«Алаш» партиясы

Кабдилмаликова М.Д

«М.О.Әуезов атындағы педагогикалық колледжі» КМҚК, Семей қаласы.

Алаш партиясы бұл қазақ халқындағы ең тұнғыш ұлттық-демократиялық партияларынын бірі. Әлихан Бөкейхановтың өзінің ұйымдастырумен және басшылығымен “Алаш” партиясының облыстық ұйымы ең алдымен Семейде ашылған. Алаш партиясы Ресей мемлекетінің демократиялық және федеративтік республика болғандығын жақтады. 

Алаш партиясы өмірге келуі және де қазақ елінің қоғамдық дамуына үлес қосулары біздің қазақ халқымызда терең із қалдырған . Бұл партия сол кездегі Ресей империясына олардың Қазақстанда орнатқан отарлық басқаруын терең дағдарысқа ұшырағандығын көрсетті. Партия құрамында қазақ зиялылары болған, олар партияны құруын бірінші орыс революция кезінде қолға алды . Бірақ бұл партия қалыптасуы оңайша болған жок, қазақ даласында орнаған қатаң әскери-отарлық тәртіппен есептесуге мәжбүр болған Әлихан Бөкейханов бастаған топ мұндай әрекеттерге көшуге қарсы шыққан . Саяси партия құру үшін қажетті алғышарттар тек Ақпан революциясынан кейін ғана қалыптасты. 
Алаш партиясы әділдікке жақ, нашарларға жолдас, жебірлерге жау болаған. Қазақ мемлекетінде оқу орындарының есігі кімге де болса ашық және оқу ақысыз болмақ, оқу жалпыға бірдей жайылмақ , қазақ тілінде орта мектептер, университеттер ашылады, бастауыш сыныптарда сабақ ана тілінде жүреді. Оқу ісі өз алдына автономия түрінде жүргізіледі, үкімет оқу ісіне араласпайды. Мұғалімдер мен профессорлар өзара сайлау арқылы тағайындалады. 
Бағдарламадағы ең негізгі мәселе — жер мәселесі болды. Жер мәселесіне байланысты заң қабылданып, қазақ алдымен өз жерінен енші алады. Жер әркімнің тілегіне сай ауылға, ұлысқа, руға бөлінеді. 
Алаш партиясы күрделі үш ірі мәселені шешуге үлкен үлес қосты.Біріншіден, партия мүшелері халық арасында, қазақ зиялылары ішінде ең алдымен шешілуге тиіс жалпыұлттық мәселелерді талқылауға мәжбүр болып, сол мәселелер бойынша ортақ тұжырымдарға келуде басты рөл атқарды. Бұл тұжырымдар партия бағдарламасының жобасында берілді. Екіншіден, партияның ұйтқысы болған қайраткерлер қазақ елінің Алаш автономиясы атанған ұлттық мемлекетінің өмірге келгенін жария еткен екінші жалпықазақ съезін даярлап өткізді. Үшіншіден, сол жылғы қарашада болып өткен депутаттар сайлауында барлық қазақ қайраткерлері Алаш партиясының атынан тіркелді және оның атынан депутат болып сайланды. Осы депутаттар сайлау барысында барлық қазақ облыстарында Алаш партиясы ең көп дауыс алған партия болды. Күрделі де қатал өмір ағымы Алаш партиясының саяси күреске білек түріп араласып кеткен ірі саяси күшке айналуына мүмкіндік бермеді. Азамат соғысы тұсында ондай міндетті тек Алашорда үкіметі ғана атқара алатын еді.