АДАМИ КАПИТАЛДЫ ДАМЫТУДЫҢ ҮЗДІК ҮЛГІСІ

АДАМИ КАПИТАЛДЫ ДАМЫТУДЫҢ ҤЗДІК ҤЛГІСІ
М. Мәметова атындағы Қызылорда педагогикалық жоғары колледжі,
Қызылорда қаласы
Боранбаева Жұлдыз Бекахметқызы, физика – информатика пәнінің оқытушысы
Таубаева Айжан, “Шет тілі пәні мұғалімі” мамандығы бойынша студент
Тұңғыш Президентіміз Нұрсұлтан Назарбаев «Болашаққа бағдар: рухани
жаңғыру» бағдарламалық мақаласында «Білімді, кӛзі ашық, кӛкірегі ояу болуға ұмтылу
– біздің қанымызда бар қасиет. Тәуелсіздік жылдарында білім беру саласында қыруар
жұмыс жасалды. Біз он мыңдаған жасты әлемнің маңдайалды университеттерінде
оқытып, дайындадық.», деген еді.
Бүгінгі таңда адами капиталды дамыту мемлекеттің турақты экономикалық
ӛсуіне тікелей эсер ететін фактор болып табылады. Адами капитал мемлекеттегі
адамның ӛмір сүру сапасы, денсаулық, білім беру, мәденит, әлеуметтік қатынастар
сияқты ірі кӛрсеткіштерге негізделеді. Әлемдік экономиканың жаңа сатыға кӛтерілуі
озық идеялар мен тың ізденістердің жүзеге асуына тікелей байланысты болып
отырғандықтан Қазақстан Республикасы инновацияға негізделген экономиканы
қалыптастыруға талпынуда. Жаһандық бәсекелестік жағдайы әлем елдері алдында
жаңа талаптарды қойып отыр. Адами капиталды тиімді пайдалану және сапасын
арттыру басқарудағы инновациялық әдістерді енгізу, басқарудың заманауи қүралдарын
нақты тәжірибеде қолданумен тікелей байланысты әрі осы түрғыдан мемлекеттегі
стратегиялық бағдарламалардың жоғары нәтижелермен орындалуында шешуші рӛлді
адам капиталының сапасы алып отыр.
Орта білім беруде жас ұрпақтың бойында шығармашылық қабілеттер мен сыни
ойлауды дамыту мақсатында 2-ші сыныптан бастап "Бағдарламалау негіздері" пәні
қадам бойынша енгізілетін болады. Сондай-ақ, 5-11 сыныптардың бағдарламалары, ең
алдымен STEM-элементтердің (робототехника, виртуалды шындық, 3D-принтинг және
басқалары) қосылуын ескере отырып, бағдарламалау тілдерін қайта қарау бӛлігінде
ӛзектендірілетін болады.
Дарынды жастарды дамыту және қолдау мақсатында робототехника мен
бағдарламалау
бойынша тұрақты хакатондар, олимпиадалар мен конкурстар, сондай-ақ түрлі
үйірмелер жүргізілетін болады. Бұл ретте жетілдіру және жаңа білімді игеру үшін жаңа
цифрлық технологиялар бойынша тұрақты негізде мұғалімдердің біліктіліктерін
арттыру қамтамасыз етілетін болады.
Техникалық және кәсіптік білім беру саласында студенттердің ресурстар мен
білімдерге қолжетімділігін арттыру бойынша орта білім берудегі сияқты шаралар
(оның ішінде хакатондар, олимпиадалар, конкурстар және оларға дайындық
инфрақұрылымы) жүргізілетін болады. Сондай-ақ, кәсіби стандарттар мен еңбек
нарығының талаптары негізінде үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламалары
ӛзектендірілетін болады. Жаңа үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламалары кодтау
дағдыларын дамытуды есепке ала отырып, жобалау, әкімшіліктендіру және тестілеу
саласында білімдері бар мамандарды дайындауға бағытталатын болады.
Сонымен қатар, техникалық және кәсіптік білімі бар мамандарды базалық цифрлық
дағдыларға үйрету мақсатында "Информатика" пәні енгізілетін болады.
Қосымша АКТ қолдану жӛнінде құзыреттер қарастырылған білім беру бағдарламалары
бойынша оқытушылар үшін біліктілікті арттыру курстары жүргізілетін болады.
Жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білім саласында да кәсіби стандарттар мен
еңбек нарығының талаптары негізінде барлық мамандықтар бойынша "Ақпараттықкоммуникациялық технологиялар" пәнін енгізуді ескере отырып, үлгілік

оқу жоспарлары мен бағдарламалары ӛзектендірілетін болады.
Ӛндірісті талап етілген мамандармен қамтамасыз ету мақсатында АКТ саласындағы
мамандықтар бойынша білім беру бағдарламаларының мазмұны қайта
қарастырылатын
болады.
Орта білім
Мектептердің бастауыш сыныптарында бағдарламалау негіздерін енгізу.
Java, С, Python, Rust және т.б. бағдарламалау тілдерін ӛзектендіру арқылы
«Информатика» пәнінің мазмұнын жаңарту.
Кәсіпкерлік пен бизнес негіздерін енгізу (соның ішінде, техникалық кәсіпкерлік).
Техникалық бағыттар бойынша хакатон, олимпиада және конкурстар ӛткізу.
Оқу процесін цифрландыру.
Жоғары білім
ЖОО-ға жаңа мамандықтар енгізу (деректер туралы ғылым, жасанды интеллект,
бұлттық есептеулер және т.б.).
АКТ-мамандықтар бойынша мемлекеттік гранттар санын арттыру.
Барлық мамандықтар бойынша 80% ЖОО үшін АКТ пәнін енгізу.
Ашық білім беру ұлттық платформасын құру арқылы қашықтан білім алуды дамыту.
Ӛндіріс базасындағы ЖОО-ларда АКТ-кафедралар ашу.
Индустрия мен білім беруді жақындастыру үшін еліміздің ЖОО оқу процесіне
бюджеттен тыс қаражаттар есебінен еліміздің ЖОО базасында құзыреттілік
орталықтарын ашу арқылы кәсіпорындар ӛкілдері тартылатын болады. Сонымен қоса,
экономика салаларының АКТ жобаларының аясында кәсіпорындарда студенттерге
арналған курстар ӛткізілетін ЖОО АКТ кафедралары ашылатын болады.
Ауыл мектептерін қолдау бойынша «Ауыл – бесігі» бағдарламасы аясында ауылдық
тірек мектептер үшін 114 интернат құрылысына 53 млрд теңге бӛлу жоспарлануда.
Жаңа бағдарлама аясында барлық мектептерді заманауи физика, химия, биология,
STEAM пәндік сыныптарымен толық қамтамасыз етуге 100 млрд теңге бӛлінеді, ал
пәндік кабинеттерді компьютерлермен 100% қамтуға 50 млрд теңге бӛлінеді.
Білім беру және адами капиталды дамыту жүйесін ӛзгерту үшін қандай шаралар
қабылданатын болады:
● 2018
Ӛнеркәсіпті автоматтандыру және цифрландыру институтын құру.
Цифрлық академия құру.
● 2019
Ашық білім берудің ұлттық платформасын құру.
● 2022
Бастауыш сыныптарда бағдарламалау сабақтарын енгізу.
Мектептерде «Информатика» пәнін жаңарту.
АКТ-ны ЖОО-дағы гуманитарлық мамандықтарға интеграциялау.
Қала мектептері 742 интерактивті тақта, 113 биология, 137 физика, 124 химия және 247
лингафонды кабинеттермен жабдықталған және жаңартылған білім бағдарламасы
бойынша 75 мектеп робототехника кабинеттерімен, 6 мектеп (№1,7,8,23, 65) STEM
лабораторияларымен жабдықталған.
Одан бӛлек, «Оқушылар сарайы» базасында заманауи жабдықтармен қамтамасыз
етілген IT –орталық ашылды.
Дегенмен, басқа ӛңірлермен салыстырғанда қала мектептеріндегі робототехника
кабинеттері мен лабораториялары үлесі тӛмен деңгейді кӛрсетіп отыр. Осыған
байланысты 2020 жылы 15 робототехника кабинеттері және лабораторияларымен
жабдықтау жоспарлауда.

Бүгінгі таңда, Шымкент қаласының мектептері бойынша интернет
платформаларда (Bilimlsnd.kz, Дарын онлайн, т.б. білім ресурстары) – оқушылар білім
алды. Сонымен қатар 166 мектеп «Күнделік KZ» 6 мектепте «I mektep» электронды
журналдарымен жұмыс жүргізілді.
Қазақстанның барлық халқы үшін білімнің қолжетімділігі мен инклюзивтілігі
қамтамасыз етіледі. Мемлекеттік-жеке меншік әріптестік тетігін пайдалана отырып,
жеке мектепке дейінгі білім беру орындарының желісін дамыту есебінен когнитивті
дамытуда және оқуға қызығушылықты ынталандыруда маңызды бастама болатын 1
жастан 6 жасқа дейінгі балаларды мектепке дейінгі біліммен қамту артады. Барлық
ниет білдірушілер жұмыс біліктіліктері бойынша тегін техникалық кәсіптік білім ала
алады. Ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар барлық деңгейлерде білімге қол
жеткізе алады. Білім беру жүйесі түлектердің бәсекеге қабілеттілігін арттыру,
сондай-ақ болашақ экономика үшін сұранысқа ие мамандықтар ескеріле отырып,
мемлекеттік білім беру тапсырысын икемді қалыптастыру есебінен Қазақстан
экономикасын жаңғырту үшін кадрларды даярлау сапасын жақсартуға бағытталады.
Ол
үшін функционалдық сауаттылықты, сыни ой-танымды, білім мен дағдыларды нақты
ӛмірде пайдалану қабілетін қалыптастыруға бағытталған, барлық деңгейлерде білім
беру бағдарламаларын жаңарту бойынша жүйелі және тұрақты жұмыс жүргізіледі. Оқу
орындарының академиялық еркіндігінің және оларды басқаруда қоғамдық қатысудың
деңгейі артады. Оқу орындарының академиялық, операциялық және қаржылық
қызметіне қоғамдық бақылауды жүзеге асыруда қамқоршылық және қадағалау
кеңестерінің рӛлі артады. Жоғары оқу орындарына оқу бағдарламаларын әзірлеуде
дербестік беріледі және бітірушілерді еңбек нарығына даярлау міндеті қойылатын
болады. Барлық білім беру деңгейлерінде әріптестікті кеңейту және жеке
инвестицияларды тарту білім беру қызметтерінің сапасын арттырудың маңызды
құралы болып табылады. Ол үшін «ақша оқушының артынан жүреді» қағидаты
бойынша әрекет ететін барлық меншік нысанындағы білім беру орындары арасында
бәсекелестікті қамтамасыз ететін жан басына шаққандағы қаржыландыру тетігі
енгізіледі. Оқу орындары мен бизнес арасында білім беру гранттарын бірлесіп
қаржыландыру, тағлымдамадан ӛту, тәлімгерлік, тренингтер мен практикалық оқыту
іс-шаралар түрінде әріптестік дамиды. Білім беруді басқару жүйесін құру есебінен
білім беруді жаппай цифрландыру жүргізіледі. Мысалы, балаларды бала бақшаларға
қабылдау процесі автоматтандырылады, орта білім беруде электрондық күнделіктер
мен журналдар енгізіледі. Барлық деңгейлерде интерактивті және қашықтықтан
оқытуға арналған цифрлық білім беру контенті құрылады. Заманауи білімі бар,
сондай-ақ оқыту технологиялары мен әдістерін білетін біліктілігі жоғары
педагогтарсыз білім беру сапасын арттыру мүмкін емес. Қазіргі заманғы педагог жаңа
технологиялық тәртіпке кӛшу процесінде жол кӛрсетуші болуы тиіс. Ол үшін болашақ
педагогтарды оқыту, қазіргі педагогикалық құрамның біліктілігін арттыру, оқытушы
кәсібінің мәртебесін арттыру тәсілдері қайта қаралатын болады. Мұғалімдерге
еңбекақы тӛлеу деңгейі жаңартылған мазмұнға ауысу мен мұғалімдердің біліктілік
деңгейін арттыруды ескере отырып, кезең кезеңмен арттырылатын болады. Үлгілік оқу
жоспарларын қайта қарау педагогика жұмыскерлеріне түсетін нормативтік оқу
жүктемесін азайтуға мүмкіндік береді, бұл оқыту сапасын, педагогтарды кәсіптік
даярлау және қайта даярлау деңгейін арттырады.
Осылайша, адами капиталды дамытудың арқасында қызметкерлер жаңа
технологиялар мен ӛнімдерді жасап, таратып қана қоймай, сонымен қатар жаңа
технологияларды табысты игеріп, оларды ӛндіріске және күнделікті ӛмірге енгізуге
ықпал ету арқылы инновацияға сұраныс жасайды.Ғылымды қажетсінетін

экономиканың табысты дамуы кӛбінесе адами капиталға салым салуға байланысты, ал
адами капиталдың жоғары сапасы ғылыми-техникалық инновациялық қызметті
дамытудың негізі болып табылады. Мемлекет тарапынан қолдау іргелі зерттеулер және
ғылыми-техникалық әзірлемелер саласында үлкен рӛл атқарады.Бұдан басқа, егер
адами капиталды күрделі, дамып келе жатқан тұтастық ретінде қарайтын болсақ, бұл
жаңа экономикаға - білім экономикасына, ІТ технологияларға кӛшуге ықпал ететін
болады, ол білім ӛндіруге және ақпараттық мәдени қызметтерді таратуға негізделген.

Әдебиеттер тізімі
1. https://digitalkz.kz/kz/razvitie-chelovecheskogo-kapitala/
2. https://be.kaznu.kz/index.php/math/article/view/1050
3.https://adilet-gazeti.kz/%D0%B1%D1%96%D0%BB%D1%96%D0%BC%D1%81%D0%B0%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%8B%D0%BD%D0%B4%D0%B0%
D2%93%D1%8B-%D0%BE%D2%A3%D3%A9%D0%B7%D0%B3%D0%B5%D1%80%D1%96%D1%81%D1%82%D0%B5%D
1%80/