Ақ,қара дегелектер

Каспий өңірі
Болашақ
колледжінің
3- курс студенті
Изова Иба
НОО 21 с /о

Ақ дегелек құсын қызбалаға
теңеген қазақтың ақындары мен
жыраушылары
өте киелі құс деп сыйлап құрмет
көрсететін болған біздің атабабаларымыз

Дегелектер – дегелектер отрядына жататын
құстардың бір тұқымдасы. Олардың әлемде 6
туыстан тарайтын 12 түрі бар екен. Ал біздің
елімізді дегелектердің екі түрі ғана мекендейді.
Олар – ақ және қара дегелек. Біз бүгін оқырманға
ақ дегелек туралы әңгімелеп беретін боламыз.
Дегелекті кейбір зерттеушілер «ләйлік» деп жазады.
Ал қазақ халқы оны ежелден «дегелек» деп атап
келеді.

Ақ дегелек – Қазақстанда Оңтүстік Қазақстан және Жамбыл
облыстарында ғана кездеседі. Оның бойының биіктігі – бір метрдей.
Салмағы үш жарым, төрт килограмға дейін жетеді. Екі қанатын жайған кезде
ұзындығы екі метрдей болады. Ұшқан кезде мойнын алға қарай созып
ұшады. Қанаттарының ұшы қара. Тұмсығы мен аяғы қызыл. Денесінің көбі ақ
түсті болғандықтан, ол «ақ дегелек» атанған болуы керек. Ақ дегелектер
ұсақ жәндіктермен, сондай-ақ жыланмен, бақалармен және кемірушілермен
қоректенеді.
Соңғы деректер бойынша қазір Қазақстанда 40 – 50 жұптай ғана ақ
дегелек бар көрінеді. Жылдан жылға санының азайып бара жатуына
байланысты ақ дегелек Қазақстанның Қызыл кітабына енгізіліп, қорғауға
алынған. Қазақ халқы дегелекті киелі құс деп есептейді. Оның ұясын бұзуға,
жұмыртқасын алуға, атуға мүлде рұқсат етпейді. Сондай-ақ,
ақ дегелек туралы халқымызда көптеген мақал-мәтелдер, аңыз әңгімелер
көптеп кездеседі.

Дегелекті кейбір зерттеушілер
«ләйлік» деп жазады, қазақ халқы
оны «дегелек» деп атайды.
Қазақстанда дегелектің 2 түрі: ақ
лер «ләйлік» деп жазады, қазақ халқы оны «дегелек» деп атайды. Қазақстанда
ек және қара
дегелек. Олардың
саныныңқара
жылдан-жылға
азаюына байланысты
дегелек
және
дегелек.
уға алынып, Қазақстанның «Қызыл кітабына»енгізілген.[1]
Олардың санының жылдан-жылға
азаюына байланысты қорғауға
алынып, Қазақстанның «Қызыл
кітабына»енгізілген.

Қара дегелек саны тұрақты
сирек кездесетін түр.
Сидамсирақтылар отрядына жататын құс. Дене
тұрқы 100 см шамасыңда, қанатының ұзындығы
52-59 см, құлашы 200 см-ге жуык, салмағы 3-4 кг.
Сирақтары, тұмсығы, көзінің айналасындағы
жалаңаш тері қызғылт келеді. Түсі жасылқара,
бауыры ақ. Мойынын созып, сирақтарын
жинамай ұшады. Жартасқа салған ұясын бірнеше
жыл бойы пайдаланады. Талшіліктен құрастырып,
түбіне мүк төсейтін ұясының биіктігі 40 см, 2-5
жұмыртқа салып, 35 тәулік басады.
Қосмекенділермен, балықпен, су жәңдіктерімен,
ұсақ сүтқоректілермен қоректенеді.