Андрондық
мәденитарихи
қауымдастық
Турарғазинова Арай
ШТБ-21-09-01

Б.з.д. 2 мыңжылдықтың алғашқы ширегі
бітер кезде Волга мен Алтай арасында
мал шаруашылығымен айналасқан
адамдар қола жасауды меңгерді. Мыс пен
қалайының қосындысы қола. Оңтүстік
Сібірдегі Ачинск қаласы маңындағы
Андроново селосынан қола дәуірі
ескерткіштері алғаш рет табылды. Оны
1913 ж. Б.Г. Андрианов ашты. Ғылымда
шартты түрде Қазақстан жеріндегі қола
дәуірі ескерткіштерін Андронов
ескерткіштері деп атайды.

Ерте қола —
б.з.д. 18-16 ғғ

Орта қола б.з.д.
15-12 ғғ

Кейінгі қола
б.з.д. 12-8 ғ.б.

o
v
o
n
o
r
d
n
A
Жалпы, Қазақстанда Андронов мәдениетімен бірге, қима
мәдениет ескерткіштері Батыс Қазақстанда табылған. Қима
мәдениетінің басты ерекшелігі — қайтыс болған адамдарды
қиылған ағаштың арасына салуы. Андронов мәдениетінің
ескерткіштері Қазақстанда мол кездесетін болғандықтан, осы
хронологиялық кезеңді Андронов мәдениеті арқылы
қарастырады.

Орталық
Қазақстан
Бұл өңірден көптеген мекендер,
қорымдар, көне рудниктер,
құрбандық орындары, петроглифтер.
Орталық Қазақстанның андронов
мәдениетіне тән сипаты оның мазарларының күрделілігі,
тас өңдеумен байланысты
құрылыс техникасының жетіле
түскендігі.

Солтүстік
Қазақстан
Солтүстік Қазақстан жеріндегі қола ғасырын, соның
ішінде Андронов мәдениетінің ескерткіштерін
зерттеген ғалымдар - К. А. Ақышев, Ә. М. Оразбаев, Г. Б.
Зданович, С. Я. Зданович және т. б. Солтүстік
Қазақстанның қола ғасырының кезеңдерге бөлуді,
Андронов мәдениетінің сатыларын, олардың
хронололгиялық мерзімдерін Геннадий Борисович
Зданович көпжылдарға созылған Жабай-Покровка,
Боголюбово, Куропаткино және тағы да басқа
ескерткіштерде жүргізілген қазба жұмыстарының
негізінде анықтады. Алексеев қонысы мен Тасты-бұтақ
қорымы кеңінен мәлім болды. Топырағы төбешік болып
үйілген, дөңгелек және тікбұрышты қоршаулары бар
қорымдар көп кездеседі. Челябинск және Қостанай
облыстарының шекарасынан Арқайым қонысы ежелгі
қалалардың мысалы болады. Қазіргі Қостанай
облысында Садчиков қонысы, Ақмола облысындағы,
Зеренді ауданындағы Павловка (Шағалалы) қоныстары
- Андронов тарихи-мәдени қауымдастығының
айшықты ескерткіштері

Оңтүстік
Қазақстан
Ескерткіштері — Таңбалы,
Қаратау сияқты тастағы
суреттер, Таутары қорымы.
Сырдарияның төменгі
жағынан Арал алқабынан Тегіскен кесенесі ашылды.

Шаруашы лығы

Мал өсіру маңызды роль атқарды. Негізгі
тамағы сүт болды, сүзбе, ірімшік жасаған. Ет
өте аз болған, оны мейрамдарда ғана, құдай
жолына құрбандық жасағанда ғана
пайдаланған. Негізгі мал қой, сиыр, жылқы.
Жылқының үш тұқымы болды: биіктігі 128-136
см., басы үлкен, қалың жалды жатаған жылқы.
Қазіргі моңғол жылқысына ұқсас. 2). Шоқтығы
орташа не биік 136-152 см-ге дейін салмағы
350 килоға дейін жететін жылқылар. 3). Асыл
тұқымды биіктігі 152-160 см., аяқтары
жіңішке, сымбатты, қой мойынды жылқылар.
Олар соғыс арбасына жегілетін болған.
Андроновшылар мал бағудың қыр-сырын
жетік меңгергендер болды. Олар дүние
жүзінде алғаш рет малды қолда ұстауды
енгізді. Қыста төлді жылы жерде ұстаған, ол
үшін үйдің бір жағын қоршап бөліп тастаған.
Тұрғын үйлерге жалғаса мал қора салды.
Андроновшылар қос өркешті бактриан
түйелерін өсірді.




Халық , қоғам , әдет ғұрып
Олар үлкен үйде отбасылық қауым болып өмір сүрді.
Ағайын-туыстар шаруаны бірге атқарды. Обалар,
қабырлар қазу ісінде өзгешеліктер болған. Бұл
андронов қоғамының біртекті болмағандығын
көрсетеді. Байлар, текті адамдар өлгенде олар
ерекше құлпытас орнатылған мазарларға жерленді.
Жауынгерлер, патшалар абыздар тәрізді әлеуметтік
жік болған.

Қола дәуірі тұрғындарының діни көзқарастары қарапайм
болды. Олар өлген адамдарын белгілі бір рәсімдермен
жерледі. Мүрдені "жер-ананың" қойнына анасының
құрсағында жатқан қалыпта қоюға тырысқан.
Андрондықтардың түсінігінше өлген соң да "о дүниеде"
тіршілік жалғасады. Сондықтан олар өлікпен бірге киімкешегін , қару-жарағын, ыдыс-аяғын, тамағын қоса
көмген. Андрондықтар күнге, отқа мінәжат еткен.
Сонымен қатар олардың өмірінде бұрыннан келе жатқан
Діни
тотемизм
(
шығу
тегін
жануармен
байланыстыру
),
көзқарастары
фетишизм (жансыз дүниеге сеніп, соның қасиетіне
табыну), анимизм (жанға, рухқа сену) сияқты ғұрыптар да
орын алды. Діни наным-сенімдері бойынша күнге, отқа,
қасиетті жануарларға табынған. Олардың бейнелері
көзенің сыртындағы өрнектерде, тастағы суреттерде,
сынтастарда, әшекей бұйымдарда көптеп кездеседі. Бұл
мәдениет кезіндегі тайпалардың тұрмыс-салты, кәсібі,
қолөнері қазақ халқының тіршілігінде көп сақталған.

Тастағы суреттер
Қола дәуірінің жартастар бетіне салынып, кілегей қоңыр
қабыршақпен жабылып қалған суреттерінің өзіндік
ерекшелгі бар. Бұл суреттер — жануарлар, күн бейнелі
адамдар, соғыс арбалары, шайқас көріністері туралы
тасқа салынған суреттер олардың дүние-танымын
көрсетеді. Жартастағы суреттер-петроглифтер
Қазақстанда Таңбалы, Ешкіөлмес, Қарату мен Маймақ,
Тарбағатай мен Бөкентауда табылды.

Thanks for attention!