніңше, солай.

«Негеш» энциклопедиясынан

Төл сөз бен автор сөзі

Төл сөз дегеніміз – сөйлеуші өз сөзінің ішінде бөгде біреудің сөзін еш өзгеріссіз, сол қалпында қолдануы.

Төл сөзге қатысты айтылған сөйлеушінің өз сөзі автор сөзі деп аталады. Мысалы: «Кел, балалар, оқылық!», – деген Ыбырай. Берілген мысалдағы «Кел, балалар, оқылық!» – төл сөз, «деген Ыбырай» – автор сөзі.

Төл сөз бен автор сөзі «де» көмекші етістігінің деді, деп, деген, дейді, дегендей, дей жаздады, деген екен тұлғасындағы түрінің бірімен байланысады.

ЖАЗЫЛЫМ

5-тапсырма. Оқылым мәтінінен төл сөз бен автор сөзі кездесетін сөйлемді көшіріп жаз.,

ЖАЗЫЛЫМ

7-тапсырма. Тыңдалым, оқылым мәтінінде келтірілген ақпараттар негізінде жинақы мәтін жаз. Мәтінде төл сөз бен автор сөздерін қолдан. (45–50 сөз)

ЖАЗЫЛЫМ

7-тапсырма. Тыңдалым, оқылым мәтінінде келтірілген ақпараттар негізінде жинақы мәтін жаз. Мәтінде төл сөз бен автор сөздерін қолдан. (45–50 сөз)