§9-10. Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторлар.

11 сынып КГБ №13

ДӘІЖО___________

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрлігі
«» КММ
(білім беру ұйымының атауы)
Қысқа мерзімді (сабақ) жоспары
Зертханалық жұмыс "Шектеуші факторлардың фотосинтездің интенсивтілігіне әсерін зерттеу".

§9-10. Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторлар. БЖБ (20-мин)

(Сабақ тақырыбы)

Сабақтың барысы:

ҚЫСҚА МЕРЗІМДІ ЖОСПАРҒА ҚОСЫМША

Мәтінмен жұмыс

Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторлар

Фотосинтез - бұл өсімдіктер мен басқа да организмдер күн энергиясын глюкоза түріндегі химиялық энергияға айналдыратын маңызды процесс. Фотосинтез жылдамдығына әртүрлі факторлар әсер етуі мүмкін және осы факторларды түсіну өсімдіктердің өсуі мен өнімділігін арттыру үшін маңызды.

Жарық қарқындылығы
Жарық қарқындылығы фотосинтез жылдамдығына әсер ететін негізгі факторлардың бірі. Жарық қарқындылығы артқан сайын фотосинтез жылдамдығы да артады, белгілі бір дәрежеге дейін. Дегенмен, егер жарық қарқындылығы тым жоғары болса, ол фотосинтетикалық процесті тежеуі мүмкін.

Көмірқышқыл газы концентрациясы
Атмосферадағы көмірқышқыл газы (CO2) концентрациясы да маңызды фактор. Өсімдіктерге фотосинтетикалық процесс үшін CO2 қажет. CO2 концентрациясы артқан сайын фотосинтез жылдамдығы да артады, белгілі бір дәрежеге дейін.

Температура
Температура да фотосинтез жылдамдығына айтарлықтай әсер етеді. Температура артқан сайын фотосинтез жылдамдығы да жалпы артады, оңтайлы температура ауқымына дейін. Дегенмен, егер температура тым жоғары болса, ол фотосинтетикалық процесті тежеуі мүмкін.

Су қолжетімділігі
Су қолжетімділігі де маңызды фактор. Өсімдіктерге қоректік заттарды тасымалдау және жасушалар ішіндегі қажетті ылғалдылық деңгейін сақтау үшін су қажет. Егер су қолжетімділігі шектеулі болса, фотосинтез жылдамдығы төмендеуі мүмкін.

Қоректік заттардың қолжетімділігі
Азот, фосфор және калий сияқты маңызды қоректік заттардың қолжетімділігі де фотосинтез жылдамдығына әсер етуі мүмкін. Бұл қоректік заттар өсімдік жасушаларындағы фотосинтетикалық механизмдердің тиісті жұмыс істеуі үшін қажет.

Осы негізгі факторларды түсініп және бақылай отырып, фермерлер, бақшашылар және зерттеушілер фотосинтез жылдамдығын оңтайландырып, осылайша өсімдіктердің өсуін, өнімділігін және жалпы өнімділігін жақсарта алады.

Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторлар туралы мәтінге байланысты сұрақтар:

Өмірмен байланысты сұрақ:
Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторлар шаруашылық жүргізу және бақшашылық сияқты нақты өмірлік жағдайларда өсімдіктердің өсуі мен өнімділігіне қалай байланысты?

Логикалық сұрақ:
Фермерлер, бақшашылар және зерттеушілер үшін өсімдіктердің фотосинтез жылдамдығына әсер ететін негізгі факторларды түсіну неге маңызды?

Көп таңдауы бар тапсырма:
Төмендегілердің қайсысы өсімдіктердің фотосинтез жылдамдығына әсер ететін негізгі фактор емес?
a) Жарық қарқындылығы
b) Көмірқышқыл газы концентрациясы
c) Топырақ pH-ы
d) Температура

Сәйкестендіру тапсырмасы:
Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторды оның сипаттамасымен сәйкестендіріңіз:

1. Жарық қарқындылығы a) Өсімдік жасушаларындағы қоректік заттарды тасымалдау және ылғалдылық деңгейін сақтау үшін қажет

2. Көмірқышқыл газы концентрациясы b) Фотосинтетикалық процесс үшін энергия береді

3. Температура c) Фотосинтетикалық химиялық реакциялар үшін шикізат ретінде қажет

4. Су қолжетімділігі d) Фотосинтезге қатысатын ферменттік реакциялардың жылдамдығына әсер етеді

Дұрыс реттілікті анықтау тапсырмасы:
Төмендегі факторларды фотосинтез жылдамдығын анықтауда маңыздылық деңгейі бойынша реттеңіз (ең маңыздысынан бастап):

1. Жарық қарқындылығы

2. Су қолжетімділігі

3. Қоректік заттардың қолжетімділігі

4. Көмірқышқыл газы концентрациясы

5. Температура

Бір дұрыс жауабы бар тапсырма:
Егер деңгейі оңтайлыдан төмен болса, қай фактор фотосинтез жылдамдығын шектеу қабілетіне ие?
a) Жарық қарқындылығы
b) Көмірқышқыл газы концентрациясы
c) Температура
d) Су қолжетімділігі

Жауап кілті:

1. Өмірмен байланысты сұрақ: Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін негізгі факторларды, мысалы, жарық қарқындылығы, көмірқышқыл газы концентрациясы, температура, су қолжетімділігі және қоректік заттардың деңгейін түсіну фермерлер, бақшашылар және зерттеушілер үшін өсімдіктердің өсуі, өнімділігі және жалпы өнімділігін оңтайландыру үшін өте маңызды.

2. Логикалық сұрақ: Фотосинтез жылдамдығына әсер ететін факторларды түсіну маңызды, өйткені бұл білім өсімдіктердің өсуі мен өнімділігін арттыруға, ал бұл өз кезегінде өсіп келе жатқан жаһандық халықтың азық-түлік және басқа да ресурстарға деген қажеттілігін қанағаттандыруға көмектеседі.

3. Көп таңдауы бар тапсырма: c) Топырақ pH-ы

4. Сәйкестендіру тапсырмасы:

5. b, 2. c, 3. d, 4. a

6. Дұрыс реттілікті анықтау тапсырмасы: 1, 4, 2, 3, 5

7. Бір дұрыс жауабы бар тапсырма: b) Көмірқышқыл газы концентрациясы

Жеке жұмыс парағы

Оқушының аты-жөні:_________________________________________________________ сыныбы:___

№3 зертханалық жұмыс. «Шектеуші факторлардың фотосинтез қарқындылығына әсері».

Мақсаты: Шектеуші факторлардың фотосинтездің қарқындылығына әсерін зерттеу.

Мектеп зертханасында СО2 мөлшерінің концентрациясының өзгеруін пайыздың ондаған және жүздеген үлесін бір мезгілде дәл анықтау әрі бағалау, жапырақта түзілген крахмал мөлшеріндегі айырмашылықты тіркеу қиын болғандықтан, бұл зертханалық жұмысты шынайы эксперимент ретінде емес, осыған ұқсас зерттеулер нәтижелерін бағалау бойынша «модельдеу-сабағы» түрінде өткізуді ұсынамыз. Ондай жұмыстарды әртүрлі уақытта түрлі биохимик-ғалымдар, өсімдік физиологтары мен агротехниктер жүргізген. Зертханалық жұмыс мақсатын жүзеге асыру үшін мынадай тапсырмаларды ұсынамыз. (Бұл тапсырмаларды оқушылардың барлығына орындау міндетті емес. Тапсырмалар шығармашылық мақсатта берілді).

1-график 2-график

1-тапсырма. 1-графикте бейнеленген тәуелділікті бағалаңдар. Берілген сұрақтарға жауап беріп, қорытынды жасаңдар.

1. Эксперимент басында жарықтану қарқындылығы қандай болды?

2. Зерттеу барысында фотосинтез қарқындылығы қалай өзгереді?

3. Бұл график фотосинтез тиімділігінің жарықтану тиімділігіне сызықтық тәуелділігін көрсете ме?

4. Осы график жарықтану қарқындылығынан басқа факторлардың фотосинтез жылдамдығына әсерін бейнелей ме?

5. Эксперимент соңында жарықтану қарқындылығы люкспен қандай болады?

6. 5-сұраққа әртүрлі жауап болғанда график қалай өзгереді?

2-тапсырма. 2-графикте бейнеленген тәуелділікті бағалаңдар. Берілген сұрақтарға жауап беріп, қорытынды жасаңдар.

1. Графикте қандай шектеуші фактор(лар) бейнеленген?

2. Графиктің қайсысында (1, 2 немесе 3) температура шектеуші фактор болып табылады?

3. Фотосинтез үдерісі үшін қандай температура (график бойынша) оңтайлы болып табылады?

4. Графиктегі оңтайлы температура теориялық күтілетін температураға сәйкес келе ме (параграф мәтінінде сипатталған)?

5. Графиктің қайсысында (1, 2 немесе 3) СО2 мөлшері шектеуші фактор болып табылады?

6. 3-графикте қандай фактор шектеуші болып табылатынын анық дәлелдеуге бола ма? Бұл сұраққа бір мәнді жауап беру үшін эксперимент жағдайын қалай өзгерту керек?

3-график

3-тапсырма. 3-графикте өсімдіктің екі түрі – жарықсүйгіш бамбук пен көлеңкеге төзімді інжугүлдің фотосинтез жылдамдығының жарықтану қарқындылығына тәуелділігінің қисық сызығы бейнеленген. Бар мәліметтер негізінде графикте бейнеленген тәуелділікті бағалаңдар. Берілген сұрақтарға жауап беріп, қорытынды жасаңдар.

1. 1 және 2 қисық сызығы қандай өсімдікке сәйкес келеді?

2. Қандай жарықтану кезінде фотосинтез мүлде жүрмейді?

3. а нүктесі нені білдіреді?

4. б нүктесі нені білдіреді?

5. Інжугүл үшін оңтайлы жарықтандыру қандай?

6. Бамбук үшін оңтайлы жарықтандыру қандай?

4-тапсырма. Кестеде өсімдіктің екі түрі: кәдімгі шырша, жаздық бидай немесе қант қамысы үшін фотосинтез жылдамдығының температураға тәуелділігінің мәліметтері берілген (басқа да тең жағдайлар кезінде).

Берілген мәліметтер бойынша график сызып, мынадай сұрақтарға жауап беріңдер:

1. Бұл түрлер қандай экологиялық топқа (суыққа төзімді, жылусүйгіш) жатады? Бұл олардың таралу аймағымен қалай байланысты?

2. Қай түрде фотосинтездің максимал өнімділігі, ал қайсысында ең аз өнімділік байқалады?

3. Әр түр үшін оңтайлы температура қандай?

4. Шырша қандай температурада фотосинтездеуге қабілетті? Ал қант қамысына фотосинтезге қандай температура қажет?

5. Егер сендердің мақсаттарың барлық түрді бір жылыжайда өсіру болса, қандай температураны сақтайтын едіңдер? Барлық үш түр үшін қандай температура едәуір оңтайлы?

Жеке жұмыс парағы

Оқушының аты-жөні:_________________________________________________________ сыныбы:___

2 БЖБ «Қоректену»

11.1.2.1. - хлоропласттың құрылымы мен қызметі арасындағы өзара байланысты орнату;

11.1.2.2 - фотосинтездің жарық кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру;

11.1.2.3 - фотосинтездің қараңғы кезеңінде өтетін үдерістерді түсіндіру;

11.1.2.4 - фотосинтездің шектеуші факторларын зерттеу және түсіндіру;

11.1.2.5 - фотосинтез және хемосинтез үдерістерінің ерекшеліктерін салыстыру;

Тапсырма №1.
1.1 - суретте электронды микроскоп арқылы көрінетін хлоропластың құрылымының сызбасы көрсетілген.

(а) Хлоропластың А құрылымына атау беріңіз

А.____________________________________________________________________________

(i) С құрылымының қызметін түсіндіріңіз.

Е.____________________________________________________________________________

2.(ii) Фотосинтез үдеріс екі кезеңге бөлуге болады, біреуі жарыққа тәуелді, екіншісі жарыққа тәуелсіз.

Осы кезеңдердің әрқайсысында қолданылатын заттар мен соңғы өнімдерді көрсету үшін кестені толтырыңыз. (Күн энергиясын қоспаңыз.)

3.(i) Фотосинтездің шектеуші факторларының бірі СО2 маңызын түсіндіріңіз:

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4.(іi) Фотосинтез бен хемосинтездің салыстырмалы кестесін толтырыңыз.

Балл қою кестесі