Әдебиеттік оқу пәнінде қолданылатын белсенді әдіс-тәсілдер

«Сабақтағы белсенді оқыту әдістері»

Махмутова Сауле Мурзашовна

«Меңдіқара ауданы әкімдігі білім бөлімінің Ғаббас Жұмабаев атындағы Боровской мектеп - гимназиясы»ММ-нің

Бастауыш сынып мұғалімі

Белсенді оқу – белсенділікке жетелейді

Қазіргі кезде білім мен техниканың даму деңгейі әрбір оқушыға сапалы және терең білім беруіне жағдай жасап отыр. Жаңартылған білім беру жағдайында білім беру үрдісіне әдебиеттік оқу пәні бойынша белсенді оқытуды енгізе отыра жұмыс жасаудамыз. Сабақтарға белсенді оқу әдістерін қолданудың тиімділігі қашанда анық деп айта аламын. Бұл әдістің мені қызықтырғаны, баланың өзі ізденіп, дәлелдеуі. Ол бұрын тыңдаушы болса, енді ізденуші, ойлаушы, ал мұғалім осы әрекетке бағыттаушы және ұйымдастырушы.

*Оқытудың белсенді әдістері – оқу материалын игеру үдерісінде оқушыларды белсенді ойлау және практикалық әрекетке итермелейтін әдістер. Белсенді оқыту мұғалімнің дайын білімдерді баяндауына , оларды есте сақтауы мен қайта жаңғыртуына емес, оқушылардың белсенді ойлау және практикалық әрекет үдерісіне өз бетінше білімдер мен біліктерді меңгеруіне бағытталған әдістер жүйесін пайдалануды білдіреді. Белсенді оқыту әдістерінің ерекшеліктері олардың негізінде практикалық және ойлау әрекетін ояту. Онсыз білімді игеруде алға жылжушылық болмайды.

*Оқытудың белсенді әдістерінің пайда болуы және дамуы оқытудың алдына оқушыларға білім ғана беріп қоймай, танымдық, қызығушылықтар мен қабілеттердің,шығармашыл, ойлаудың, өз бетінше ақыл-ой еңбегінің қалыптасуы мен дамуын қамтамасыз ету т.б жаңа міндеттер қойылуымен байланысты.Мұндай белсенді оқу әдістерін барынша тиімді қолдану оқушылардың жаңартылған білім беру жүйесінің бағдарламасына сәйкес кез-келген тақырыпты түсінуіне жағдай тудырады. Ол үшін мұғалімнің берер бағыты айқын, нұсқауы анық болуы керек. Белсенді оқытудан оқушының білім алуға деген қызығушылығы артады. Біздің білім алушыларымыз үшін негізгі мақсат – сабақтағы іс-әрекеті негізінде белгілі бір нәтижеге жету болса, мұғалімнің көздеген мақсаты сол нәтижеге жетуге ықпал ету.

Жаңартылған білім мазмұны бойынша айтылым, тыңдалым, оқылым, жазылым дағдыларын игертуде белсенді оқытудың ықпалы зор. Оқытудың осы жолы арқылы кедергілерді жеңіп, оқу үдерісінде айтулы жетістікке жетудеміз. Әрбір мұғалімнің басты міндеті оқушыларға белгілі бір білімдер жиынтығын ғана беру емес, сонымен қатар оларда оқуға деген қызығушылықты дамыту, оқи білуге үйрету.

* Өз тәжірибемде қолданылатын неғұрлым тиімді белсенді әдістер: дәстүрлі сабақтың дәстүрлі емес басталуы - проблемалық сұрақтар қою және шешу, проблемалық жағдаяттар құру, қорытынды шығаруды ұйымдастыру.Біз мұғалімдер кез-келген әдісті таңдарда аса мұқияттылық танытып, керегін дұрыс таңдағанымыз абзал.

Дәстүрлі сабақтың дәстүрлі емес басталуы - сабаққа эмоционалдық бетбұрыс(эпиграф, костюмделген көрініс, видеоүзінді, ребус, сөзжұмбақ, анаграмма). Миға шабуыл – оқушылыр үшін сабаққа қатысудағы алғашқы қадам.Мұғалімнің берген тапсырмалары оқушының сабаққа қызығушылығын тудыру мақсатын көздейді.

*Проблемалық сұрақтар қою және шешу, проблемалық жағдаяттарды құру.

Тақырыбы: «Өзім туралы өзім айтамын»

«Айнаға қарап, өзіңді сипатта» Жеке жұмыс.

Мәтіндегі ақын сөздерін пайдалана отырып, өзін сипаттап таныстыру мәтінін құрастырады.

(теорияларды практикалық тұрғыдан нақты ситуацияларда қолданады, қандай да болмасын проблеманы шешу үшін өз білімдерін шығармашылықпен қолданады.)

Проблемалық жағдаяттар құру. ЖЖ.

Тақырыбы: «Мен туралы сен не айтасың?»

Мақтау сөздерден тұратын диалог құрады немесе біреулерді мазақ етудің дұрыс еместігін түсіндіреді.

«Біреуді мазақтау – жаман әдет» ереже құрады.

(екі жұп бір-бірінің ұнататын және ұнатпайтын қылықтары жайлы пікір білдіреді)

Белсенді әдістер арқылы оқушылар жаңа білімді алдыңғымен біріктіре отырып, белгісізден белгіліге қарай жүретін ақпарат пен идеяның маңыздылығы жөнінде шешім қабылдаулары қажет.Олар жаңа идеяны қабылдайды, ескі мен жаңаны ұштастырады, ойлау қабілеті кеңейіп, не түсінгенін анықтайды.

Қорытынды шығаруды ұйымдастыру.

Бұл кезеңде оқушылар өздерінің ойын нақтылайды, қарсыластарымен және мұғаліммен кері байланыс жасай отырып,іштей ойлануға үйренеді, ой алмасады. Белсенді түрде өз білімін үйрену жолына қайта көз жіберіп, өзгерістер енгізеді.

Тақырып: «Менің сәби кезім»

Өзінің сәби кезіндегі қуанған сәттері туралы айтады.

«Тұжырым кестесін толтыру». (берілген сөздер арқылы меңгерген білімді өмірмен байланыстыра отырып, тұжырым жасайды)

Мысалы: ақыл сөздерін жазу арқылы сәлемдесу түрлеріне тоқталады.

«Үйге кіргенде әрқашан үлкендерге сәлем беруді ұмытпа».

* Қазіргі таңда әдебиеттік оқу пәні бойынша сабақта үнемі қолданылатын белсенді оқу әдістері.

«Тұжырымдамалық карта»

Бүгінгі өтіліп жатқан тақырып бойынша тұжырымдамалық карта жасау (постер) тапсырылады. Карта тақырыпты ашатындай болуы керек. Картаға сурет,кесте, ойдың түйінді идеясы салуға не дайын материалды жапсыруға болады. Тұжырымдамалық картаны бергенде, оқушыға оның қалай бағаланатыны жайлы критерийлер беріледі. Соңында әр топтың жұмысы сол критерий бойынша бағаланады.

«Қар кесегі» әдісі. Бір оқушы тақырып бойынша бір тұжырым айтады. Екінші оқушы оның айтқанын қайталап, өзінің тұжырымын айтады. Үшінші оқушы алдыңғы екі оқушының айтқанын қайталап, өзінің тұжырымын айтады. Сөйтіп жалғаса береді.

«Болжау ағашы» Оқушылар мәтіннің тақырыбымен немесе мәтінге байланысты суреттермен таныстырып алып, мәтін не жайында деп ойлайсыңдар деген сұрақ қойып, жауаптарын стикерге жаздырып ағашқа ілдіреміз немесе осы мәтін не жайында деп ойлайсыңдар соған байланысты білгілерің келген мәселе бойынша сұрақ жазып ағашқа іліңдер деп тапсырма беріп, сыни тұрғыдан ойландырып алуға да болады. Соңында мәтінді өз беттерімен оқып, өздерінің ойларын яғни болжауларын дәлелдеп ортаға салғызуға да болады. Бұл өте тиімді әдіс.

«Түйінді сөздер» әдісі. Мұғалім жаңа тақырып ішінен түйінді сөздерді әр топқа бөліп береді. Оқушылар топ болып бірігіп сол сөздердің анықтамасын, мағынасын ашып, басқа топқа түсіндіреді.Мысалы: «Ақсақалдар», «Бала Бауыржан» және «Әке» деп бөлінген топтар сабақ соңында осы сөздердің мағынасын ашып, оқыған мәтін бойынша дәлелдеп береді.

«Борт журналы» әдісі 5-10 минут мұғалім бүкіл аудиторияға дәріс оқиды. Оқушылар берілген уақыт ішінде өз борт журналдарын толтырады.(түйінді сөздер, суреттер, тәжірибемен байланыстыра отыра. Оқушылар жұпта,сосын топта өз журналдарының мазмұнын талқылайды, бірінің сұрақтарына бірі жауап береді, түсінбеген жағдайларда мұғалімнен кеңес алады. Борт журналдарын талқылайды.

*Осындай жүйелі жұмыстар жүргізудің нәтижесінде оқушы бойында белсенділіктің үш деңгейі де қалыптасады.

«Мәтінді зерттеу картасы» Берілген мәтіннен кейіпкерге сипаттама береді және олардың іс-әрекеттерін саралап, анықтап, кестеге түсіреді және дәлелдеп, тұжырым жасай алады.

Нәтижесінде:

• Қайта жаңғырту белсенділігі — оқушы білімді түсінеді, есте сақтауға, қайта жаңғыртуға тырысады, яғни, үлгі бойынша пайдалану тәсілдерін меңгереді;

• Интерпретация белсенділігі — оқушы оқытылған материалдың мәнін түсінеді, осы ақпараттардың арасындағы байланысты түсінуге тырысады, яғни, ақпаратты (білімді) үлгі бойынша емес, өзгертілген жағдайда пайдалану тәсілдерін меңгереді;

• Шығармашылық белсенділік — оқушы мәселені шешу жолдарын өз бетінше іздейді, яғни, танымдық қызығушылығын көрсете біледі

* Ойымды қорытындылай келе, мұғалім мен оқушы ынтымақтастық,сыйластық,достық қарым-қатынаста болып, аянбай еңбек етсе дарынды, қабілетті, көшбасшы бола алатын, өзіне нық сенімді дербес тұлға қалыптасатынына сенемін.

«Балаға білім бергенде, жақыннан алысқа, таныстан жатқа көшіп, жаңа білімді ескі білімге байлап беру керек» деп Мағжан Жұмабаев айтқандай, оқыту үрдісіне жаңа көзқараспен қарауымыз керек. Сонда ғана оқу үрдісінің деңгейі көтеріліп, қазіргі заман талабына сай дамыған тұлға тәрбиеленеді және XXI – ғасыр көшбасшысын дайындай аламыз.