Ай ровері

«Қайыңды жалпы орта білім беретін мектебі» КММ

Ғылыми жобаның тақырыбы:

Ай ровері

Орындаған: Маратова Гулимжан Нұржанқызы

Сынып: 7

Жетекшісі: Гумарова Жазира Армановна

2024-2025 оқу жылы

«Ай ровері» тақырыбындағы ғылыми-зерттеу жұмысына

ПІКІР

Бұл жұмыста «Ай ровері» туралы айтылады.

Жұмыста әртүрлі ақпарат көздерінен жұмыста «Ай ровері» туралы жинақталған құнды ақпараттары бар. Ал бұндай ақпараттар қазіргі таңда өте өзекті және оны оқушы білу үшін қажет.

Жұмыс өте тиянақты түрде жазылған, әрбір бөлімінде нақты мәліметтер мен мысалдар келтірілген.

Бұл жұмыс жоғары деңгейде дұрыс зерттелген. Жұмысқа дұрыс баға бере отырып, оны бұқаралық ақпарат көздері арқылы көпшілікке жеткізу керек деп есептеймін.

Себебі ондағы берілген мәліметтер көпшілік адамның қызығушылығын арттыратыны анық.

Оқушы жұмыста «Ай ровері» тақырыбында жазған зерттеу жұмысы жақсы зерттеліп, жазылған.

Шығармашылық – ізденіс жұмысты жазу барысында оқушы жұмыста «Ай ровері» жайлы өзекті мәселелердің бірін терең зерттеген. Зерттеу жұмысында тақырыпты жан-жақты зерттеп ашуға тырысқан.

Практикалық бөлімде «Ай ровері» макеті жасалған. Оқушы бұл шығармашылық ізденіс жұмысты жазу барысында көп ізденгені байқалды. Жұмыс кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды, және пайдаланылған әдебиеттерден тұрады. Жұмыста баяндалған мәселелер әр тақырыпшаға сай іріктелген, мысалдары жеткілікті.

Жалпы алғанда жұмыс өз дәрежесінде жасалынған деуге болады. Зерттеу жұмысының мазмұндылығы мен мәнділігін ескере отырып, жоғары дәрежеде бағалауға ұсынамын.

Қайыңды жалпы орта білім беретін мектебінің

география-биология пәнінің мұғалімі,

педагог-зерттеуші: Сариева Г

Аңдатпа

Ай ровері — Ай бетінде зерттеулер жүргізу үшін арнайы жасалған робот немесе аппарат. Бұл роверлер ғарыштық миссиялар кезінде айдың беткі қабатын зерттеу, суретке түсіру, топырақ үлгілерін жинау, температура және радиация деңгейін өлшеу сияқты тапсырмаларды орындайды.

Аннотация

Лунный марсоход-это робот или аппарат, специально разработанный для проведения исследований на поверхности Луны. Эти марсоходы выполняют такие задачи, как исследование поверхности Луны, фотографирование, сбор образцов почвы, измерение температуры и уровня радиации во время космических миссий.

Annotation

A lunar rover is a robot or apparatus specially designed to conduct research on the lunar surface. These rovers perform tasks such as studying the lunar surface, taking pictures, collecting soil samples, measuring temperature and radiation levels during space missions.

МАЗМҰНЫ

1.Кіріспе

2.Негізгі бөлім

1. Ай беті оның ерекшіліктері

2. Роверлер және олардың қызметі

3. Тәжірибе

3. Қорытынды

4. Пайданылған әдебиеттер

Кіріспе

Жобаның мақсаты: Ай бетінде зерттеу жұмыстарын жүргізуге арналған ровер моделін құрастыру және оның қозғалыс механизмін сипаттау.

Өзектілігі: Айды зерттеу – адамзаттың ғылым мен технология саласындағы маңызды жетістіктерінің бірі. Болашақта ғарыш зерттеулері мен экспедициялары үшін роверлердің дамуы қажет.

Гипотеза: Ай бетінде қозғала алатын, оған керекті құралдармен жабдықталған роверді құрастыруға болады.

Жобаның міндеттері

• · Ай бетінің қасиеттері туралы мәлімет жинау.

• Ай ровері үшін керекті бөлшектер мен материалдарды анықтау.

• Ровердің қозғалыс механизмін жасау және оны сынақтан өткізу.

• Ай ровері моделін құрастыру және оны сынау.

· Зерттеу әдістері

• · Литературалық шолу: Ай туралы ғылыми материалдарды зерттеу.

• Модельдеу: Ай ровері моделінің бөлшектерін сызу және құрастыру.

• Тәжірибе жүргізу: Ровердің қозғалысын зерттеу, сынақтан өткізу.

2. Негізгі бөлім

Ай — Жердің жалғыз табиғи серігі және Күн жүйесіндегі бесінші үлкен табиғи серік. Оның диаметрі Жердің шамамен төрттен бір бөлігіне тең, әрі жерге жақын орналасқан аспан денесі. Адамзат ертеден бері Айды зерттеп, оның пайда болу тегі, құрылымы және қозғалысы туралы көптеген мәлімет жинады.

Ай туралы негізгі мәліметтер

1. Өлшемдері мен қашықтығы

- Айдың диаметрі шамамен 3,474 км.

- Жерден орташа қашықтығы шамамен 384,400 км.

- Ай Жерден көрінетін ең жарық денелердің бірі болғанымен, жарықты өзі шығармайды. Ол Күннен түсетін жарықты шағылдырады.

2. Пайда болуы

- Ай шамамен 4,5 миллиард жыл бұрын пайда болған. Ғалымдардың ең кең таралған гипотезасы бойынша, Ай Жерге үлкен аспан денесінің (Марстың көлеміндегі) соқтығысуынан кейін пайда болған. Бұл гипотеза "Үлкен соққы теориясы" деп аталады.

3. Айдың беткі қабаты

- Айдың беті кратерлерге, тауларға, жоталарға және жыраларға толы. Кратерлер метеориттердің соққысынан пайда болған.

- Айдың беті "реголит" деп аталатын өте борпылдақ, шаң тәрізді топырақпен жабылған. Ол метеориттік әсерлерден және күн желінің әсерінен қалыптасады.

4. Ауырлық күші

- Айдың ауырлық күші Жердің ауырлық күшінің шамамен 1/6 бөлігін құрайды. Яғни, Жердегі 60 кг адам Айда шамамен 10 кг болады.

5. Атмосферасының болмауы

- Айда Жердегідей тұрақты атмосфера жоқ, өте сирек газдардан тұратын шағын экзосферасы бар. Сондықтан онда тіршілік жоқ, және ол радиацияның жоғары деңгейіне ұшырайды.

6. Температурасы

- Ай бетінің температурасы күрт өзгереді: күндізгі уақытта +127 °C-қа дейін көтеріледі, ал түнде -173 °C-қа дейін төмендейді.

7. Ай фазалары

- Ай Жерді айналып жүргендіктен, Күннің жарығы оны әртүрлі бұрыштардан жарықтандырады. Осыған байланысты ай фазалары пайда болады: жаңа ай, алғашқы ширек, толық ай, соңғы ширек. Бұл цикл шамамен 29,5 күнге созылады.

8. Айдың тартылыс күші және Жерге әсері

- Айдың тартылыс күші Жердегі мұхиттар мен теңіздердегі толқындардың пайда болуына себепші болады. Ай Жерге жақын болғанда су толқындары күшейеді, ал алыстағанда әлсірейді.

9. Зерттеу тарихы

- Ай адамзаттың алғаш рет барған ғарыштық денесі болды. 1969 жылы "Аполлон-11" миссиясы арқылы NASA-ның астронавты Нил Армстронг Ай бетіне қадам басып, алғашқы адам болып Айда жүрді.

- Кейінгі жылдары Айға бірнеше ғарыштық миссиялар жасалды. Оның ішінде автоматты зерттеу аппараттары мен роверлер де бар. Бүгінгі күні Айды зерттеу жұмыстары жалғасып жатыр.

Айдың зерттеулерінің маңызы

Ай зерттеу адамзатқа Күн жүйесін, Жер мен Ай арасындағы өзара байланысты, ғарыштық жағдайларда өмір сүру мүмкіндігін түсінуге мүмкіндік береді. Болашақта Ай бетінде тұрақты базалар құру арқылы оны ғылыми зерттеу орталығы, тіпті Марсқа сапардың аралық бекеті ретінде пайдалану жоспарлануда.

2.1 Айдың беті және оның ерекшеліктері:

Айдың беті — метеорит соққылары мен ғарыштық әсерлерден қалыптасқан ерекше құрылым. Оның беткі қабаты көптеген кратерлермен, тау жоталарымен және жазықтармен жабылған, әрі Жерден айырмашылығы - геологиялық тұрғыда өте тұрақты. Айдың беті ғарышқа жақын болғандықтан, онда күн желінің әсері, радиация және температураның күрт өзгерісі қатты байқалады.

Ай бетінің негізгі ерекшеліктері:

1. Кратерлер

- Ай бетінде мыңдаған кратерлер бар. Олардың көпшілігі метеориттер мен астероидтардың соқтығысуынан пайда болған.

- Ең танымал кратерлердің бірі — Тихо кратері. Бұл кратердің айналасында ақшыл «сәулелер» байқалады, олар кратердің пайда болуынан тараған бөлшектерден тұрады.

- Жердегі атмосфераның болмауы себепті Ай бетінде соққы кратерлері сақталады, ал Жерде мұндай кратерлер көбіне жойылып кетеді.

2. Ай теңіздері (Мәре)

- Айдың бетінде "теңіздер" деп аталатын үлкен жазықтықтар бар. Олар алғаш телескоп арқылы бақылағанда қараңғы болып көрінгендіктен, ертедегі ғалымдар оларды теңіздер деп атаған.

- Бұл «теңіздер» шын мәнінде қатқан лавадан тұратын базальт жазықтары болып табылады, олар миллиондаған жыл бұрын вулкандық белсенділік кезінде пайда болған.

- Ең ірі теңіздердің бірі — Тыныштық теңізі (Mare Tranquillitatis), онда 1969 жылы Аполлон-11 миссиясы алғаш рет қонды.

3. Таулар және жоталар

- Айда биік таулар мен жоталар бар, олардың кейбіреулері бірнеше шақырым биіктікте орналасқан. Бұл тау жоталары көбінесе кратерлердің шеттерінде немесе ежелгі соққылардан кейін пайда болған.

- Ең биік таулардың бірі — Монджой тауы, оның биіктігі шамамен 4,8 км.

4. Реголит

- Айдың беті реголит деп аталатын өте борпылдақ шаң тәрізді материалмен жабылған. Реголит метеориттік соққылар мен күн желінің әсерінен пайда болған.

- Бұл қабаттың қалыңдығы аймаққа байланысты өзгереді, таулы аймақтарда 10-15 м дейін, ал теңіздерде 3-5 м шамасында болуы мүмкін.

- Реголит құрамында көптеген пайдалы минералдар бар, оның ішінде темір, магний, кремний және оттегі элементтері кездеседі.

5. Атмосфераның болмауы

- Айда тұрақты атмосфера жоқ, сондықтан онда ауа жоқ, жел мен су эрозиясы болмайды. Бұл Ай бетінің ерекше тұрақтылығын қамтамасыз етеді — онда кратерлер мен құрылымдар миллиондаған жылдар бойы сақталып келеді.

- Атмосфераның болмауы сондай-ақ Ай бетіне қатты радиацияның түсуіне, ал күн сәулесі түспеген жерлердің қатты суынуына әкеледі.

6. Температура айырмашылықтары

- Айда күндізгі және түнгі температуралар арасында үлкен айырмашылық бар. Күндіз температура шамамен +127°C дейін көтеріледі, ал түнде -173°C дейін төмендейді.

- Мұндай күрт айырмашылықтар Ай бетінде орналасқан кез келген құрылғының төзімді болуын қажет етеді.

7. Жарықтың шағылуы (альбедо)

- Ай бетінің альбедосы төмен, бұл оның бетінің жарықты жақсы шағылыстырмайтынын көрсетеді. Беті қараңғы базальт теңіздермен жабылған, бұл оны Жерден көруді қиындатады.

- Айдағы "жарық" пен "қараңғы" аймақтар Жерден көрінетін бедерлерді құрайды, олар әртүрлі минералдардан тұрады.

Ай бетінің ерекшеліктерін зерттеу — оның геологиялық тарихын, Жердің және Күн жүйесінің эволюциясын түсінуге мүмкіндік береді. Айдың реголит қабатында Күн желінің құрамдас бөліктері сақталған, сондықтан оны зерттеу Күннің тарихы туралы мәлімет алуға көмектеседі. Болашақта Ай бетінің ресурстарын игеру мен тұрақты зерттеу базаларын құру мақсатында роверлер мен зерттеу миссиялары жалғасатын болады.

2.2 Роверлер және олардың қызметі:

Айды зерттеу үшін қолданылатын роверлердің түрлері және олардың құрылымы.

• Ровер құрастыру процесі:

  • Материалдар мен құралдар: Қандай материалдар қажет болды, олардың ерекшеліктері.

  • Құрастыру: Құрылымның қандай бөліктері бар, олар қалай жасалған.

  • Қозғалыс механизмі: Дөңгелек, шынжырлы немесе басқа да қозғалатын бөлшектерді қолдану.

Ай ровері құрылымының негізгі бөліктері

Қозғалыс жүйесі (дөңгелектер немесе шынжырлар)

1. Ай бетінде ровері қозғалысын қамтамасыз етеді. Көбінесе роверлерде төрт немесе алты дөңгелек қолданылады. Кейбір роверлер шынжыр табандарды да қолдануы мүмкін, бұл оларға қиын жер бедерінде қозғалуға мүмкіндік береді.

2. Дөңгелектерде қосымша амортизация (соққыны басатын жүйелер) бар, себебі Ай беті тасты және тегіс емес.

3. Әр дөңгелек тәуелсіз мотор арқылы қозғалады, бұл ровердің икемділігін арттырып, оны қысылып қалған жағдайда да шығаруға көмектеседі.

Энергия көзі (күн панельдері немесе радиоизотопты генераторлар)

1. Көптеген роверлер күн панельдерін пайдаланады, өйткені күн сәулесі роверді қуаттандырудың сенімді әрі ұзақ мерзімді көзі болып табылады.

2. Радиоизотопты термоэлектрлік генератор (RTG) кейбір ұзақ миссияларда пайдаланылады. Ол радиоактивті заттардың ыдырауы арқылы тұрақты энергия шығарады, бұл роверге түнде немесе көлеңкеде жұмыс істей беруге мүмкіндік береді.

3. Ровер энергияны аккумуляторларда сақтай алады, бұл оған күн түспеген кезде де жұмыс істеуге көмектеседі.

2.3 Тәжірибелер: Ровердің ай бетіне ұқсас беткейде қалай қозғалатынын тестілеу.

Қорытынды

1. Нәтижелер: Құрастырылған ровер моделінің қаншалықты сәтті болғаны, оның қозғалыс қабілеті, қандай мәлімет жинағаны туралы қысқаша баяндау.

2. Қорытынды пікір: Ай ровері моделін жасап, оның қозғалысын зерттеу барысында біз Айды зерттеу роверлерінің ерекшеліктерін түсіндік. Жасалған модельдің артықшылықтары мен кемшіліктері.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Жобаны жазу барысында қолданылған кітаптар, мақалалар, интернет сайттары.

Қосымша материалдар

1. Ровердің сызбалары, фотосуреттері, сынақ видео жазбалары.