Ағылшын тілі сабағында инклюзивті білім беру

АҒЫЛШЫН ТІЛІ САБАҒЫНДА ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ

Адилова Жанар Ерғалиқызы

Алматы технология және флористика колледжі

ағылшын тілі мұғалімі

Қазіргі таңда барлық әлем жұртшылығының назарын аударып отырған мәселе балалардың жеке сұраныстары мен ерекшеліктеріне ортаның, отбасының қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын инклюзивті білім беру. Инклюзивті білім беру арқылы мамандар арнайы білім беру қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктерінің алуан түрлілігін ескере отырып, барлық оқушылардың білім алуға тең қолжетімділігін қамтамасыз етуді білдіреді.

Ерекше білім беру қажеттіліктері бар балалармен жұмыс істеу кезінде мұғалім оқушылардың шет тілінде сөйлеуді тыңдағысы келетініне, шет тілінде қысқа фразалар мен өрнектерді сөйлегісі келетініне осындай жағдай жасауға тырысады. Студенттер мұғалімнің және жолдастарының өзіне деген ілтипатын сезініп, шет тілі сабақтарына оңай араласады және сабақтан қуаныш пен ләззат сезінеді.

Ағылшын тілі ең қиын пәндердің бірі және оны оқу оқушылардың жоғары жүйке әрекетінде айтарлықтай шиеленіс тудырады. Осыған байланысты зейін төмендейді, оқушылар арасында психологиялық шиеленіс күшейеді. Сондықтан, ағылшын тілі сабағында, ең алдымен, оқушылардың өзіне сенетіндей жағымды психологиялық ахуал туғызу керек деп есептеймін.

Ағылшын тілін үйренуде ерекше білімді қажет ететін оқушылардың көбісі бірқатар қиындықтарға тап болады: олар лексикалық материалды және синтаксистік құрылымдарды баяу игеріп, ауызша сөйлеуде аз пайдаланады; грамматикалық категорияларды түсіну қиынға соғады және оларды іс жүзінде қалай қолдану керек. Олар грамматикалық күрделі әңгімені меңгере алмайды, өйткені ағылшын тілін меңгеру деңгейі баланың жалпы қалыптасу дәрежесіне байланысты, алайда мұндай балалар өздерінің даму деңгейін ескере отырып, басқа тілде сөйлей алады.

Олар ауызша сөйлеуді, атап айтқанда, үйлесімді мәтіндерді, диалогтық сөйлеуді тыңдаудағы қиындықтардың пайда болуымен сипатталады, өйткені олар үшін дыбыстық талдау мен фонематикалық естуде қиынға соғады. Ерекше білімді қажет ететін балалар айтылған сөзді бұлыңғыр қабылдайды, ұқсас дыбыстарды ешқандай түрде ажыратпайды. Олар сөйлеу әрекетінің маңызды түрлерін меңгереді: оқу, сөйлеу (ауызша сөйлеу), тыңдау.

Ағылшын тілі сабағында әртүрлі жаттығулар мен ойындар, компьютерлік технологияларды, ойын бағдарламалары бар CD-ROM дискілерін пайдалану баланың оқылған материалды оңай және жылдам есте сақтауға көмектесіп, тілдік ой-өрісін кеңейтуге ықпал етеді: бұл ағылшын тілінде ауызша және жазбаша сөйлеуді меңгеру үшін қолжетімді және қажетті қарапайым лингвистикалық ұғымдарды меңгеруге көмектеседі.

Сыныпта өткізетін түрлі ойындар мен ойын-сауық жаттығулары ерекше білімді қажет ететін балаларға материалды меңгеруге көмектеседі. Ойындар балаларға демалуға мүмкіндік береді, бірақ әрбір ойын тапсырмасының өз мақсаты бар. Дидактикалық ойындардың арқасында сөйлеу дағдыларының алуан түрлілігі қалыптасады: фонетикалық, лексикалық, грамматикалық, олар практикада жақсы көрінеді.

Ерекше білімді қажет ететін балалар оқитын сыныпта ойыншықтар, бояу кітаптары және әртүрлі сенсорлық материалдардан тұратын «Релаксация бұрышы» болуы керек. Бұл бұрышта бала тыныға алады, бұл кезде жүйке-психикалық шиеленіс азайып, өзін-өзі реттеу қабілеті артады.

Сонымен қатар, тыныш классикалық музыканы релаксация ретінде пайдалануға болады, бұл балаларға жан тыныштығын сақтауға және сабаққа бейімделуге мүмкіндік береді. Қызу дайындық ретінде балалардың ой-өрісін кеңейтіп, әлеуметтік-мәдени құзыреттілігін қалыптастыра отырып, Ұлыбританияның танымал топтары мен музыканттарының музыкасын тыңдата аламыз.

Осы әдістердің көмегімен инклюзивті білім берудің негізгі мақсаты – ерекше білімді қажет ететін балаларды әлеуметтендіру жүзеге асырылады. Жалпы білім беретін мектептерде де, ағылшын тілін оқытуда да инклюзивті білім беруді енгізуде көптеген қиындықтар бар.

Күнделікті қарым-қатынаста диалогтік сөйлеуді меңгере отырып, ерекше білімді қажет ететін бала ынталандырушы сипаттағы қарапайым әңгіме жүргізуді үйренеді: бұйрық беру, бір нәрсе жасауды ұсыну. Әртүрлі жаттығулар мен ойындар балаға оқылатын материалды оңай әрі жылдам есте сақтауға, сонымен қатар ағылшын тілінде ауызша және жазбаша сөйлеуді түсінуге көмектеседі.

Сабақта өзара оқытуға негізделген әдістемені қолданамын. Студенттер тыңдаушылар мен білім алушылардың динамикалық топтарына бөлінеді және тапсырмалар карталарын алады. Тапсырмалар жұппен орындалып, маршруттық карталар құрастырылады. Жұмыс барысында әлсіз оқушыға мықты көмектеседі, өзін-өзі бақылау, өзара бақылау арқылы жұмысы бағаланады. Балалар бірлесе отырып мәселелерді талқылайды, нәтижесінде өзара сыйластықтың шығармашылық қолайлы атмосферасы қалыптасып, дербестік пен белсенділік артады.

Оқытудың қызықты және тиімді әдістерінің бірі ақпараттық технологияларды пайдалану. Компьютерді пайдалану заманауи оқытудың бөлінбес бөлігі. Ағылшын тілінде презентациялар мен бейнежазбалар, мультфилмдер көп пайдаланылады.

Есте сақтайтын жайт, компьютерді тек көңіл көтеру үшін фильмдерді көруге қолданбау керек. Бір өлшенеді, ақылға қонымды және тиісті бағдарлама.

Барлық материал ақылға қонымды, тиімді, тиісті, бағдарламаға сай болуа керек. Бейнежазбаның әсері болуы үшін бірнеше шарттарды орындау керек. Біріншіден, мазмұны оқушының тілдік деңгейіне сәйкестендірілуі керек. Екіншіден,бейнежазбаны көрмес бұрын,міндеттер мен нұсқауларды нақты тұжырымдау қажет. Үшіншіден, уақыт шегі қатаң қадағалануы керек. Осы көрсетілген шарттар материалды игеріп қоюға ғана емес, тақырыпты жақсы сіңіруге ықпал етеді.

Егер оқушы ағылшын тілінде сөйлегісі келмесе не істеу керек?

Мұндай жағдайда ағылшын тіліне қызығушылығын ояту үшін әр түрлі ойындар ұйымдастыруға болады. Мысалы, алақанмен шапалақтап, қолды жоғары көтеріп, дауысты өзгертіп, «Бұзық телефон» ойынын ойнатуға болады. Жаңа сөздерді үйреу әдіс-тәсілдері: сининимдері мен антонимдерін атау; сөздердің аудармасын айту; сөздікпен жұмыс жасау.

Ағылшын тілін үйретуде дарынды балалармен жұмыс жасаудағы педагогтың негізгі міндеті – балаларды жауапкершілікті жұмысқа баулу. Тәрбие мен оқыту процесінде оқушы мен оқытушы арасында байланыс болуы шарт.

Инклюзивті оқыту тек қана мүмкіндігі шектеулі балалармен емес, сонымен қатар қиын және қараусыз балалармен педагогикалық жұмыстарды қамтиды.

Демек, инклюзивті білім беру мүмкіндігі шектеулі балаларға ағылшын тілін меңгерудің бастапқы деңгейін меңгеруге мүмкіндік береді. Ағылшын тілін қарапайым деңгейде меңгеру мүмкіндігі шектеулі балаларға қоғамда бейімделуге және әлеуметтенуге, ең тәуелсіз болуға және құрдастарымен қарым-қатынаста қиындықтарды сезінбеуге көмектеседі.

Пайдалынған әдебиеттер тізімі:

1. Абенова, И.Б. Мүмкіндігі шектеулі балалардың жанұясымен жұмыс жүргізу ерекшеліктері [Мәтін]/ И.Б. Абенова // Специальное образование в Казахстане.- 2014.- № 4.- Б. 12.

2. Инклюзивті білім беру – қайырымдылық пен адамгершілік бастауы. http://www.rusnauka.com/36_PVMN_2012/Pedagogica/5_123181.doc.htm

3. Қазақстандағы инклюзивті білім беру. http://groupglobal.org/kk/publication/ 30323-kazakstandagy-inklyuzivti-bilim-beru

4. Рузанова М.Н. Особенности реализации инклюзивного образования на уроках английского языка // Гуманитарные научные исследования. 2019. No4. С.24-29.

5. Stubbs, S. Inclusive Education where there are few resources. Norway: The Atlas Alliance, 2008. 156p.