"Ағылшын тіліндегі идиомалық тіркестер"

Қазақстан Республикасының Білім және Ғылым министрлігі

М. Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті

Ғылыми жұмыс

Тақырыбы: «Ағылшын тіліндегі идиомалық тіркестер»

Жетекшісі:Есбергенова Г.И

Орындаған: ИЯ-41 топ студенті Гильманова А.К

Орал қаласы 2023 ж.

Аннотация: «Ағылшын тіліндегі идиоматикалық сөз тіркестері» атты дайын шет тіліне арналған ғылыми жұмыста фразеологиялық тіркестер түсінігі зерттеліп, фразеологиялық бірліктер қолданылатын жағдаяттар зерттеліп, басқа тілдермен ең ұқсас фразеологиялық бірліктер таңдалып, фразеологиялық бірліктердің сөздігінің формасы толықтай айтылды.

Кілт сөздер: идиомалар,ағылшын тілі,сөз тіркестері,фразеология,тест,классификация

Әдебиеттер:

1. Оқулық «Английский в фокусе» Spotlight 8-9 класс.

2. Ожегов Сергей Иванович & Шведова Наталия Юльевна Толковый словарь русского языка

3. Dubrovin M. I. Russian and English idioms. – M.: ILBI, 2001.

4. Kunin A. V. English-Russian phraseological dictionary. – M.: Russian language, 1984.

5. Litvinov p. P. English-Russian phraseological dictionary / p. p. Litvinov.– M.: publishing house "WACO", 2005–P. 336.

6. Logan P. Smith Phraseology of the English language. M., 1959.

7. The Internet site http://www.narod.ru/prastic/idioms.htm

8. The Internet site http://www.engblog.ru

9. The Internet site http://www.correctenglish.ru

10. Internet site http://www mmm. ang-det.ru/idioms

Менің жұмысымның тақырыбы бүгінгі таңда кең жайылған, өйткені көптеген мамандықтар, жалпы адамдармен қарым-қатынас және ол тіл білуге ​​тікелей байланысты. Бірақ идиоматикалық өрнектерді білмей, ағылшын тілінде немесе басқа тілде толық қарым-қатынас болуы мүмкін емес.

Бұл тақырыпты зерттеу барысында ағылшын тілінің ауызекі сөйлеу тілі тақырыбын қозғамау мүмкін емес, бұл тіл біздің заманымызда көп нәрсеге өте қажет. Көптеген мамандықтар, пәндер, кітаптар мен фильмдер ағылшын тілін білуді талап етеді, ал идиоматикалық өрнектер тілдің ажырамас бөлігі болып табылады.

Фразеологизм түсінігі

«Идиома» сөзі грек тілінен шыққан. Бұл тілге тікелей аударғанда «idίōma» «ерекшелік», «түпнұсқалық» дегенді білдіреді. «Идиома» ұғымын А.В.Кунин, А.И.Смирницкий, Н.М.Амосова, В.В.Виноградов және т.б. авторлар зерттеген. Енді бұл сөздің орысша түсіндірмесін қарастырайық. Ожегов С.И. және Шведова Н.Ю. «Идиома» терминін «мағынасы оған кіретін сөздердің жеке мағыналарымен анықталмайтын сөйлеу фигурасы» деп анықтайды».

Ағылшын тілінде бұл ұғым келесідей түсіндіріледі. Идиома – мағынасы жеке сөздердің мағынасынан өзгеше өрнек. Мысалы, «to have your feet on the ground» — «саналы болу» дегенді білдіретін идиома.

Идиомалар әртүрлі көздерден шыққан. Олардың кейбіреулері жазушылардың шығармаларында, басқалары Библияда, ал басқалары басқа тілдерден алынған. Белгілі бір идиоманың шығу тегін анықтау үшін тіл мамандары халықтың тұрмыс-тіршілігі мен өмір-салтының ерекшеліктерін көрсететін тарихи-этнографиялық деректерге жүгінеді.

Бір мысалды алып қарастырайық.Мысалы: to wear/ have one’s heart on one’s sleeve идиомасы to make your feelings obvious to other people («эмоцияларды жасырмау»). Сірә,бұл тіркес ортағасырлық рыцарьлық турнирлердің дәстүрінен бастау алады. Рыцарьлар өз ханымдарына берілген лентаны жеңдеріне байлау арқылы өздерінің адалдықтарын көрсетті деп саналады.

Осылайша олар сөзбе-сөз «жүректерін толық ашқан». Қазіргі кезде бұл идиома адам өзінің эмоциясын ашық көрсетеді деп айтқымыз келгенде қолданылады. Бұл идиоматикалық өрнектің орысша баламасын: жан дүниесі кең, душа нараспашку.

Сан ғасырлық тарих кезеңінде ағылшын тілінде сөйлеуге бояу мен мәнерлілік қосып қана қоймай, сонымен бірге елдің мәдениеті мен тарихының ерекшеліктерін ашатын көптеген идиомалар пайда болды.

Ағылшын лингвисті Л.П.Смит адам әрекетінің түрлеріне байланысты идиомалардың келесі классификациясын ұсынады:

Теңіз идиомалары (Мысалы: to touch bottom – шекке жету).

Аңшылыққа қатысты идиомалар (Мысалы: to call the dogs off – біреуге қысым көрсетуді тоқтату).

Жануарлар туралы идиомалар (Мысалы: as busy as a bee – ара сияқты бос емес).

Табиғи идиомалар (Мысалы: break the ice – тыныштықты бұзу).

Үй шаруасына қатысты фразеологизмдер (Мысалы: to make yourself at home – үйдегідей сезіну).

Жиһазды атайтын идиомалар (Мысалы: under the table – жасырын).

Асханаға қатысты фразеологизмдер (Мысалы: to be in a stew –ине ұшындағыдай сезіну ).

Тағамды атап өтетін идиомалар (Мысалы: big cheese – маңызды адам).

Қолөнерге қатысты идиомалар (Мысалы: to be the architect of one’s own fortune - өз бақытының ұстасы болу).

Адамдар арасындағы қарым-қатынас туралы идиомалар (Мысалы: а face only a mother could love- біз аналар үшін әдемі болып қала береміз)

Британдықтардың ұлттық сипаты туралы идиомалар (Мысалы: a man of his word– сөзінде тұратын адам.)

Л.П.Смит ұсынған классификацияны қазіргі заманғы cөздердің үнемі өзгеріп отыратын тіркестеріне байланысты кеңейтуге болатынын атап өткім келеді.1-тарауды қорытындылай келе, мынадай қорытынды жасауға болады: Фразеологизмдер – құрамдас бөліктері өзінің ерекше семантикалық мағынасын жоғалтпай жеке-жеке аударуға болмайтын тұрақты тіркес. Фразеологизмдер әр түрлі сөйлеу жағдаяттарында қолданылады.Қазіргі тілдің таптырмас бөлшегі фразеологиялық бірліктер қолданылуда жеңіл және өзі ойлап тапқан дәуірдегі халықтар мен дәуірлердің тарихын алып жүреді.Фразеологиялық бірліктердің көптеген жіктелуіне қарамастан, ағылшын тілінде фразеологиялық бірліктерді (идиомаларды) ағылшын филологтары адам әрекетінің салаларына қарай мағыналық жүктеме принципіне қарай жіктейді.

Ағылшын тіліндегі идиомаларды есте сақтау әдістері:

Ағылшын идиомаларын есте сақтау қиын, өйткені сөздерді біріктірудің нәтижесі өте күтпеген аудармада болуы мүмкін. Сондықтан ағылшын тілін үйренетін көптеген адамдар идиоматикалық өрнектерді жаттап қана қоймай, тіпті оларды үйренгісі келмейді.

Қазірдің өзінде бейсаналық деңгейде мұндай адамдар ағылшын фразеологиялық бірліктерін үйрену мүмкін емес деген пікірге ие. Бірақ шын мәнінде, жағдай үмітсіз емес, өйткені үйренуге көмектесетін көптеген әдістер мен кеңестер бар, ең бастысы, мұндай алмастырылмайтын тұрақты өрнектерді есте сақтаңыз.

Әдістері:

1. Тақырып бойынша бөле отырып, идиомаларды меңгерту.

Менің ойымша, бұл әдіс ең тиімді және қарапайым. Фразеологизмдерді тақырып бойынша, мысалы, тамақ, киім, көлік туралы идиомаларды бөліп алып, оларды осылай меңгере бастасаңыз, оларды есте сақтау әлдеқайда тез және жақсы сақталады.

Мен өз жобамда гүлдер, жануарлар және дене мүшелері туралы идиомаларды қолдандым, сонымен қатар оларды тиісті тақырыптарға топтадым.

2. Ана тіліңіздегі аналогтарды табыңыз.

Ағылшын тіліндегі барлық идиомаларды екі түрге бөлуге болады: қарапайым және күрделі.

Қарапайым идиомаларға аударғанда орыс фразеологиялық бірліктеріне ұқсас өрнектер жатады. Мысалы, «as poor as a church mouse» «Шіркеу тышқанындай кедей» дегенді білдіреді.

Орыс тілінде де мұндай сөз бар. Сондықтан кейбір орыс фразеологиялық бірліктері үшін ағылшын тілінде аналогтары бар екенін есте ұстаған жөн.Дегенмен, ана тіліміздегі барлық сөз тіркестерін сәйкес ағылшын идиомаларымен үйлестіру мүмкін емес. Бұл жағдайда идиоматикалық тіркестер күрделі деп аталады.

Мысал келтірейін: ағылшын тіліндегі «бұзылған рекорд» тіркесі «broken record», а «dog and pony show»сияқты естіледі. Ұқсас мысалдар өте көп, сондықтан ағылшын және орыс фразеологиялық бірліктерін салыстыруды артық қолданбау керек.

3. Ағылшын тіліндегі идиомаларды контексте үйреніңіз.

Бұл әдіс ең маңыздысы болуы мүмкін. Неге екенін түсіндірейін. Жаңа сөздер контекстте жақсырақ үйреніп, есте сақталатынын бәрі біледі.Идиомаларды контекссіз үйрену мүмкін емес, өйткені контексттің арқасында осы немесе басқа идиоманы қалай және қашан қолдану

орынды екенін жақсы түсінуге болады.

4. Идиоманың қолданылуына өз мысалдарыңызды келтіріңіз.

Идиоматикалық өрнекті контексте зерттегеннен кейін оны қолданудың жеке мысалдарын ойлап тапқан дұрыс. Ол үшін үйренген идиомалар пайда болатын бірнеше сөйлем немесе қысқа мәтін ойлап табу керек.Бұл ретте идиомалармен сөйлемдерді жазып алудың маңызы зор, өйткені механикалық жады байланысып, демек, фразеологиялық бірліктер тезірек және жақсы есте қалады.

5.Идиоманың шығу тарихын білу.

Бұл да өте пайдалы әдіс, өйткені көптеген идиомалар логикалық емес және ағылшын тілінде сөйлемейтіндер үшін жалпы түсініксіз болып көрінеді. Бірақ егер сіз осы немесе басқа идиоматикалық өрнектің этимологиясын анықтасаңыз, онда бәрі бірден орнына түседі және идиоманы есте сақтау әлдеқайда жеңіл болады.

Мысалы, сөзбе-сөз аударуға болатын «a bull in a China shop» идиомасының этимологиясын қарастырайық. Бірақ неге піл емес, өгіз? Өйткені, орыс тілінде де осыған ұқсас фразеологиялық бірлік бар: «пилдегі фарфор дүкеніндегідей».Ол үшін осы өрнектің шығу тарихына жүгінейік. Бұл идиома нақты оқиғаларға негізделген оқиғадан туындаған екен: шамамен XVII ғасырда Лондонда бір бұқа нашар байланған ауылшаруашылық жәрмеңкесі болған.Ал жәрмеңке өткен алаңнан алыс емес жерде өте қымбат әрі әдемі фарфор сататын қытай дүкені болды. Бұл нашар байланған бұқа қытайлық дүкенге жүгіріп барып, онда мұқият погром жасауды ұйғарды. Бұл бүкіл оқиға. Содан бері бұл өрнек ағылшын тілінде тамыр жайды.

6.Тест тапсыру

Менің ойымша, барлық зерттелген тақырыптар бойынша тест тапсыру әрқашан өте маңызды, өйткені тесттер білімдегі кез келген мәселелерді анықтауға көмектеседі. Сондықтан идиомаларды зерттегенде тест тапсырып, үйренген материалды қаншалықты меңгергеніңізді тексеру өте пайдалы болар еді.

7.Бейнетізбек

Бейне тізбегі идиомаларды зерттеудің тамаша құралы болады, өйткені оның арқасында белгілі бір өрнектер мен көрнекі бейнелердің ассоциативті байланыстары пайда болады.

Мен ана тілінде сөйлейтіндер идиомалар мен олардың этимологиясы туралы айтатын бірнеше сайттарды таңдадым, барлық материалдарды осы немесе басқа фразеологиялық бірліктерді қолдану мысалдарымен қолдайды.Сайттарда идиомалар бойынша бейне сабақтарды ғана емес, сонымен қатар басқа тақырыптар бойынша, мысалы, грамматика және лексика, сондай-ақ жай ғана ағылшын жаңалықтарын оқи аласыз.

8. Арнайы қолданбаларды пайдаланy.

Арнайы ресурстар тақырыбын жалғастыра отырып, смартфондарға арналған арнайы білім беретін қосымшаларға назар аудармау мүмкін емес, өйткені барлығында дерлік смартфон бар, сондықтан телефонда өткізетін уақытты неге тиімді пайдаланбасқа.

Мен ағылшын тіліндегі идиомаларды үйренуді жеңілдететін бірнеше қызықты қосымшаларды таңдадым.

Idioms in Use

English Idioms Dictionary

English Idioms Free

Quizlet

Английские слова с ReWord

9. Жаттығу.

Мүмкін бұл кеңес ең маңызды болып табылады, өйткені егер сіз үйренген идиомаларды іс жүзінде қолданбасаңыз, олар өте тез ұмытылады. Үйренген идиомаларды шетелдік достарыңызбен хат алмасуда пайдаланыңыз (егер олар сізде болса), оларды ағылшын тілі мұғалімімен сөйлескенде қолданыңыз немесе идиоматикалық өрнектерді пайдаланып, жай ғана диалогтар құрастырыңыз.

Барлық жұмыстарды қорытындылай келе, фразеологиялық бірліктер халықтың тарихы мен мәдениеті туралы көптеген қызықты деректерді қамтитын ағылшын тілінің таптырмас бөлігі болып табылады деп айтуға болады. Менің көзқарасым бойынша, ағылшын тілі сабағында осы тақырып бойынша материалдарды түсіндірудің тиімді құралдарын пайдалану қажет.Ол үшін 8-9-сыныптарға арналған «English in Focus» оқулықтарындағы идиоматикалық тіркестерден тұратын сөздік құрастырдым. Менің сөздігімді сынау нәтижелері көрсеткендей, ол идиоматикалық тіркестердің шығу тегі мен қолданылуы туралы толығырақ ақпарат береді, сондай-ақ идиоматикалық тіркестерді дұрыс қолдануға мүмкіндік беретін түпнұсқа орыс аудармасын береді.Сондай-ақ, менің группаластарым арасында жүргізілген сауалнама нәтижелері олардың көпшілігінде идиоматикалық тіркестерді және олардың сөйлеуде қолданылуын неғұрлым егжей-тегжейлі зерттеуге ынталы екенін көрсетті.