Анаэробты және аэробты тыныс алудың тиімділіктері

Аэробты және анаэробты тыныс алу – тірі организмдердің энергия алу үшін қолданатын екі түрлі метаболизмдік процессі. Осы екі процестің айырмашылықтарын түсіндіру үшін олардың әрқайсысын жеке қарастырайық.

Аэробты тыныс алу

• Анықтамасы: Аэробты тыныс алу – бұл организмдердің энергия өндіру үшін оттегіні қолданатын процессі.

• Процесс: Глюкоза сияқты органикалық заттар оттегі қатысуымен ыдырап, көмірқышқыл газы мен су түзіледі. Нәтижесінде, көп мөлшерде энергия (АТФ) өндіріледі.

• Орны: Бұл процесс митохондрияда жүреді.

• Энергия тиімділігі: Аэробты тыныс алу кезінде 1 молекула глюкозадан шамамен 36-38 молекула АТФ түзіледі.

• Өнімдері: Көмірқышқыл газы (CO₂) және су (H₂O).

• Қолдану: Аэробты тыныс алу жануарлар, өсімдіктер және кейбір микроорганизмдер үшін негізгі энергия көзі болып табылады.

Анаэробты тыныс алу

• Анықтамасы: Анаэробты тыныс алу – бұл энергия өндіру процесі, онда оттегі қолданылмайды.

• Процесс: Глюкоза және басқа да органикалық заттар оттегісіз жағдайда ыдырап, сүт қышқылы немесе спирт сияқты аралық өнімдер түзіледі.

• Орны: Бұл процесс цитоплазмада жүреді.

• Энергия тиімділігі: Анаэробты тыныс алу кезінде 1 молекула глюкозадан тек 2 молекула АТФ түзіледі.

• Өнімдері: Әртүрлі өнімдер түзілуі мүмкін, мысалы, ашытқыларда этанол мен көмірқышқыл газы, ал сүт қышқылы бактерияларында және адам бұлшықеттерінде сүт қышқылы.

• Қолдану: Анаэробты тыныс алу кейбір бактериялар мен ашытқылар үшін энергия көзі болып табылады. Сондай-ақ, ол бұлшықеттерде оттегі жетіспеген кезде байқалады.

Ерекшеліктерді салыстыру

Қорытынды

Аэробты тыныс алу энергияны көбірек өндіретін тиімді процесс болса да, анаэробты тыныс алу оттегі жетіспейтін жағдайларда маңызды рөл атқарады. Екеуінің де организмдердегі маңызы үлкен, өйткені олар энергия алудың әртүрлі жағдайларда жұмыс істейтін жолдарын қамтамасыз етеді.

Тапсырма 1: Сәйкестендіру

Мәтін:

Төменде аэробты және анаэробты тыныс алудың ерекшеліктері берілген. Әр сипаттаманы сәйкес тыныс алу түрімен сәйкестендіріңіз.

Сәйкестендіруге арналған кесте:

Жауап үлгісі:

1 – A (Аэробты тыныс алу)

2 – B (Анаэробты тыныс алу)

3 – C (Аэробты тыныс алу)

4 – D (Анаэробты тыныс алу)

Тапсырма 2: Кесте толтыру

Мәтін:

Аэробты және анаэробты тыныс алу үдерістерінің сипаттамаларын толтырыңыз. Аэробты тыныс алу барысында энергия көп мөлшерде өндіріледі, ал анаэробты тыныс алу кезінде энергия мөлшері азырақ болады, бірақ ол тез жүреді.

Жауап үлгісі:

Тапсырма 3: Толықтыру тапсырмасы

Мәтін:

Аэробты тыныс алу кезінде жасуша көп мөлшерде энергия өндіреді, бірақ бұл үдеріс тек оттегі бар ортада жүреді. Анаэробты тыныс алу кезінде энергия жылдам өндіріледі, бірақ оның мөлшері аз. Төмендегі мәтінді толықтырыңыз.

Мәтінді толықтыру:

Аэробты тыныс алу кезінде глюкоза толық ____________, нәтижесінде көп мөлшерде энергия бөлінеді. Бұл үдеріс тек ____________ қатысуымен жүреді. Ал анаэробты тыныс алу ____________ жағдайда жүреді және энергияның аз мөлшері бөлінеді, бірақ бұл үдеріс ____________ жүреді.

Жауап үлгісі:

Аэробты тыныс алу кезінде глюкоза толық ыдырап, нәтижесінде көп мөлшерде энергия бөлінеді. Бұл үдеріс тек оттегі қатысуымен жүреді. Ал анаэробты тыныс алу оттегі жоқ жағдайда жүреді және энергияның аз мөлшері бөлінеді, бірақ бұл үдеріс жылдам жүреді.

Тапсырма 4: Анықтау

Мәтін:

Жасуша энергияны алу үшін аэробты және анаэробты тыныс алу жолдарын қолданады. Аэробты тыныс алу ұзаққа созылатын физикалық жүктемелерде тиімді болса, анаэробты тыныс алу жоғары қарқынды, қысқа мерзімді жүктемелерде қолданылады.

Сұрақ:

Не себепті аэробты тыныс алу ұзаққа созылатын физикалық жүктемелерде тиімді болып табылады, ал анаэробты тыныс алу жоғары қарқынды, қысқа мерзімді жүктемелерде тиімді?

Жауап үлгісі:

Аэробты тыныс алу ұзаққа созылатын физикалық жүктемелерде тиімді, себебі ол көп мөлшерде энергия өндіреді, бұл энергияны ұзақ уақыт бойы пайдалану үшін қажет. Анаэробты тыныс алу жоғары қарқынды, қысқа мерзімді жүктемелерде тиімді, себебі ол энергияны тез өндіреді, бірақ оның мөлшері аз, және бұл тәсіл ұзақ уақыт бойы энергиямен қамтамасыз ете алмайды.