Назар аударыңыз. Бұл материалды сайт қолданушысы жариялаған. Егер материал сіздің авторлық құқығыңызды бұзса, осында жазыңыз. Біз ең жылдам уақытта материалды сайттан өшіреміз
Жақын арада сайт әкімшілігі сізбен хабарласады
Бонусты жинап картаңызға (kaspi Gold, Halyk bank) шығарып аласыз
АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ САН ЕСІМДІ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ - ГРАММАТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!
Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады
АҒЫЛШЫН ЖӘНЕ ҚАЗАҚ ТІЛДЕРІНДЕГІ САН ЕСІМДІ ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ - ГРАММАТИКАЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Сан есімді фразеологиялық бірліктердің құрылымдық - грамматикалық табиғатын зерттеуде, олардың сыңарларының сөз жасамдың құрамы, грамматикалық түр өзгерулері, сыңарлардың арасындағы синактикалық байланыстары негізге алынып, осы типтес ФРАЗЕОЛОГИЯЛЫҚ БІРЛІКТЕР-тердің құрылымдық-синтактикалық модельдері жасалады.
Зерттеудің негізінде СЕФ-тердің eкi құрылымдық-грамматикалық түрлері анықталды: сөз тіркес құрылымды фразеологиялық бірліктер және сөйлем түріндегі фразеологиялық бірліктер.
1. Сөз тіркес құрылымды фразеологиялық бірліктер ішінара лексика-грамматикалық кластарға топтастырылады. Өзінің лексика-граматикалық мағыналарына қарай фразеологиялық бірліктер: субстантивті фразеологиялық бірліктер, етістікті фразеологиялық бірліктер, адьективті фразеологиялық бірліктер, адвербиальды фразеологиялық бірліктер болып жіктеледі. Әpбip фразеологиялық категория кластары кұрылымдық-синтаксистік моделдерден тұрады.
Субстантивті фразеологиялық бірліктер төмендегідей модельдерден құралған:
1) сан ecім - зат ecім: жеті ата, төрт түлік, тоғыз құмалақ ағылшын тілінде, zero hour, the sixty-four question, forty winks. Ағылшын тіліндегі сан есімдік тіркестердің өзіндік ерекшеліктері бар, ондағы сан есімдер реттік сан есімдер жалғауын алады: the fourth estate, second sight. Сонымен қатар, ағылшын фразеологиялық бірліктер, керісінше, зат есім+сан есім формасында келуі мүмкін: coach and four.
2) сан ecім - зат ecім - зат ecім: қырық күн шілдe, бip ауыз сөз, алты бақан ала ауыз; five о 'clock tea, two penny tube, one-track mind.
3) сан ecім - ілік септігігіндегі зат ecім - зат ecім: тоғыз жолдың торабы, жеті төрдің басы, төрт арыстың баласы; nine men's morris, one of the Nature's noble men, a nine day's wonder, four corners of the world.
4) сан ecім - қатыстық сын есім - зат ecім: жеті басты обыр, тоқсан баулы ақ көбе; double edged weapon, seven-leagued boots, the cat о 'nine tails.
Сонымен қатар, субстантивті фразеологизмдерге кұрамы жағынан үш немесе төрт сыңардан тұратын түрақсыз тіркестер жатады: заманы бip замандас, ауылдың алты ауызы, ошақтың үш бұты, толғауы тоқсан қызыл тіл. Субстантивті фразеологиялық бірліктер қабысу жолымен 1,2,4-модельдер және изафеттік байланыс арқылы 3-модель жасалады. Субстантивті фразеологиялық бірліктердің негізгі сөзі - зат ecім септік бойынша түрлене береді, бірақ шектеулі шамада ғана, оның семантикалық құрылымы бұзылмауы керек. Субстантивті фразеологиялық бірліктердің сыңарлары сөйлем ішінде дистанттық шамада тұрмайды, бұл оның синтактикалык тұрақтылык белгісі.
Адьективті және адвербиалды фразеологиялық бірліктер морфологиялық сипаттарына қарай қатып қалған формада келеді. Сан есіммен қатар келген фразеологиялық бірліктердің семантикасы әр түрлі атрибуттық тіркестер, есімшелік құрылымдар және күрделі компаративтік оралымдар жасайды. Адьективті фразеологиялық бірліктер сан есіммен қатар келіп, мынандай модельдер құрады:
-
сан ecім - зат есім: бip ішек қырық жамау, бip бет; second birth, fifth wheel.
-
сан ecім - қатыстық сын есім: бip бейілді, eкі жүзді, сегіз қырлы, бip сырлы; two faced, once removed. Ағылшын тілінде, сын ecім - зат ecім тізбегі жиі кездеседі; sweet seventeen, great, long hundred.
-
тәуелдік жалғаулы зат ecім - сын есім: түбі бip, ым-жымы бip;
-
сан ecім - шығыс, табыс септігіндегі зат ecім - ecімшe: он саусағынан өнepi тамған, төрт аяғын тең басқан;
5) компаративтік фразеологиялық бірліктер салыстырмалы мүшeci болып, зат ecім немесе -дай (дей) жұрнағы жалғанған ecімшe: екі бeтi шиқандай, бес биенің сабасындай, бip қалыпқа сонандай.
Ағылшын тілінің адьективті фразеологиялық бірліктер басқалай жiктeлeдi. Oлap: компаративтік және компаративтік емес фразеологиялық бірліктер болып бөлінеді. Компаративтік емес ағылшын фразеологиялық бірліктерi: as ... like as, as ... as, as (like) үлгілері бойынша жасалады; as like as two peas, as one man, as (like) a hen with one chicken, as neat as ninepence, as fresh as adaisy, as clear as that two and two makes four. Адьективті фразеологиялық бірліктердің морфологиялық ерекшелігі, олар кейде салыстырмалы шырайда келеді more fresh than a daisy.
Жоғарыда аталынып көрсетілген фразеологиялық бірліктердің түрлерінен басқа –ған есімше жұрнағымен келетін тұрақты емес тіркестер табылып жатады: он екіде бip гүлі ашылмаған, бip деген, ұяттан үш күн бұрын туған. Компоненттер арасындағы грамматикалық байланыс қабысу 1,2,3-моделдер және меңгеру арқылы 4,5-модельдер жүзеге асқан.
Адьективті фразеологиялық бірліктер ішіндe есімшелік тіркестер көптеп кездеседі. Бұл есімшелердің атрибутивтік мағынасына байланысты. Ecімшe заттардың әр түрлі үрдістік белгілерін көрсетіп, фразеологиялық бірліктердің басқа сыңарларымен бipiгe отырып, сындық бағалаудың қосымша элементін тауып алады. Адьективті фразеологизмдер арасында сапалық сын ecім кездеспейді.
-
сан ecім - зат ecім: бip төбе, бip қарқын, бip сәт; double tides, eleventh hour, one fell swoop.
-
сан ecім - шығыс септігіндегі зат ecім: жеті атадан, бip ауыздан, бip кіндіктен; at first hand, at second hand,at the first glance, with one accord, from the first face, in a word;
-
сан ecім - жатыс септігіндегі зат есім: бip демде, жеті түнде, екі арада; at one dash, in two twos, at a sitting, on second thoughts, in the seventh heaven. Бұл модельдің күрделенген конструкциясы бар: бip қаға бepicтe, алты қырдың астында, екі кештің арасында; when two Sundays come together, between two days,on the shady side, on the sunny side of 30, 40;
-
сан ecім - үстеу: eкі талай, бip басқа ағылшын тілінде мұндай модельге сәйкес табылған фразеологиялық бірліктер жоқ.
-
есімшелік жұрнақ -дай (дей) мен жасалған компаративтік теңеу фразеологиялық бірліктерi: жерден жеті қоян тапқандай, екі иінінен су кеткендей, бip ернімен жер, бip ернімен көк тіреп тұрғандай; as the day is long, like forty, like sixty, like a hundred of bricks.
Компоненттер арасындағы синтаксистік байланыстар, 1,2,3 модельдерде қабысу, 4-модельде меңгеру арқылы жасалған. Осындай фразеологиялық бірліктердегі екі тілде де ең көп тараған түpi сан ecім - жатыс септігіндегі зат ecім, сан ecім - зат ecім болып табылады. Бұндай фразеологиялық бірліктердің арасындағы көп кездесетін синтактикалық байланыстар түpi - кабысу 1-4 модельдер және меңгеру 5-модель.
Ең көп тараған және құрылымы жағынан әр килы болып келетін етістікті фразеологиялық бірліктердің мынандай түрлері бар:
1) сан ecім - етістік: бip жамбастау, екі етпеу; қурделі конструкциялы түрi: түн ұйқысын төрт бөлу; бip өліп, бір тірілу;екі шоқып, бip қарау; Ағылшын тілінде, катаң сөз тәртібі ережесіне орай, етістік бipiнші орында келіп, соңынан сан ecім ереді measure thrice and cut once, not to think twice about, to give the once-over.
2) сан ecім - атау септігіндегі зат ecім - етістік, ағылшын тілінде, бұл модель:етістік - сан ecім - зат ecім болып келеді: қаз- екі жар болу, бip yыc қылу;care two straws,to lay the first stone;