Алманың пайдасы.Реферат

 Алманың пайдасы

Жеміс (лат. Fructus)-жабық тұқымды өсімдіктер өнімі. Жеміс ұрықтанған аналықтан дамиды, бірақ көптеген өсімдіктерде басқа бөліктерінен де  (гүл кіндігі, гүл серігі, т.б) дамиды. Аналықтан дамыған жемісті жалған жеміс деп те атайды. Жеміс тұқымынан және жемісқаптан тұрады. Жемісқаптың ішінде бір немесе бірнеше тұқым болады, партеногенездік жолмен дамыған жеміс тұқымсыз болады. Өсімдік түріне байланысты жемістің пішіні, көлемі, түсі әр түрлі болады. Жеміс құрғақ жеміс және шырынды жұмсақ жеміс деп бөлінеді. Шырынды жемісті көп тұқымды алма.

Алма латынша (мalus) – раушан гүлділер тұқымдасына жататын, өте кең тараған жеміс ағашы. Табиғи алманың жер шарында 36 түрі белгілі, олардың 10-12-сінің шаруашылықтық маңызы бар. Қазақстанда, негізінен, Сиверс алмасы, Недзвецкий, қырғыз алмасы өседі. Алманың жаздық, күздік, қыстық сорттары бар. Алма ағашының өмір сүру ұзақтығы  20-100 жыл, биіктігі 3-10 метр  болады. 3-12 жылда жеміс береді, әр гектардан шамамен 100-300 центнер өнім алынады.   Тұқымынан және өсімді (вегетативті) жолмен көбейеді.  

Қызыл алма, көк алма, сары алма. Алманың қай түрі болмасын адам ағзасына тигізер пайдасы орасан.  Негізінен, алманың Отаны – Орталық Азия. Уақыт өте келе алманың түр-түрі осы жерден Египетке және Палестинаға жеткізіле бастаған. Біраз, яғни кейінірек Ежелгі Грекия жерінде, Римде, Еуропада да алма пайда бола бастаған екен.

Табиғи алманың жер шарында 36 түрі белгілі, олардың 10-12-сінің шаруашылықтық маңызы бар.

Құрамы

 Алма  құрамында 83-88% су 7,5-16 % қант, 0,2-0,8% қышқыл,

9,5-18,5 % құрғақ қалдық , 0,28-1,0% илік заттар. А1,В1,В2,В6,РР дәрумендері көптеген минералды заттар бар. «Күнде кешкісін бір алма жесеңіз,дәрігер қажет емес» -деген мақал алманың қаншалықты пайдалы екендігін білдіреді. Сонымен қатар,алма шырыны адам ағзасын ауыр металдардан тазартуға,қан бұзылу және жүрек ауруларын  емдеуге қолданылады. Алма жемісі тасымалдауға, сақтауға жарамды. Алма жемісінен шырын,тосап, компот, джем, қақ жасалады. Сондай-ақ тамақ,кондитер  және иіс су өнеркәсібінде қолданады. Алманы күнделікті тағамға, салаттарға қосып пайдаланады. Шырыннан шарап, сусын дайындалалды,жемісін емдік дәрі ретінде  де, адам ағзасын  ауыр металл заттардан тазалауға, қан бұзылуы және жүрек ауруларын емдеуге қолданады. Алманың зиянкестері: алма жегіші,алма биті, шие бізтұмсығы,гүл жегіш. Алма аурулары: алма қотыры, ақ ұнтақ, жеміс шірігі,т.б.         

Қолданылуы       

Алма. Адамдардың тамаққа қолданатын жемістерінің  4/5-бөлігі-алмалар. Оны ежелден ем-дәмдік тағам ретінде және ас қорыту бұзылуын реттейтін амал ретінде қолданған. Дәрумен жетіспегенде, безгекке қарсы да жеген. Алма тәнге күш беріп, ағзаның әртүрлі аурулармен күресуіне көмектеседі. Сырқатқа шалдыққандарға да, сау адамдарға да алманы жеу пайдалы.

Алматы апортына жеке тоқталып кетуге болады.  Алманың бір сорты-алматы апорты. 19 ғасырдың аяғында Воронеж губ-нан (Ресей) әкелінген апорты жергілікті алма сортымен будандастыру арқылы шығарылған. Жемісінің салмағы 350 гр,шырынды, түсі қанық қызыл,дәмі сәл қышқылтым әрі тәтті, ерекше хош иісті. Негізінен алманың жаздық,күздік,қыстық сорттары бар. Мамандардың айтуынша,жақсы алманың құрамында   83-88% су 7,5-16 % қант, 0,2-0,8% қышқыл,9,5-18,5 % құрғақ қалдық , 0,28-1,0% илік заттар. А1,В1,В2,В6,РР дәрумендері көптеген минералды заттар болады екен. Ал біз айтып отырған апорт-кеш пісетін түрге жатады., қыркүйек айларында ғана пісіп жетіледі. Кеш піскендіктен қыста жақсы сақталады. Апорт –алматы облысының  Еңбекшіқазақ,Талғар, Қарасай аудандарында өседі. 

Алма жемісінің адам ағзасына пайдасы

Алма, басқа да жемістер сияқты, құрамында майлылығы мүлдем жоқ деуге болатын жеміс. «Күнде кешкісін бір алма жесеңіз, дәрігер қажет емес», – деген мақал алманың қаншалықты пайдалы екендігін білдіреді. Сонымен қатар, алма шырыны адам ағзасын ауыр металдардан тазартуға, қан бұзылу және жүрек ауруларын емдеуге қолданылады. Алма жемісі тасымалдауға, сақтауға жарамды. Алма жемісінен шырын, тосап, компот, джем, қақ жасалады. Сондай-ақ тамақ, кондитер және иіс су өнеркәсібінде қолданады. Алманы күнделікті тағамға, салаттарға қосып пайдаланады.

Қазақстанда өсетін алмалар және олардың көптүрлілігі

Ерте пісетін қызыл алма – жемісі орташа (70-90 г), нәзік шырынды, қышқыл-тәтті.

Россошан алмасы – жемісі орташа және ортадан жоғары мөлшер. Етті, түсі ашық жасыл, шырынды, қышқыл емес тәтті дәмі бар.

Мелба – шырынды оңтүстік алмасы, дәмі қышқыл-тәтті дәмді, хош иісі бар. Жемісі тамыз айының ортасында піседі.

Шілделік черненко – жас ағаш жемісінен салмағы (80-100 г.) алма алынады. Дәмі қышқыл-тәтті, бұл жазғы сұрып. Тамыз айының ортасында жеміс береді

Кинга – жемісінің салмағы 115 г. Түсі жасыл-сарғыш, сақталған сайын сары түске айналады. Еті тығыз, шырынды, дәмі тәтті.

Алманың зиянкестері: алма жегіші, алма биті, шие бізтұмсығы, гүл жегіш. Алма аурулары: алма қотыры, ақ ұнтақ, жеміс шірігі, т.б.