7сыныпқа арналған практикум

Алматы облысы

Қаратал ауданы

Қ.Байсеитов атындағы МДШО бар орта мектебі

Дидактикалық материалдар

Практикум

Жалпы білім беретін мектептің 7-сынып оқушыларына арналған

Физика пәнінің мұғалімі: Рымбекова Айжан Мухтаровна

Мазмұны

Алғы сөз.............................................................................................................................2

I тарау

Физика және астрономия-табиғат туралы ғылымдар....................................................3

II тарау

Зат құрылысы.....................................................................................................................8

III тарау

Қозғалыс...........................................................................................................................10

IV тарау

Масса және Күш...............................................................................................................15

V тарау

Қысым...............................................................................................................................22

VI тарау

Жұмыс. Қуат. Энергия.....................................................................................................32

Жалпы әдебиеттер............................................................................................................38

Алғы сөз

«Дидактикалық материалдар (практикум)» Р. Башарұлы, У.Тоқбергенова мен Д.Қазақбаеваның 7-сыныпқа арналған «Физика және Астрономия» оқулығы үшін қосымша құралы, оқу-әдістемелік кешеннің құрамы ретінде жазылған. Берілген материал, теорияның игерілуін бақылау, жоба бойынша тапсырмалар өткізуді оңайлатып, берік білім беру мен дағдының қалыптасуын қамтамассыз етеді. «Оқулық практикум» кешенін пайдалану оқушылардың 7-сыныпқа арналған Физика және Астрономия курсын игеруіне толық жағдай жасайды.

I тарау

Физика және астрономия – табиғат туралы ғылымдар.

1. Табиғат дегеніміз не?

__________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Табиғат пен адамның бірлігін білдіретін нақыл сөздер мен мақал-мәтелдерді жаз:____________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Суретте көрсетілген құбылыстардың атын жаз:

__________________________

___________________________

____________________________

____________________________

4. Физиканың мақсаты – _________________________________________________

_______________________________________________________________________

5. Суретте көрсетілген ғалым кім және ол физика ғылымына қандай үлес қосты?

__________________________________________________________

_____________________________________________________________________

6. Кестеде денелердің мысалдары келтірілген. Оң жақтағы графаға осы денелердің қандай заттардан тұратынын жазыңдар.

Дене	Зат
Терезе
Шыны стақан
Ағаш қасық
Темір пышақ
Қаламсап
Қарындаш

7. Төменде аталған заттар мен денелерден: қар, гүл, ұшақ, су, стақан, алюминий, бор, қағаз, заттарын бір бағанға, денелерін екінші бағанға жеке көшіріп жаз.

Заттар	Денелер

8. Төменде көрсетілген техникалардың атын және олардың не үшін қолданылатынын жаз:_____________________________________________________

________________________________________________________________________

9. Ғарыш кеңістігінде болып жатқан құбылыстарды қай ғылым зерттейді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Төменде аталған ғылымдардың нені зерттейтінін жаз.

Космонавтика	Космогония	Космология

11. Мына ғалымдар асторномияға қандай еңбек сіңірді?

Әл-Хорезми	Ибн Сина	Ұлықбек	Әл-Фараби

12. Мына планеталар мен жұлдыздарды қазақтар қалай атаған?

Планеталар мен жұлдыздар	Қазақша атаулары
Меркурий
Юпитер
Марс
Сириус

13. Найзағайдың пайда болуы туралы қандай екі болжам болды?

    1. _____________________________________________________________________________________________________________________________________________

2.______________________________________________________________________________________________________________________________________________

14. Табиғатты зерттеудің қандай әдістері бар?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

15. Молекула-кинетикалық теорияның негізгі қағидалары:___________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

1 6. Суретте көрсетілген мензуркадағы сұйықтың көлемі қандай?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Суретте көрсетілген өлшеуіш құралдар қалай аталады, олар не үшін қолданылады? Бөлік құнын анықта.

________________________________

________________________________

_________________________________

17. Ұзындық өлшемдерін метрге айналдыр:

1 км=_______м

1 см=_______м

1 дм=_______м

1 мм=_______м

17. Сәйкес көлем бірліктерін жаз:

1 м³ = ______см³ 20 м³ = _______ см³

1 дм³ = _____см³ 0,2 дм³ = ______см³

1 см³ = _____мм³ 12 см³ = ______ мм³

17. Бөлме температурасында мына заттар: су, қант, ауа, қалайы, спирт, темір, оттегі, сүт, азот, сутегі қандай күйде болады? Жауабын кестеге жаз.

Қатты	Сұйық	Газ тәрізді

17. Ашық ыдыс көлемінің жартысын газбен толтыруға бола ма?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Мына сандарды ықшамдап жаз:

150000000000 км = _______________ м

0,00000000003 м = ________________м

17. Келесі сөздерді кестеге сәйкесінше толтыр:

Қасық, темір, көлем, телескоп, уақыт, термометр, найзағайдың жарқырауы, Күн, шыны, теледидар, мыс, сызғыш, судың қатуы, жылдамдық.

Дене	Зат	Шама	Құбылыс	Өлшеуіш құрал

17. Суық су молекулаларының жылы су молекулаларынан қандай айырмашылығы бар?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Мензурка, бытыра, су берілген болса, бір бытыраның көлемін қалай анықтауға болады?

________________________________________________________________________
________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

II тарау

Заттың құрылысы

1. Өсімдік майының тамшысы су бетінде шексіз жайыла ала ма? Себебін түсіндір.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. С уретте су молекуласының моделі кескінделген. Су молекуласы қандай атомдардан тұратынын жаз:_____________________________________________

_____________________________________________________________________

_______________________________________________________

_____________________________________________________

3. Е гер болат шығыршықтың көзінен өте беретін кішкентай болат шарикті қыздырсақ, ол шығыршықтан өтпей тұрып қалады. Шариктің орнына шығыршықты қыздырса не болады? Егер шарикті де, шығыршықты да бірдей температураға қыздырса ше?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Сұйықтардағы диффуия неге газдар диффузиясына қарағанда баяу жүреді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Неліктен біз гүлдің иісін алыстан сеземіз?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Заттың молекулалары бір-бірін тартады. Бірақ олардың арасы неге ашық?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Температура дегеніміз -________________________________________________
   ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

8. Төмендегі зат күйлеріне мысалдар келтір:

Зат күйлері	Мысалдар
Қатты
Сұйық
Газ

9. Мына кестені толтыр:

Заттың күйі	Негізгі қасиеттері	Молекулалардың шамамен орналасыуы (сызу керек)
Газ
Сұйық
Қатты

III тарау

Қозғалыс.

1. Механикалық қозғалыс дегеніміз – ____________________________________
   ________________________________________________________________________
   ________________________________________________________________________

2. Cанақ жүйесі дегеніміз –_____________________________________________
   ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Планеталардың қозғалысын қалай анықтауға болады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Әуе шарынан Жердің айналатынын көруге бола ма? Неліктен?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Не себепті Уранда жыл мезгілінің күрт ауысуы болып тұрады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Aстық жинаған комбайнның дән қорабынан жүк машинасына астық төгу керек. Комбайнды тоқтатпай-ақ оны қалай істеуге болады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Зодиак белдеуі дегеніміз – ______________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

8. Эклиптика дегеніміз – _________________________________________________

_______________________________________________________________________
________________________________________________________________________

9. Планеталар мен жұлдыздардың қайсысы Жерге жақынырақ орналасқан?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

10. Суретте қай планеталар көрсетілген?

____________________________________

_____________________________________

_____________________________________

11. Птоломейше Әлем жүйесінің құрылысы қандай еді? Ол қандай жүйе деп аталады?________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Астероидтар дегеніміз – _______________________________________________

_______________________________________________________________________

13. Мына планеталардың ішінен Алып планеталарды бір бағанға, Күн маңындағы планеталарды екінші бағанға теріп жаз: Жер, Шолпан, Юпитер, Марс, Плутон, Сатурн, Нептун, Уран, Меркурий.

Алып планеталар	Күн маңындағы планеталар

14. Коперник жасаған жүйе қалай аталады?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

15. Коперник ілімін жақтаушы ғалымдар:____________________________________
    ________________________________________________________________________________________________________________________________________________

16. Төменде келтірілген мысалдардың қайсысында зерттелетін денені материялық нүкте деп алуға болады?

1. Ракетаның көтерілу биіктігін анықтағанда;

2. Мензурканы пайдаланып, кішкене болат шардың көлемін анықтағанда.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

17. Траектория дегеніміз – ______________________________________________
    ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

18. Мына қозғалыстар түзу сызықты ма, әлде қисық сызықта ма?

1. Стадион жолымен 3000 м жүгіріп келген спортшы;

2. Лифт кабинасы;______________________________

3. Желсіз ауадағы жаңбыр тамшысы; ______________

4. Жазу кезіндегі қарындаш.______________________

19. Сөйлемдерді аяқтаңдар:

Жол дегеніміз – _________________________________________________________
________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

Орын ауыстыру дегеніміз -________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

20. Біз таксиге не үшін төлейміз: жолы үшін бе, әлде орын ауыстыру үшін бе? Ұшаққа ше?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

21. Доп 3 м биіктіктен еденге түсіп, одан ыршып 1 м биіктікке көтерілгенде, оны ұстап алды. Доптың жолын және орын ауыстыруын тап:_______________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

22. Материялық нүкте дегеніміз - __________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

23. Төмендегі денелердің қайсысы түзу сызықпен, қайсысы қисық сызықпен қозғалады: станция платформасымен жүрген пойыз, метрополитеннің эскалаторының баспалдағы, жол бұрылысындағы велосипеді, сағаттың минуттық тілі, тақтайға қағылып жатқан шеге, әткеншектегі бала, Жердің жасанды серігі.

Түзу сызықты	Қисық сызықты

24. Суреттегі ОА штрихталған сызығы трамплиннен секірген шаңғышының жолы ма, әлде орын ауыстыруы ма?

А. Жол

В. Орын ауыстыру

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

25. Сөйлемді толықтыр:

Әр түрлі қозғалыстар арасындағы айырмашылықты сипаттау үшін ___________

________________________________ деп аталатын физикалық шама қолданылады.

26. Жылдамдық мына формуламен анықталады:______________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

27. Арбаша үстел үстімен жылжығанша оның тамызғысынан 15 тамшы тамып, бірінен-бірі 20 см қашықтықта із қалдырды. Тамшылар әрбір 4 с сайын бір таматын болса, арбашаның жылжу жылдамдығын есепте:_________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________

28. Мына шамалардың өлшем бірліктері қандай?

[υ] = ____________

[S] = ____________

[t] = _____________

29. Жүрдек пойыз 120 км жолды 3 сағат аялдамай жүріп өтті. Пойыздың жүрісін бірқалыпты қозғалды деуге бола ма?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

30. Велосипедші 5 сағат 30 минутта 99 км жол жүрді. Велосипедші қандай орташа жылдамдықпен қозғалған?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

31. Өрге қарай 3 км-ге тең жолды шаңғышы 5,4 км/сағ жылдамдықпен жүріп өтті. Таудан 10 м/с жылдамдықпен түскен шаңғышы 1 км жол жүрді. Шаңғышының барлық жолдағы қозғалысының орташа жылдамдығын анықта.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

32. 60 км жерді қоян 1 сағатта, қасқыр 1 сағат 20 минутта жүгіріп өтеді. Бұл жануарлардың жылдамдығын есепте және оларды салыстыр.

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

33. 16500 м/с жылдамдығын км/сағ және м/мин өлшемдерінде жаз:

16500 м/с=____________ км/сағ

16500 м/с=____________ м/мин

34. Велосипедші дөңес жазықтықпен жүріп келеді. Дөңнің үстіне шыққанда ол 5 км/сағ жылдамдықпен, ал дөңнен түскенде 20 км/сағ-пен жүреді. Егер дөңге шыққандағы және түскендегі жолдар тең болса, велосипедшінің орташа жылдамдығы қандай?_____________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

35. Берілген график бойынша дененің бастапқы координатын және с уақыт өткеннен кейінгі координатын анықта.

__________________________________________________

__________________________________________________

__________________________________________________

36. Неге лақтырылған доп, сен оны жібере салсаң да, әрі қарай жоғары ұша береді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

37. Жолаушылар автобустың жылдамдығын кенет арттырғанда артқа қарай шалқайып, ал кілт тоқтағанда алға қарай еңкейеді. Неліктен?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

38. Мылтықтан оқ атқанда оның дүмін неліктен иыққа тіреп ұстау керек?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

39. Кеңістіктің қандай негізгі қасиеттері бар?_________________________________

________________________________________________________________________

IV тарау

Масса және күш

1. Коньки теуіп жүрген екі бала бірін-бірі қолдарымен итетіп жібереді де, 5 м/с және 3 м/с жылдамдықпен екі жаққа қарай кетеді, қай баланың массасы артық?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. Арбалардың массалары 1 кг және 3 кг, олардың жылдамдықтары нөлге тең. Өзара әсерлескенде үлкен арба 15 см/с жылдамдыққа ие болды. Кіші арба қандай жылдамдыққа ие болады?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

3. Масса дегеніміз - _____________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

4. Массалардың төменде берілген мәндерін кг арқылы өрнекте:

0,00000003 г = ______________ кг

5,6 т = _____________________ кг

0,7 ц = _____________________кг

4890 г = ____________________кг

0,667 т = ___________________ кг

34 ц = _____________________ кг

5. Салмақсыздық жағдайында иінді таразыны пайдаланып, екі дененің қайсысының массасы артық екенін анықтау мүмкін бе?

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

6. Насос поршенінің астындағы ауа сығылды. Бұл жағдайда ауаның массасы өзгере ме?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

7. Су мұзға немесе буға айналғанда су молекулаларының массасы өзгере ме? Жауабыңды түсіндір:_____________________________________________________

________________________________________________________________________

8. Заттың тығыздығы дегеніміз –__________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

9. Заттың тығыздығы мына формуламен анықталады: ρ=__________

10. Мына шамалардың өлшем бірліктерін жаз:

[m]=_______

[V]=­­­­­­_______

[ρ]=________

11. Сәйкес тығыздық бірліктерін жаз:

1 г/см³ = ______________ кг/м³

1000 т/м³=_____________ кг/м³

0,09 кг/мм³= ____________кг/м³

34 ц/дм³=_______________кг/м³

12. Бірдей шелектердің біріне ауыз су, екіншісіне теңіз суы толтырылған. Бұлардың массалары бірдей бола ма? ______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

13. Ыдысқа толтыра су құйылған. Қандай жағдайда ыдыстан су көбірек төгіледі: ыдысқа массасы 1 кг қалайыны батырғанда ма, әлде қорғасынды батырғанда ма? ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

14. Мыс детальды қыздырған. Бұл жағдайда детальдың массасы, көлемі, тығыздығы өзгере ме? Жауабыңды түсіндір:_________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

15. Көлемі 1 л өсімдік майының массасы 920 г. Майдың тығыздығын тап:________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

16. 1 мин ішінде адам демін ішке 15 рет тартқанда өкпесіне 600см³ ауа келеді екен. Бір сағатта адамның өкпесі арқылы өтетін ауаның массасын есепте:_________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

17. Машинаға арналған болат детальдің массасы 780г. Оның көлемін анықта:_____

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

18. Мыс өткізгіштің орамын жазбай жатып-ақ, ұзындығын анықтауға бола ма?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

19. Күш дегеніміз – ______________________________________________________

________________________________________________________________________

20. Суреттегі қысқыш пен тығынның жылдамдығы қандай әсердің салдарынан өзгеріп тұр?

_______________________________________________________

________________________________________________________

________________________________________________________

21. Күштің өлшем бірлігі қандай?

[F]=________

22. Суреттегі шардың қозғалу себебі неде?

23. Суретте деформацияның қай түрі көрсетілген?

24. Деформация дегеніміз –________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

25. Гук заңы былай тұжырымдалады:_______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

26. Серпінділік күші мына формуламен анықталады:

F=_____________

27. Cуреттегі тақтай деформацияның қай түріне ұшыраған?

28. Солқылдақ тақтайдың ұшында секіруге ыңғайланған адам тұр. Қандай денелердің өзара әсері тақтайдың пішінін өзертті?

29. Суретте қандай прибор салынған? Ол не үшін қолданылады. Оның бөлік құны нешеге тең?

____________________________________________________

____________________________________________________

____________________________________________________

30. Суретте динамометрдің қай түрі кескінделген?

О л не үшін және қайда пайдаланылады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

31. Тең әрекетті күш дегеніміз – ___________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

32. Денеге бір түзудің бойымен бір бағытта үш күш әрекет етеді: F₁=25 H; F₂=75 H; F₃=10 H. Олардың тең әрекетті күші неге тең?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

33. Парашютшіге қандай күштер әсер етеді? Ол неліктен жерге құламайды?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

34. Неліктен денелер жерге құлайды?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35. Ауырлық күшіне мысалдар келтір.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

36. Денеге әсер ететін ауырлық күші мен оның массасының арасында қандай байланыс бар?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

37. Дененің массасы 100 кг. Оған әсер ететін ауырлық күшін анықта.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

38. Шелектегі судың массасы екі есе азайғанда, оның салмағы өзгере ме? Қалай өзгерді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

39. Көлемі 18,75 л керосиннің салмағы қанша?

Б ерілгені: ХБЖ Шешуі:

V=18,75 л

ρ=800 кг/м³

Р – ?

Жауабы: _______________________________________________________________

40. Бөлмеге ілінген шам төбеге 49 Н күшпен әсер етеді. Шамның массасы қандай?

Б ерілгені: Шешуі: Есептелуі:

F=49 H

m-?

Жауабы: ________________________________________________________________

41. Айда массасы 1 кг денеге 1,62 Н-ға тең ауырлық күші әсер етеді. Массасы 75 кг адамның ай бетіндегі салмағының неге тең болатынын анықта.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

42. Суретте жеңіл қауырсын мен ауыр қорғасын бытыра ыдыстың түбіне бірдей түсті. Осыған қарап, ыдыста ауаның бар-жоқтығын анықтаңдар.

___________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

_________________________________________________________

43. Дененің массасын қандай құралмен өлшейді?

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

44. Дененің салмағын қандай құралмен өлшейді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

45. Физикалық шамалардың қайсысы Жердің барлық нүктелерінде және басқа планеталарда өзгермейді?

    1. Ауырлық күші

    2. Дененің салмағы

    3. Дененің массасы

46. Салмақсыздық қандай жағдайда байқалады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

47. Су бетінде қалқыған шардың салмағы бар ма? Жауабыңды түсіндір.

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

48. Массасы 2 кг ағаш білеушені қатаңдығы 100 Н/м серіппенің көмегімен ағаш тақтайдың бетімен бірқалыпты сүйреп келеді. Үйкеліс коэффициенті 0,3-ке тең. Серіппенің ұзаруы қандай?

Б ерілгені: Шешуі: Есептелуі:

49. Үйкелістің пайдасы:___________________________________________________

________________________________________________________________________

50. Үйкелістің зияны:_____________________________________________________
    ________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

51. Велосипедтің доңғалағы не себепті бедерлі болып келеді?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

52. Неліктен ауыр дорба көтеріп келе жатқанда, тайғанақ жолда жүру оңайырақ?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

53. Картопты пайдаланып, ауыр шкафты қалай орнынан қозғалтуға болады?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

V тарау

Қысым.

1. Бос орынды толтырыңдар:_______________________________________________

_______________________________________________________қысым деп атайды.

2. Қысымды латынның ___________әрпімен белгілейді.

3. Қысымды есептеу формуласы.

4. Қысымның негізгі өлшем бірлігі: _____________

5. Қысым бірліктері арасындағы байланысты жазыңдар:

1кПа =__________Па 1гПа =____________Па

1мПа =__________Па 0,01Н/см² =____________Па

1МПа =__________Па 15000Па =____________Па

0,1кПа = __________Па 1Н/мм² =____________Па

0,001Па =__________Па 15Н/см² = ___________Па

6. Неліктен шаңғысы жоқ балаға қарағанда шаңғы байлаған бала қар үстімен жеңіл жүреді?

Себебі__________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

6. Қай кезде сіз еденге көп қысым түсіресіз: қозғалмай тұрғанда ма, әлде жүргенде ме?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Неліктен орындықта қатты да, киіз үйде көрпешеге отырған жұмсақ болып сезіледі?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Неге шөл далада аттан гөрі түйемен жүрген ыңғайлы?

Себебі:_________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Ұ зындығы 5см, ені 3см, биіктігі 1,5см болатын темір өзекшені үстел бетіне қай жағымен қойғанда көп қысым түсіреді? Өзекшенің салмағы 2,5Н. (Жауабын есептеулермен көрсетіңдер)

1. 2. 3.

Өзекшенің түрлі жақтармен орналасуы

a =

b=

h =

P₁-?

P₂-?

P₃-?

Жауабы: ________________________________________________________________

6. Қасқыр мен киіктің массалары жуық шамамен бірдей. Қасқырдың жерге түсіретін қысымы 16кПа, ал киіктікі 50кПа. Қасқырдың табанының ауданы үлкен бе, әлде киіктің тұяғының ауданы үлкен бе?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Оқушының массасы шамамен 50кг десек, оның екі аяғының ауданы 200см² мөлшерде болады. Оқушының еденге түсіретін қысымын есептеңдер.

Б ерілгені: Шешуі:

m=

S=

p-?

Жауабы:________________________________________________________________

13. Темір шеге 20 МПа қысым түсіруі үшін оның басына қандай күшпен әсер ету керек? Шеге ұшының ауданы 0,5мм² деп есептеңдер.

Б ерілгені: Шешуі:

P=

S=

F-?

Жауабы:________________________________________________________________

14. Іс тігу кезінде ине бойына 2Н күш әсер етеді. Иненің денеге түсіретін қысымын есептеңдер. Ине ұшының ауданы 0,01мм² . Қысымды Па-мен өрнектеңдер.

Б ерілгені: Шешуі:

F=

S=

p-?

Жауабы:_______________________________________________________________

15. Шаңғышының шаңғымен қосқандағы массасы 70 кг. Екі шаңғы тіректерінің ауданы 2300см ² тең. Шаңғышының қар үстіне түсіретін қысымын есептеңдер.

Б ерілгені: Шешуі:

m=

S=

p-?

Жауабы:________________________________________________________________

16. Бос орынды толтырыңдар.

Бұл құрал ______________________________деп аталады.

17. Сұйықтар мен газдардағы қысымды зерттеген ғалым:_______________________

________________________________________________________________________

18. Паскаль заңы бойынша сұйыққа немесе газға түсірілген қысым:______________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

19. Ауа сорғысы қалпағының астына аузы байлаулы, ішінде аздаған ауасы бар резеңке шар орналасқан. Сорғымен қалпақтың ішіндегі ауаны сорып шығаратын болсақ, шар біртіндеп торсия бастайды. Осы құбылысты заттың атомдық-молекулярлық құрлымы тұрғысынан түсіндіріңдер.

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

20. Газ көлемін өзгертпей, оның қысымын үлкейтуге бола ма? Болса қалай?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

21. Пішіндері әртүрлі үш ыдысқа шемішке майы құйылған. Майдың осы ыдыстардың түбіне түсіретін қысымы жайлы не айтуға болады-олар бірдей ме, әлде әртүрлі бола ма?

Жауабы:________________________________________________________________

________________________________________________________________________

22. Суреттегі қатені тап.

______________________________________

______________________________________

_ _____________________________________

______________________________________

23. Ауырлық күші әрекет еткен сұйық қысымы мына формуламен анықталады:

Мұндағы, p-________________________________,

g-________________________________,

h-________________________________.

24. Судың батискаф бетіне түсіретін қысымы 10⁸ Па. (теңізді өте үлкен тереңдікте зерттеуге арналған қондырғы) Батискафтың түскен ең үлкен тереңдігін анықта.

Б ерілгені: Шешуі:

P=

h-?

Жауабы:________________________________________________________________

25. Қандай ыдыстарды қатынас деп атайды?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

26. Күнделікті тұрмыстан қатынас ыдыстарға мысал келтіріңдер.

Мысалы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

27. Суретте әртүрлі пішінді қатынас ыдыстар көрсетілген. Неге біртекті сұйық (су, керосин, май, спирт және т.б.) үшін, еркін беттер деңгейі бірдей болатынын түсіндіріңдер.

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

28. Тұрмыстық су құбыры _________________________________________________

________________________________________________________________________

_________________________________________ қажеттіліктерін қанағаттандырады.

29. Өнеркәсіптік су құбыры _______________________________________________

________________________________________________________________________

_________________________________________ қажеттіліктерін қанағаттандырады.

30. Суретте шлюздеу бейнеленген. Суретке қарап шлюздің жұмыс істеуі қандай құбылысқа негізделгенін түсіндіріңдер.

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

31. Атмосфералық қысым дегеніміз: ________________________________________

_______________________________________________________________________

_______________________________________________________________________

32. Атмосфералық қысымның бар екендігін дәлелдейтін құбылыстар мен мысалдар келтіріңдер:_____________________________________________________________

________________________________________________________________________

33. Сіздің ойыңызша дұрыс болатын жауапты таңдап, сұраққа жауап беру арқылы таблицаны толтырыңыз:

№	Сұрақ	Жауаптар	Дұрыс жауаптар
1	Қай ғалым атмосфералық қысымды өлшеу әдісін ұсынды?	А) Ньютон В) Паскаль С) Королев Д) Торричелли
2	Атмосфералық қысым қандай әріппен белгіленеді?	А) F В) ρ С) P Д) m
3	Атмосфералық қысымның өлшем бірлігін көрсет.	А) кг н/е мг В) Н н/е кН С) Па н/е мм.сын.бағ Д) м/с н/е см/сағ
4	Қалыпты атмосфералық қысым шамасы қандай? (Теңіз деңгейінде)	А) 1 Н В) 1 Па С) 760 Н Д) 760 мм.сын.бағ
5	Атмосфералық қысым қандай прибормен өлшенеді?	А) Секундомер В) Диномометр С) Борометр Д) Спидометр

34. Суретте қандай прибор көрсетілген?

Жауабы: ________________________________________________________________

35. Неге бәйгеге шапқанда бала аттың мойнына жатып шабады?

Себебі: _________________________________________________________________

________________________________________________________________________

36. Бөлмеде барометр 750 мм.сын.бағ. көрсетіп тұр. Ұзындығы 1м, ені 50см болатын үстелге ауа қандай күш түсіреді?

Б ерілгені: Шешуі:

P =

L =

a =

F-?

Жауабы: ____________________________________________________________________________________

37. Қысым айырымын қандай прибормен өлшейді?

Жауабы: ________________________________________________________________

38. Адамның қан айналым жүйесіндегі қысым қандай құралмен өлшенеді?

Жауабы: ________________________________________________________________

39. Дені сау адамның жоғары қысымы - __________, ал төменгісі _______________ шамасында болады.

40. Суретте архимед күшін табу тәжірибесі көрсетілген. Суретті пайдаланып, осы эксперименттің маңызын қысқаша түсіндіріңдер.

Жауабы: ______________________________

4 1. Архимед күшін есептеу формуласын жаз:

42. Көлемі 20см³ жез цилиндр динамометрге ілініп, шемішке майына батырлған. Осы кезде динамометр қандай күшті көрсетеді? Майдың тығыздығы 940 кг/м³.

Б ерілгені: Шешуі:

V =

F - ?

Жауабы: ________________________________________________________________

43. Бес темір шар суға батырылған. Қай шарға үлкен Архимед күші әсер етеді?

Ж ауабын жаз:_____________________________ 1. 2. 3. 4. 5.

_ ________________________________________

_ ________________________________________

_ ________________________________________

_________________________________________

44. Массасы 0,5 кг альюминий өзекше керосинге батырлған. Архимед күшінің шамасы неге тең?

Б ерілгені: Шешуі:

m =

F - ?

Жауабы: _____________________________________________________________

45. Көлемі 20см² жез цилиндр динамометрге ілініп, шемішке майына батырылған. Осы кезде динамометр қандай күшті көрсетеді?

Майдың тығыздығы 940 кг/м³.

V = Шешуі:

F-?

Жауабы:________________________________________________________________

46. Тәжірибе нәтижесін таблицаға жаз:

1. Суы бар ыдысқа ағаш өзекше, металл өзекше, картопты сал. Қай дене суға батады? Қайсысы жүзеді?

2. Суы бар ыдысқа кішкене бөліктермен ас тұзын сеуіп, оны шыны таяқшамен араластырып отыр. Осы кезде денелерде қандай өзгеріс болады?

Бақылаулар таблицасы.

Дене	Зат тығыздығы	Дене бата ма, әлде жүзе ме?
		Су	Тұз ерітіндісі
Ағаш өзекше	520
Металл өзекше	7800
Картоп	670

43.1. Егер_______________________________________________________________

____________________________________________________дене сұйыққа батады.

2.Егер __________________________________________________________________

________________________________________дене тепе – теңдік қалпын сақтайды.

3. Егер _____________________________________________________________

____________________________________________ дене сұйық бетіне көтеріледі.

44. Жанып жатқан керосинді өшіруге бола ма?

Жауабын түсіндір. _______________________________________________________

________________________________________________________________________

45. Қандай суда жүзу жеңіл - өзенде ме, теңізде ме?

Жауабын түіндір. ________________________________________________________

________________________________________________________________________

46. Сұйық тығыздығын өлшеуге арналған құрал __________________ деп аталады.

47.Сүттің майлылығын анықтау үшін қолданылатын ареометр __________________

_____________________________________________________________деп аталады.

48. Анықтаманы толықтыр:

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ беттік керілу күші деп аталады.

49.Суретте жұғу құбылысына тәжірибе көрсетілген. Осы эксперименттің нәтижесін қысқаша түсіндіріңдер.

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

50. Жұғатын сұйықты жұқпайтын сұйықтан қалай ажыратуға болады?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

51. 1. Қылтүтіктік құбылыстар деп _________________________________________

________________________________________________________________атаймыз.

2 . Сұйықтың қылтүтіктік көтерілу биіктігі формуласымен анықталады.

52.1. Сүңгуір үйрек су бетінде қамыстың сабағынан ұя жасайды. Ұя су бетінде жел қалай соқса, солай қарай жүзеді. Құстың ұясын су бетінде қандай күш ұстап тұрады? Ұяның пішіні мен өлшемі туралы не айтуға болады?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Сүңгуір үйрек суда жақсы сүңгиді. Судың тарапынан әсер ететін ығыстырушы күшті ол қалай азайтады?

Жауабы:________________________________________________________________________________________________________________________________________

53. Норвегия этнографы және археологы Тур Хейердал 1947 жылы өзінің Полинезия құрлықтарының алғашқы қоныстануы жайлы теориясын дәлелдеу үшін «Кин-Тики» плотында Перуден Полинезияға дейін жүзіп өтті. Плот 9 ағаштан жасалған. Егер сізге осындай серуен жасау керек болса, плот жасау үшін қандай материал пайдаланушы едіңіз?

Кейбір заттардың тығыздығы таблицада келтірілген:

Зат	Тығыздық ρ, кг/м3	Зат	Тығыздық ρ, кг/м3
Платина Бамбук Картон Резина	21450 400 690 940-1400	Бальза Қайың Тығын Шифер	100-120 650 220-260 2800

VI тарау

Жұмыс. Қуат. Энергия.

1. Бос орынды толтырыңдар.

1. Механикалық жұмыс деп_______________________________________________

_______________________________________________________________ атаймыз.

2. М еханикалық жұмыс мына формуламен анықталады:

3. Жұмыстың өлшем бірлігі_____________________________ белгіленеді.

4. Жұмыстың өлшем бірліктері арасындағы қатынасты жаз.

1 кДж=___________ Дж

1 мДж=___________ Дж

0,1 МДж=_________ Дж

2. Массасы 220 кг құлан жүгірмей-ақ 1,5 м биіктікке секіре алады. Ол қандай жұмыс істейді?

Б ерілгені: Шешуі:

m =

h =

A-?

Жауабы:________________________________________________________________

3. Жұмысшы құмы бар арбаны 100 Н күшпен итереді. Арбаны 20 м жерге ауыстырғанда ол қандай жұмыс атқарады?

Б ерілгені: Шешуі:

F=

S=

A-?

Жауабы:________________________________________________________________

4. 500 кПа-ға тең будың қысымымен, бу машинасының поршені 0,4 м-ге ығысты. Поршень ауданы 300 см² –қа тең. Будың жұмысын есепте.

Б ерілгені: Шешуі:

p =

l =

S=

A-?

Жауабы:________________________________________________________________

5.Сұрақтарға жауап беру арқылы таблицаны толтыр.

№	Сұрақ	Жауабы	Дұрыс жауабы
1	Қуаттың қай анықтамасы дұрыс?	А) Көлем бірлігіндегі бөлшектер саны; Б) Көлем бірлігіндегі зат массасы; В) Жұмыстың орындалу жылдамдығы; Г) Уақыт бірлігінде дененің өткен жолы.
2	Қуатты қай формуламен есептеуге болады?	F=ρgV A=F*S N=A/t N=m/m0
3	Қуаттың негізгі өлшем бірлігі қандай?	H Па Дж Вт

6. Бос орынды толтыр.

1. Қысым деп ___________________________________________________________

________________________________________________________________айтамыз.

2 . Қысым формуласымен анықталады:

7. Қуаттың негізгі өлшем бірлігі __________________________________________

8. Қай шама үлкен?

15 Дж және 15 Вт

Жауабы: ________________________________________________________________

800 кг/м³ және 800 Вт

Жауабы: ________________________________________________________________

250 Н және 25 кВт

Жауабы: ________________________________________________________________

9. Массасы 3 т жүк 12 м биіктікке көтерілді. Көтергіш машина двигателінің қуаты 2 кВт. Жүк қандай уақытта көтерілді?

Берілгені: Шешуі:

m =

h =

N=

t-?

Жауабы: ________________________________________________________________

10. Анықтаманы толтыр.

Энергия деп __________________________________________________________

_______________________________________________________________ айтамыз.

11. Схеманы толтыр:

12. Потенциалдық энергия деп _____________________________________________

______________________________________________________________атаймыз.

1 3. Потенциалдық энергияны есептеу формуласын жаз:

14. Кинетикалық энергия деп _____________________________________________

________________________________________________________________атаймыз.

1 5. Кинетикалық энергияны есептеу формуласын жаз:

16. Садақпен оқ атқан кезде қандай энергиялық түрленулер болады?

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

17. Энергетикалық тұрғыдан реактивті ұшақ пен сұңқардың қайсысының ұшуы тиімді?

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

17. Жерге қатысты суреттегі екі дененің потенциалдық энергиялары жайлы не айтуға болады?

Жауабын түсіндір:________________________________

_ ________________________________________________ m₂=3кг

_________________________________________________

m₁=6кг

h₂=20л

17. 1)Көрсетілген әдістердің қайсысымен дененің потенциалдық энергиясын азайтуға болады? (Дұрыс жауаптың астын сыз)

а) Дене тығыздығын арттыру;

б) Дене массасын азайту;

в) Атмосфералық қысымды азайту;

г) Денені қыздыру.

2) Көрсетілген әдістердің қайсысымен дененің кинетикалық энергиясын арттыруға болады?

а) Дене қыздыру;

б) Ауа ылғалдығын азайту;

в) Дене жылдамдығын арттыру;

г) Денені бояу керек.

3 ) Шардың доға бойымен қозғалғандағы механикалық энергиясының қандай өзгерістері байқалады? Шар біраз уақыттан кейін неге тоқтайды?

Жауабы: _____________________________________________ 1. 3.

_______________________________________________________ 2.

_______________________________________________________

_______________________________________________________

17. Деформацияланған серіппенің потенциалдық энергиясының формуласын жаз:

17. Деформацияланған дененің серпімділік күші:

22. Екі бірдей металл шар (m₁=m₂) әртүрлі жылдамдықпен еден бетімен қозғалып келеді.Мұндағы v₁=3v₂. Денелердің кинетикалық энергиясы жайлы не айтуға болады?

Б ерілгені: Шешуі:

m₁=m₂

v₁=3v₂

Е_к1, Е_к2-?

Жауабы:________________________________________________________________

23. Күш моменті деп _____________________________________________________

_______________________________________________________________ айтамыз.

24. _____________________________________________________________________

_____________________________________________________ иіндік деп аталады.

25. Күш иіні деп _________________________________________________________

________________________________________________________________айтамыз.

2 6. Күш моменті _____________ белгіленеді, есептеледі.

27. Моменттер ережесін тұжырымда: _______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

28. Анықтаманы толықтыр.

1. Жай механиздер дегеніміз _______________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

2. Жай механизмдерге ___________________________________________________

_______________________________________________________ мысал бола алады.

3. Рычаг дегеніміз _______________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

4. Иінді таразының тепе-теңдік шарты: ______________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

29. Таяқтағы жүктің қай орналасуында оның ауырлық күшінің моменті үлкен болады?

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

________________________________________________________________________

30. Анықтаманы толтыр:

1) Блок дегеніміз ________________________________________________________

________________________________________________________________________

2) Жылжымалы блок дегеніміз _____________________________________________

________________________________________________________________________

3) Қозғалмайтын блок дегеніміз ____________________________________________

________________________________________________________________________

31. Жылжымалы блок көмегімен жүк 0,9 м биіктікке көтерілді. Жіптің бос ұшы қандай ұзындыққа созылды?

Жауабы: ________________________________________________________________

________________________________________________________________________

3 2. Темір шарлар суреттегідей рычагта орналасқан. Егер шарларды суға салсақ, тепе-теңдік өзгере ме?

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

____________________________________________

__________________________________________

33. 10 Н күшпен жіпті тартып қандай жүкті көтеруге болады? Блок массасы 250 г.

Б ерілгені: Шешуі:

m =

F=

M₁-?

Жауабы:________________________________________________________________

34. Механиканың алтын ережесі: ___________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

35. Анықтаманы толықтыр.

1. Толық жұмыс дегеніміз_________________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Механизмнің ПӘК-і дегеніміз ___________________________________________

________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. ПӘК-ті есептеу формуласы:

4. ПӘК үнемі ___________________________болады, себебі____________________

________________________________________________________________________

5. ПӘК-ті арттыруға болады, егер __________________________________________

________________________________________________________________________

Жалпы әдебиеттер

• Р. Башарұлы, У. Тоқбергенова, Д. Қазақбаева. «Физика және Астрономия» 7-сынып оқулығы. А., «Атамұра» 2003

• Я.И.Перельман «Занимательная физика» Книга 1. М., «Наука» 1986

• Я.И.Перельман «Занимательная физика» Книга 2. М., «Наука» 1986

• Қ.Р.Мекебаев, Ж.С.Мешетова, К.Т.Уразбаева «Астрономия. (оқу құралы)» Семей-2005

• «7 класс» Электронный учебник