ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ МЕН ТЕХНОЛОГИЯСЫ

ӘЛЕУМЕТТІК ПЕДАГОГ ЖҰМЫСЫНЫҢ ӘДІСТЕМЕСІ МЕН
ТЕХНОЛОГИЯСЫ
Жапарова Л.Б
Қожа Ахмет Ясауи атындағы Халықаралық
қазақ-түрік университетінің оқытушысы.
laila_zh@mail.ru
Аңдатпа. Мақалада әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың маңызы, сондай-ақ
әлеуметтік-педагогикалық жұмыста қолданылатын тәсілдер мен технологиялар
қарастырылады. Мақалада әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың негізгі міндеттері,
түрлері, техникасы мен технологиялары қарастырылады. Авторлар әлеуметтікпедагогикалық практикада әдістер мен технологияларды пайдалану Әлеуметтік
педагогиканың барлық міндеттерін шешуге көмектеседі деген осы Тұжырымдама мен
идеяны түсіндіреді.
Технология (гр. “techno” – өнер, шебер, білгір және “logos” – ілім, ғылым) –
ғылыми-практикалық негізде шикізатты дайын өнімге айналдырудың әдіс-тәсілдерінің
жүйесі. Әдістеме – педагогика ғылымының жеке пәндерден берілетін білім көлемі мен
мазмұнын негіздеп, оны оқытудың тиімді әдістерін зерттейтін бір саласы. Оқу және
ғылыми педагогикалық әдебиеттерде «технология», «әдіс» ұғымдары бір бірімен синоним
ретінде кездеседі. [1]
Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс маманның балада қарым-қатынас дағдыларын
қалыптастыруға, яғни қандай да бір себептермен қарым-қатынаста қиындықтар болған
жағдайда, жаңа ортаға бейімделуге көмектесу және т.б. шешуі қажет мәселелерді
мақсаттар мен міндеттерін қоюдан басталады. Мақсат, өз кезегінде, қызметтің мазмұнын,
оны іске асыру әдістерін және өзара байланысты оны ұйымдастыру нысандарын
анықтайды.
Әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың мақсаты және оның түпкілікті нәтижелері
мазмұнның қаншалықты дұрыс анықталғанына, оған жету үшін қандай әдістер
таңдалғанына және осы қызметті ұйымдастырудың формаларына байланысты. Жұмыстың
мақсаты, мазмұны, оны жүзеге асыру әдістері мен нысандары арасындағы шартты өзара
байланыс схемада көрсетілген (1 – схема).
Әлеуметтік-педагогикалық
технология
әлеуметтік
және
педагогикалық
технологиялардың интегративті түрі болып табылады. Әлеуметтік-педагогикалық
технологияларды әзірлеу мүмкіндіктері әлеуметтік-педагогикалық қызметтің кез келген
басқа түрі сияқты, өзінің құрылымы бар, соның арқасында ол кезең-кезеңімен
ажыратылуы және дәйекті түрде іске асырылуы мүмкін. Іс-әрекеттің негізгі компоненттері
- мақсат қою, іс-әрекет әдістері және оның құралдарын таңдау, іс-әрекет нәтижелерін
бағалаудан басталады.
Схема 1
Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс

Әлеуметтік-педагогикалық
жұмыстың мақсаты

Әлеуметтікпедагогикалықжұмыстың
міндеттері

Т
ү
з
е
т
у

Әлеуметтік-педагогикалық
жұмыстың мазмұны

Әлеуметтік-педагогикалық
жұмыстың әдістері

Әлеуметтік-педагогикалық
жұмыстың түрлері

Әлеуметтік-педагогикалық
жұмыстың нәтижесі

Әлеуметтік педагог жұмысының әдістемесі» ұғымының кем дегенде екі
түсіндірмесі бар:
- әлеуметтік-педагогикалық білім саласы;
- әлеуметтік-педагогикалық қызмет түрлерінің, құралдарының, әдістерінің,
тәсілдерінің жиынтығы. [2]
Әлеуметтік педагог жұмысының әдістемесі мен технологиясының негізгі
міндеттері:
1. Қамқорлыққа алынушылардың түрлі категорияларымен, түрлі әлеуметтік
топтармен әлеуметтік-педагогикалық жұмысты ұйымдастырудың негізгі бағыттарын,
принциптерін, нысандарын, құралдарын, әдістерін, тәсілдерін әзірлеу;
2. Әлеуметтік педагогтердің кәсіби қызмет тәжірибесіне отандық және шетелдік
озық тәжірибені енгізу, талдау, зерттеу тетіктерін әзірлеу.
Білім саласы ретінде әлеуметтік педагог жұмысының әдістемесінің мазмұны екі
негізгі компоненттен тұрады:
- диагностикалық – нақты әлеуметтік тәжірибені жалпылау және ұғыну;
жаңашылдықты апробациялау, яғни жаңашылдық фактісін және оны тарату шарттарын
анықтау; құнды әдістемелік ақпаратты сипаттау және жинақтау;
- конструктивтік-жаппай әлеуметтік практикада теориялық идеяларды жүзеге
асыру жолдарын анықтау, яғни аймақтық ерекшеліктерді ескере отырып, әлеуметтік
педагогтарға ұсыныстар дайындау, әлеуметтік жұмыстың формалары мен әдістерін іске
асыру; кәсіби шеберлікті меңгерудің перспективасы мен технологияларын анықтау;
жалпы – әрбір әлеуметтік педагогтың жеке шығармашылығын дамыту. [3]
Әлеуметтік-педагогикалық технология-бұл еңбектің сапалы нәтижелеріне қол
жеткізудің түрлі әдістері мен құралдарын тиімді ретімен сипатталатын әлеуметтік
педагогтың практикалық қызметі.
Әлеуметтік-педагогикалық
технологияның
«классикалық»
технологиядан
ерекшеленетін нақтылы сипаттарын Ресей ғалымы Е.И. Холостова мынадай құрамда
сипаттап көрсетеді:
1. Концептуалдылық технология, яғни бұл, әлеуметтік педагогикалық қызметте
философиялық, психологиялық, дидактикалық және басқа да білім берудің ғылыми
концепциялары енген нақтылы технологияларға сүйену арқылы әлеуметтік педагогикалық
қызметті ұйымдастыруды көздейді.

2. Жүйелілік технологиясы, бұл, процестің логикасы, әлеуметтік педагогикалық
процестің барлық бөліктерінің өзара байланысы, кешенділігі секілді жүйенің барлық
көрсеткіштерін игеру арқылы көрініс табады.
3. Үнемділік технологиясы, яғни бұл технологияны пайдалану жұмыс уақытының
резервтерін жасау есебінен әлеуметтік педагогтың қызметін оптимальдандыруға
мүмкіндік туғызады.
4. Салыстырмалы түрдегі алгоритмделу технологиясы. Негізінде әлеуметтік
педагогикалық технологияда қызметтің жалпы процесін бөліп қарастыру шектелген.
5. Іс-әрекеттің коррекциялануы технологиясы, бұл әлеуметтік педагогикалық
процесті іске асыруда үнемі тұрақты кері байланыстың орын алу мүмкіндігінің болуымен
айқындалады.
6. Әлеуметтік педагогикалық технологияның қайта жаңғыртылуы тікелей
алгоритмделу дәрежесіне байланысты болады, яғни технологияның қаншалықты дәрежеде
қайта жаңғыртылуы мүмкіндігімен, сонымен қатар, басқа да ғылым салаларындағы
әрекеттердің әлеуметтік педагогикада қолданылуы мүмкіндігі арқылы сипатталады. [4]
Әлеуметтік-педагогикалық жұмыс технологиясы мен әдістемесін біз белгілі бір
әлеуметтік-педагогикалық мәселені шешуге және алдын ала жоспарланған нәтижеге
қатысты мәселелерді шешуге бағытталған кәсіби маманның қатаң дәйекті іс-әрекеттер
жүйесі деп түсінеміз. Әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекет нақты әлеуметтік жағдайларда,
әртүрлі әлеуметтік институттар мен ұйымдар, нақты адамдар арқылы жүзеге асырылады.
Технологияны таңдауға байланысты шешім қабылдау үшін әлеуметтік педагог өзі
үшін нақты анықтауы керек:
нақты жағдайдағы кәсіби қызметтің мақсаты;
оны іске асыру шарттары;
әлеуметтік-педагогикалық қызмет объектісінің ерекшеліктері мен мүмкіндіктері;
мақсатты жүзеге асыру орнының ерекшеліктері;
мақсатты жүзеге асыру үшін берілген уақыт мүмкіндіктері;
әлеуметтік-педагогикалық қызмет субъектісінің ерекшеліктері, мүмкіндіктері.
Ғылыми әдебиеттерде классификация негізіне байланысты әлеуметтікпедагогикалық технологиялардың түрлері мен типтерін нақты бөліп көрсетеді.
Жаңашылдық дәрежесі бойынша дәстүрлі (өткен тәжірибе технологиялары) және
инновациялық (түбегейлі жаңа) болып бөлінеді. Басты қызметі бойынша
консультациялық, делдалдық, ойын, психотерапиялық, түзету технологиялары, жобалау,
модельдеу, сараптама, басқару технологиялары болып бөлінеді. [5]
Әлеуметтік педагог жұмысында технологияларды қолдану оның қызметінің
құрылымдық компоненттерін кезең-кезеңмен іске асыруға мүмкіндік береді.
Технологиялық жағынан ұйымдастырылған әлеуметтік-педагогикалық жұмыстың жалпы
схемасы төменде берілген(2-схема).
Схема 2
Әлеуметтік-педагогикалық технология
Мәселенің шешімін
бағалау

Мәселенің
шешімі
Мәселені шешудегі
технологияны әзірлеу

Мәселені шешудегі
технологияны таңдау

Шешім іздеу

Мәселенің
диагностикасы

Әлеуметтік педагогтың араласуын талап ететін баланың кез-келген мәселесін
шешу, мәселені диагностикалаудан басталады, оған талдау жинау мен ақпаратты
жүйелеудің міндетті кезеңі кіреді, соның негізінде қандай да бір қорытынды жасалуы
мүмкін. Әлеуметтік педагог қызметінің ерекшелігі бала өзінде туындаған мәселеге нақты
тұжырым жасай алмайды және оның неден туындағанын түсіндіре алмайды, сондықтан
әлеуметтік педагогтың міндеті бала жағдайының барлық маңызды мән-жайларын анықтау
және диагноз қою болып табылады.
Келесі кезең – бұл мәселені шешу жолдарын іздеу. Ол үшін диагноздың негізінде
мақсат қойылады және оған сәйкес қызметтің нақты міндеттері бөлінеді. Қойылған
міндеттерді орындау екі жолмен жүзеге асырылуы мүмкін. Біріншісі – мұндай мәселені
белгілі тәсілмен шешуге болады, сондықтан әлеуметтік педагогтің міндеті мәселені шешу
үшін қажетті технологияны таңдау болып табылады. Ол үшін әлеуметтік педагогтің
барлық әлеуметтік-педагогикалық технологиялар туралы толыққанды білімі болуы қажет,
сондай-ақ, нақты жағдайға байланысты технологияны таңдай алу іскерлігі болуы тиіс.
Егер ол мүмкін болмаса, онда әлеуметтік педагог мәселені шешудің өзінің жеке
бағдарламасын құруы керек, яғни бұл жағдайда өз қызметінің технологиясын өз бетінше
әзірлеуі керек. Ол үшін әлеуметтік педагог жеке бағдарламаның не екенін, оның қалай
құрастырылатынын, сонымен қатар баланың психологиялық ерекшеліктері мен оның
мәселесінің ерекшеліктері және т.б. қалай есепке алынатынын білуі қажет.
Қалай болғанда да, схемада көрсетілген осы екі тармақ мәселенің шешілуіне
әкеледі. Әлеуметтік педагог өз жұмысында қандай технологияны қолданатындығына
қарай, оның іс-әрекетінің тиісті әдістерін (сендіру, жаттығу және т.б.), ұйымдық
формаларын (жеке, топтық), және баланың мәселесін шешуге мүмкіндік беретін белгілі
бір құралдарды таңдайды.
Жұмыс аяқталғаннан кейін әлеуметтік педагог баланың проблемасы қаншалықты
дұрыс шешілгенін бағалауы тиіс. Бұл ретте кем дегенде екі жағдай болуы мүмкін:
әлеуметтік педагог баланың мәселесін оң шешеді және бұл ретте оның баламен қызметі
аяқталады; екінші жағдай – әлеуметтік педагог баланың мәселесін шеше алмады немесе
тек ішінара шешті, сонда қандай кезеңде қателіктер жіберілгендігін анықтау қажет:
диагностикалау, шешім таңдау немесе әдістер мен құралдарды анықтау кезеңінде ме. Бұл
жағдайда жұмыстың әр кезеңін ретке келтіріп, мәселенің шешімін қайталау қажет.
Әлеуметтік педагогтың қызметіне технологияны енгізу еңбек ресурстары мен
құралдарды үнемдеуді қамтамасыз етеді, әлеуметтік-педагогикалық іс-әрекеттерді
ғылыми түрде құруға мүмкіндік береді және әлеуметтік педагогтың міндеттерін шешудің
тиімділігіне ықпал етеді. Әлеуметтік-педагогикалық технологиялар мен әдістемелер
әлеуметтік педагогиканың барлық міндеттерін шешуге мүмкіндік береді. Атап айтқанда,
диагностика, әлеуметтік профилактика, әлеуметтік бейімделу және әлеуметтік оңалту
және т.б.
Әдебиеттер:
1. Әлеуметтік педагогика бойынша сөздік: Учеб. оқу құралы: ОӘБ / Авт ұсынылды.
– сост. Л.В. Мардахаев. – М.: "Академия" баспа орталығы, 2005. -368 б.
2. Әлеуметтік педагог жұмысының әдістемесі мен технологиясы: Оқу. пособие для
студ. жоғ. пед. оқу. заведений / Под ред. В.А. Сластенина. – М.: "Академия" баспа
орталығы, 2005.– 208 б.
3. Шакурова М. В. Әлеуметтік педагог жұмысының әдістемесі мен технологиясы:
Оқу құралы: ОӘБ ұсынылды. – М.: "Академия" баспа орталығы, 2005. – 272 б.
4. Әлеуметтік-педагогикалық жұмысының технологиялар: 5В012300 – Әлеуметтік
педагогика және өзін-өзі тану мамандығының студенттеріне арналған оқу оқу-әдістемелік
құралы / құраст.: Г.Б. Таженова. – Павлодар: ПМПУ, 2018.– 120 с.
5. Отандық әлеуметтік педагогика: Хрестоматия: оқу. Оқу құралы: құраст.
Л.В.Мардахаев. – М.: "Академия" баспа орталығы, 2006. – 384 б.