8 сынып Химия 2 тоқсан Практикалық жұмыстар жинағы

Негіздік және қышқылдық оксидтерді зерттеу

Бүгінгі сабақта металдар мен бейметалдардың жануынан түзілетін оксидтердің қасиеттерін зерттеу мақсатында бірнеше тәжірибе жүргіземіз.

Тірек сөздер

1. Негіздік оксид

2. Қышқылдық оксид

3. Индикатор

4. Металдар

5. Бейметалдар

1-тәжірибе: Негіздік оксид

Мақсаты: Негіздік оксидтің қасиеттерін зерттеу.

Жабдықтар:

• Кальций оксиді (CaO)

• Су

• Индикатор (лакмус)

• Тәжірибе жасауға арналған ыдыс

Жүргізу тәртібі:

1. Кальций оксидін (CaO) табақшаға салып, қыздырыңыз.

2. Содан кейін, оған аздап су құйыңыз.

3. Реакция барысында жылудың бөлінуін байқайсыз, және борпылдақ ақ ұнтақ – кальций гидроксиді (Ca(OH)₂) түзіледі.

4. Түзілген ерітіндіге лакмус индикаторын тамызыңыз. Егер лакмус көгерсе, кальций оксидінің сілтілік қасиеті бар екендігін көрсетеді.

Қорытынды: Металдардың оксидтері негіздік оксидтерге жатады, және олар сілтілік қасиетке ие.

2-тәжірибе: Қышқылдық оксид

Мақсаты: Қышқылдық оксидтің қасиеттерін зерттеу.

Жабдықтар:

• Қызыл фосфор

• Ыстық су

• Индикатор (лакмус)

• Химиялық стакан

Жүргізу тәртібі:

1. Химиялық стаканға аздаған ыстық су құйыңыз.

2. Су үстіне лакмус индикаторын бірнеше тамшы қосыңыз.

3. Металл қасықта қыздырылған қызыл фосфорды жағыңыз да, оны стаканға салыңыз.

4. Реакция нәтижесінде түзілген фосфор оксиді суда ериді, фосфор қышқылына (H₃PO₄) айналады.

5. Лакмус индикаторын бақылап, түсінің қызылға ауысуын байқасаңыз.

Қорытынды: Бейметалдардың оксидтері қышқылдық оксидтерге жатады, және олар қышқылдық қасиетке ие.

Жалпы қорытынды

1. Негіздік оксидтер — металдардың оксидтері, сілтілік қасиеттері бар және индикатордың түсін өзгертеді.

2. Қышқылдық оксидтер — бейметалдардың оксидтері, қышқылдық қасиеттері бар және индикатордың түсін өзгертеді.

Сұрақтар:

1. Негіздік оксидтер мен қышқылдық оксидтер арасындағы айырмашылықты түсіндіріңіз.

2. Негіздік оксидтердің сілтілік қасиеті қандай реакцияларда байқалады?

3. Бейметалдардың оксидтерін зерттегенде қандай химиялық реакцияларға назар аудару керек?

6-Зертханалық жұмыс: Балауыздың жануы

Реактивтер мен құрал-жабдықтар:

• Тұрғы - 1 дана

• Стакан - 1 дана

• Эксу (кальций гидроксиді)

• Балауыз шамы - 1 дана

Жұмыс барысы:

1. Тұрғыға құрғақ стаканның аузын төмен қарап бекітіп, астына жанған балауызды орналастырыңыз.

2. Стаканның қабырғаларының буланғанын байқайсыз.

3. Жанып тұрған балауызды алып, алдын ала экс (кальций гидроксиді) суымен шайылған стаканның астына орналастырыңыз.

4. Стаканның қабырғаларында лайланған су тамшылары пайда болады.

Нәтижелер мен талдау:

1. Стаканның қабырғасы неге буланды?

   • Стаканның ішіндегі ауа балауыздың жануынан пайда болған жылу мен ылғалдың әсерінен конденсацияланып, буланып жатыр. Балауыз жанған кезде жылу және су буы бөлінеді, ол стаканның қабырғасына тиіп, конденсацияланады.

2. Балауыз жанғанда көмірқышқыл газы түзілетіні қандай құбылыс дәлелдейді?

   • Балауыз жанғанда көмірқышқыл газы мен су буы түзіледі. Егер экс суының түсі өзгерсе (мысалы, лакмус индикаторының түсі), бұл көмірқышқыл газының суда еріп, қышқылдық қасиетке ие болуын дәлелдейді.

2. Практикалық жұмыс: Күкірт, фосфор, темірдің ауада және оттекте жануын салыстыру

Реактивтер:

• Сутек асқын тотығының кристалдары

• Күкірт

• Фосфор

• Темір сым

Химиялық ыдыстар мен құрал-жабдықтар:

• Тұрғы - 1 дана

• Тығыны бар шыны түтікше - 1 дана

• Макта - 1 дана

• Тубінде құмы бар, сыйымдылығы 250 мл-лік колба - 2 дана

• Сыйымдылығы 400-500 мл-лік шыны банка - 1 дана

• Қасық - 2 дана

Жұмыс барысы:

1. Күкірттің жануын зерттеу:

   • Күкірттің кристалдарын дайын колбаға салыңыз.

   • Оған аз мөлшерде сутек асқын тотығын (H₂O₂) қосыңыз.

   • Тығыны бар шыны түтікше арқылы күкірттің жану процесін бақылаңыз.

   • Жанған кезде түтін пайда болады, бұл күкірт диоксидінің (SO₂) түзілуін көрсетеді.

2. Фосфордың жануын зерттеу:

   • Фосфорды колбаға салыңыз.

   • Фосфорды жанып жатқан күйде тығыны бар шыны түтікше арқылы бақылаңыз.

   • Жанған кезде фосфор оксиді (P₂O₅) түзіледі, индикатордың түсі өзгерсе, бұл қышқылдық қасиетке ие екенін дәлелдейді.

3. Темірдің жануын зерттеу:

   • Темір сымын колбаға салыңыз.

   • Оттек (O₂) қосыңыз, темірдің қызуы мен жануын бақылаңыз.

   • Жанған кезде темір оксиді (Fe₂O₃) түзіледі, реакция барысында жылу мен жарық бөлінеді.

Нәтижелер мен талдау:

• Күкірт: Жану кезінде SO₂ түзіледі, иіс және түссіз газ пайда болады.

• Фосфор: Жану кезінде P₂O₅ түзіледі, реакция барысында газ күйіндегі өнімдер пайда болады.

• Темір: Жанған кезде Fe₂O₃ түзіледі, қызыл-қоңыр түсті зат.

Қорытынды:

• Күкірт, фосфор және темірдің ауада және оттекте жануы әртүрлі оксидтердің түзілуімен сипатталады. Бейметалдардың оксидтері (күкірт, фосфор) қышқылдық қасиетке ие, ал металл оксиді (темір) негіздік қасиетке ие.

Практикалық жұмыс: Оттек алу және күкірт, фосфордың жануын зерттеу

Реактивтер мен құрал-жабдықтар:

• Спиртшам - 1 дана

• Сыпық - 1 дана

• Шыны (колбалардағы жану өнімдерін сыртқа шықпайтындай етіп жабатын катырма қағаз немесе полиэтилен) - 1 дана

• Ішінде суы бар карлен табақша (жанған фосфор мен күкірттің қалдықтарын жинауға арналған) - 1 дана

• Сутек асқын тотығының кристалдары - 1/4 сынауық

• Макта - 1 дана

• Стакан (оттек жинау үшін) - 1 дана

Оттек алу

1. Сынауықты дайындау:

   • Сынауықтың 1/4 бөлігіне сутек асқын тотығының кристалдарын салып, аузына макта салыңыз.

   • Сынауықты газ жүретін тығынмен жабыңыз да, герметикалығын тексеріңіз.

2. Оттек жинау:

   • Сынауықты тұрғыға бекітіңіз, газ жүретін түтіктің екінші ұшын оттекті жинауға арналған стаканның түбіне дейін жеткізіңіз.

   • Сынауықты қыздыруды бастаңыз. Оттек газын жинау үшін ыдыстың оттекке толғанын байқап, шырамен тексеріңіз, сосын шыны пластинкамен жабыңыз.

   • Сыйымдылығы 250 мл-лік екі колбаға және сыйымдылығы 400-500 мл-лік шыны банкаға оттек жинаңыз.

Назар аударыңыз! Тәжірибе тартпа шкафта жасалуы тиіс (оттектің жай заттармен әрекеттесуі көрсетіледі).

Күкірттің жануы

1. Күкіртті қыздыру:

   • Күкірт ұнтағының аз мөлшерін қасықпен алып, спиртшамның жалынында қыздырыңыз.

   • Күкірттің ауадағы жалынының түсін бақылаңыз.

2. Күкіртті оттек бар колбаға орналастыру:

   • Жанып тұрған күкіртті оттек бар колбаға салыңыз.

   • Жалынның түсін салыстырыңыз.

3. Су қосу:

   • Күкірт жанып болған соң, ыдысқа аздап дистилденген су құйыңыз.

   • Ерітіндіге индикатор тамызып, нәтижесін бақылаңыз.

Фосфордың жануы

1. Фосфорды қыздыру:

   • Зертханалық қасыққа фосфордың кішкене кесегін салып, спиртшамның жалынында фосфордың тұтанғанша қыздырыңыз.

2. Фосфордың ауада жануын бақылау:

   • Жанып тұрған фосфорды оттек бар колбаға салыңыз.

   • Фосфордың жалынының түсін салыстырыңыз.

3. Су қосу:

   • Фосфорды жаққаннан кейін, ыдысқа аздап су құйып шайқаңыз.

   • Ерітіндіге индикатор тамызып, нәтижесін бақылаңыз.

Нәтижелер мен қорытынды

• Күкірттің жануы: Жанған күкірттің өнімдері күкірт диоксиді (SO₂) болып табылады, ол суда ерігенде қышқылдық қасиетке ие. Индикатор түсінің өзгеруі күкірттің қышқылдық қасиетін растайды.

• Фосфордың жануы: Жанған фосфор оксиді (P₂O₅) түзіледі, ол да суда ерігенде қышқылдық қасиетке ие. Индикатор түсінің өзгеруі фосфордың қышқылдық қасиетін растайды.

Сұрақтар:

1. Оттек жиналғанда қандай реакциялар жүреді?

2. Күкірт пен фосфордың жану өнімдерінің қасиеттері қандай?

3. Неліктен индикатордың түсі реакция нәтижесінде өзгереді?

Темірдің жануы

Жұмыс барысы:

1. Дайындау:

   • Шыны ыдысқа (500 мл) құрғақ құм салып, ішін оттекпен толтырыңыз.

   • Бетін шыны пластинкамен жабыңыз.

2. Темір сымын дайындау:

   • Жіңішке темір сымын зімпара қағазымен ыстықтап, оксидтік қабаттан тазалаңыз.

   • Шыны таяқшаға орау арқылы спираль жасаңыз.

3. Спиральды орналастыру:

   • Спиральдің бір ұшын ыдыстың қақпағына бекітіңіз.

   • Екінші ұшына кішкене шырпы (мысалы, сіріңкенің жартысын) бекітіңіз.

4. Жану процесі:

   • Шырпыны спиртшаммен тұтатып, жарқырап жанғанда спиральды оттек бар ыдысқа батырмаңыз.

   • Не байқайсыз?

Нәтижелер мен талдау:

• Нәтиже: Темір сымы оттекпен реакцияға түсіп, жарқырап жанады. Темірдің жануында қызыл-қоңыр темір оксиді (Fe₂O₃) түзіледі. Жану кезінде жылу мен жарық бөлінеді.

Жану реакциясының теңдеуі:

4Fe+3O2→2Fe2O34 \text{Fe} + 3 \text{O}_2 \rightarrow 2 \text{Fe}_2\text{O}_34Fe+3O2​→2Fe2​O3​

Сұрақтарға жауап:

1. Неліктен ауаға қарағанда оттекте заттар жарық жалынмен жанады?

   • Оттек — жану үшін қажетті газ. Оның концентрациясы жоғары болғанда, реакция жылдамдығы артады, нәтижесінде заттардың жанып жатқанда жарық пен жылу бөлінуі күшейеді. Ауада оттек мөлшері аз, сондықтан заттардың жану реакциясы баяу әрі төмен температурада жүреді.

2. "Жану реакциясы" ұғымына анықтама беріңіз.

   • Жану реакциясы — оттектің қатысуымен заттың (отынның) химиялық реакция нәтижесінде жылу мен жарық бөлініп, жаңа заттардың (оксидтер) түзілуі. Жану реакциялары экзотермиялық (жылу бөлетін) реакциялар болып табылады.