Активті және пассивті тасымалдардың ұқсастығы мен айырмашылығы. Жасуша мембранасы арқылы тасымалдану.

Мұғалімнің аты-жөні:

Р.Абдихадирова

Пән/Сынып:

Биология, 9а сынып

Күні

11.10.23ж.

Тарау немесе бөлім атауы:

Заттардың тасымалдануы

Сабақтың тақырыбы:

Активті және пассивті тасымалдардың ұқсастығы мен айырмашылығы. Жасуша мембранасы арқылы тасымалдану. Белсенді тасымалдану кезіндегі энергияның жұмсалуы.БЖБ №3

Оқу мақсаты:

9.1.3.1 - активті және пассивті тасымалдарды салыстыру

Сабақтың мақсаты:

• активті және пассивті тасымалдарды салыстырады;

Уақыты

Кезеңдері

Педагогтің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

1 минут

Ұйымдастыру

Сәлеметсіздер ме, оқушылар.

Бүгінгі сабағымыздың тақырыбы: Активті және пассивті тасымалдардың ұқсастығы мен айырмашылығы. Жасуша мембранасы арқылы тасымалдану. Белсенді тасымалдану кезіндегі энергияның жұмсалуы.

Бүгінгі сабақта:

Сіздің меңгеретініңіз:

• активті және пассивті тасымалдарды салыстырады;

8 мин

Жаңа сабақ

Жасуша мембранасы арқылы тасымалдау . Өсімдіктер , саңырау құлақтар мен бактериялар жасушаларының сыртқы жасуша мембранасы ның үстінде жасуша қабырғасы , ал ішінде цитоплазма орналасатынын білесіңдер . Жануарлардың жасушаларында мембранасының үстінде нәруыздық - полисахаридті ( гликопротеидті ) қабат орналасуы мүмкін . Бірде - бір биологиялық жүйе , жеке жасуша , мүше немесе ағза зат алмасу үдерісі болмаса тіршілік ете алмайды . Тіршіліктің ең кіші құрылымдық әрі қызметтік бірлігі жасуша бо лып табылады . Демек , міндетті түрде заттардың жасушаға түсу және шығарылу үдерісі жүзеге асуы тиіс . Жасуша мембранасы жасушаны қоршаған ортадан бөлетін шегара болып табылады , ол заттардың түсуіне және шығарылуына жауап береді . Мембрана арқылы қандай заттар өтеді ? Олар оттек пен көмірқышқыл газдары ; әртүрлі иондар , тұздар , су , глюкоза және едәуір ауыр молеку . лалар – нәруыздар , майлар . Жеке химиялық заттардан басқа жыртқыш қарапайымдардың жасушалары өз құрбандарының тұтас жасушаларын , мысалы , біржасушалы балдырларды жұтуға қабілетті ( 20 - сурет ) . Әрбір тірі жасуша мембранасының электр заряды бар . Тірі жа суша зарядталған бөлшектер - иондардың белгілі бір мөлшерін сіңіретіндіктен және бөлетіндіктен заряд заряд түзіледі . Мембрананың электр заряды : жасушаның тірі екенін білдіретін белгі . Иондар үшін полярлы емес липидтер өткізгіш емес . Бұл жерде иондық сорғы деп аталатын нәруыз - түтіктер » жұмысқа қосылады , олар концентрация градиентіне қарсы тасымалды жүзеге асырады . Мысалы , жасуша сыр тындағы Na® иондарының мөлшері жасуша ішіндегі мөлшерге қарағанда едәуір көп , ал к * иондары керісінше болады . Бірақ соған қарамастан иондық сорғылар плазмалемма бетіне 3 Na * ионын шығарады , ал ішке тек 2 к “ ионын сорады ; оған АТФ энергиясын жұмсайды . Осылай тірі жасуша мембранасы үнемі зарядталған болады . Жасуша тіршілігін жойған соң жасуша ішіндегі және сыртындағы ион мөлшері теңеседі , өйткені енді жасуша белсенді тасымал жасамайды . Жасуша энергияны заттар тасымалына жұмсайды . Бұл үдерісті белсенді тасымал және енжар тасымал деп бөлуге болады ( 21 - сурет ) . Иондар , ірі молекулалар мен жасушалар да белсенді тасымалданады . Фагоцитоз дегеніміз – мембрананың ірі бөлшектерді жалғанаяқтары арқылы қармауы . Осыған ұқсас үдеріс пиноцитоз деп аталады . Тек пи ноцитоз кезінде жасуша мембранасы « дүмпимейді » , ішке « ойысады » да қатты бөлшектерді емес , сұйықтықты қармайды . Белсенді тасымал кезінде энергия әртүрлі жұмсалуы мүмкін . Мы салы , фагоцитоз үдерісі өте энергия сыйымды , себебі жасушаның бүкіл формасы өзгереді . Сонымен қатар фагоцитоз кезінде жасушаның өзі кеңістікте орын ауыстыруы мүмкін . Бұл жағдайда заттардың мембра на арқылы белсенді тасымалдауынан жасушаның жылжуына энергия жұмсалды деп айтқан дұрыс . Кез келген жағдайда фагоцитоз үдерісін едәуір энергия жұмсайды деп есептеуге болады . Иондардың белсенді тасымалы сияқты үдеріс те энергияның едәуір мөлшерін тұтынуы мүмкін . Мысалы , ион түтікшелерінің жұмысына және жасуша мембранасында зарядтардың қалыптасуына АТФ түрінде өндірілетін барлық энергияның шамамен 30 % -дайы жұмсалуы мүмкін . Электрлік белсенді жүйке жасушалары үшін бұл көрсеткіш едәуір жоғары . Биофизиктер иондардың белсенді тасымалына нейрондар өндіретін АТФ энергиясының шамамен 70 % -дайы жұмсалатынын есептеді . Осылай жасушадағы белсенді тасымал үдерісіне едәуір энергия жұмсалатыны туралы қорытынды жасауға болады .

Жаңа тақырыпты меңгеру

Слайд 3

Слайд 4

Слайд 5

Слайд 7

Слайд 8

5 мин

3 мин

Тәжірибе

Тапсырма №1.

«Пассивті және белсенді тасымалдаудың ұқсастықтары мен айырмашылықтары» Венн диаграммасын толтырыңыз.

Үйге: §13

Жаңа тақырыпты тәжірибе арқылы меңгеру

Дескриптор:

«Пассивті және белсенді тасымалдаудың ұқсастықтары мен айырмашылықтары» Венн диаграммасын толтырады.

Слайд 11