Аққу, шортан һәм шаян.

Күні:12.10.018ж

Пәні:Әдебиеттік оқу 

Тақырыбы: Мысалдар. Аққу, Шортан һәм Шаян. Ахмет Байтұрсынұлы
Мақсаты: Қазақ халқының ұлы тұлғасы Ахмет Байтұрсынұлы шығармасының мазмұнымен таныстыра отырып, Мысал жанры туралы түсінік беру; оқушының ауызша сөйлеуін, мәнерлеп, түсініп оқуын, өз ойын жүйелі айта білуін, шығарманы талдай алу, шығармашылықпен жұмыс істей білу қабілетін дамыту; Ахмет Байтұрсынұлының тұлғасын үлгі ете отырып, мысалдың мазмұнын айқындай келе, ынтымақтастыққа, бірлікке тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың типі: жаңа білім игеру.
Көрнекілігі: 1. А. Байтұрсынұлы мен И. А. Крылов портреті
2. Мысал бойынша салынған сурет.
Әдісі: аквариум әдісі(топтық жұмыс), түсіндіру әдісі, іздендіру, өздігінен білім алу әдісі.

Сабақтың барысы:
І. Ұйымдастыру кезеңі: Психологиялық дайындық.
Өнер де, ой да, білім де,
Өркендер ана тілінде.
Ананың тілін сүйгендер,
Саналы білім үйренер.
Оқушылар хормен:
Алу үшін сапа, білім,
Ардақтаймыз ана тілін!

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау.
« Қауын мен Қарбыз»
*мазмұнын айту,
*Сұрақтар бойынша қорытындылау.

ІІІ. Жаңа сабақ.
- Балалар, бүгінгі сабағымызда біз аққу, шортан, шаян жайлы мағлұмат алатын боламыз. Ол үшін олар жайлы шығарма жазған А. Байтұрсынұлының өмірбаянымен және «Аққу, шортан, һәм шаян» атты мысалмен танысамыз.

ІV. Балалар топқа бөлінеді. Топқа бөлу шарты: Төрт бұрыш қағазға салынған Аққудың, Шортанның, Шаянның суреттері таратылады. Сол сурет бойынша аққулар бір топқа, шортан мен шаяндар бір топқа бірігеді.
Оқушыларға алдын ала әр түрлі үй тапсырмалары берілген, олар әрқайсысы өз сұрақтары жөнінде ізденіп, оны тірек - сызбалары арқылы салып, соған жазып түсіндіруі керек.
1 - топ. Ахмет Байтұрсынұлының өмірі.
2 - топ. Ахмет Байтұрсынұлының мысалдары.
3 - топ. Ахмет Байтұрсынұлының өлеңдері.
Топ оқушылары бір - бірден шығып үй тапсырмаларын қорғап, Ахмет Байтұрсынұлы жайында мағлұмат береді.(кластер арқылы)

1873 жылы қазіргі ғалым, ақын «Тіл құралы», Торғай өңірінде «Қырық мысал» дүниеге келген.
1938 жылғы қаралы Тұңғыш әліппені кезеңнің құрбаны болған. Аудармашы жазған.
А. Байтұрсынұлы орыс халқының атақты мысалшысы И. А. Крыловтың мысалдарын аударған. Сол аударған мысалдарын «Қырық мысал» деген атпен кітап етіп шығарады. Соның бірі - бүгінгі «Аққу, Шортан һәм Шаян» мысалы.
Мысал деп адам бойындағы кемшіліктерді сынап, адалдық, әділдік, қайырымдылық сияқты жақсы қасиеттерді мадақтап жазатын шығарманы атайды. Мұндай шығармада өсімдіктер, жануарлар және құстар кейіпкер етіп алынады.

V. «Ой қозғау»
Әр топ өз тапсырмасын тақтаға шығып қорғайды.(постер)
1 - топ: Аққу қандай құс?
- Аққу – сұлу, нәзік, өте сезімтал, сақ құс. Ол көлде сырғып жүзеді. Аққу қамыстың ішіне ұя салады. Оның өзгеше сұңқылдаған дауысы бар. Аққулар табиғаттың аса ғажап, қазір сирек кездесетін туындысы. Біздің елімізде оларды аулауға тиым салынған.
2 - топ: Шортан қандай балық?
- Шортан - ірі жыртқыш балық. Қазақстанның барлық табиғи су айдындарында кездеседі. Дене пішіні жебе тәрізді, басы жалпақ, түсі тіршілік ететін ортасына байланысты құбылып отырады. Қорегін шөп арасында жасырынып тұрып, атылып барып ұстайды. Дәмі, еті үшін көп ауланады.
2 - топ: Шаян жайлы не білесіңдер?
- Шаян - қысқа құйрықты, басы кішкентай, мұрттары қысқа. 4000 - нан астам түрлері бар. Олар теңіз, тұщы су қоймаларында және құрғақта өмір сүреді. Олар өлексе және омыртқасыздармен қоректенеді.

VI. Оқулықпен жұмыс.
1. Өлеңді мәнерлеп оқу.
2. Оқушыларға оқыту
3. «Аққу, шортан, шаян суреттері салынған сюжет бойынша әңгімелеу.
Сұрақтар:
1 - топқа: Бұл мысалда кейіпкерлер не істемекші болды?
2 - топқа: Олар жүкті неге орнынан қозғалта алмады?
3 - топқа: Мысал бізді неге шақырады?

VII. Сөздік жұмысы. Дәптерге жазамыз.
Ғибрат - үлгі, тәрбие, өнеге.
Һәм - және
Дүркін - дүркін - қайта - қайта
Машақат – әурешілік

VIІ. Сергіту жаттығуы
Ал, балалар, тұрайық,
Қане қанат жазайық.
Аққу болып ұшайық,
Көлде жүзген балықтай,
Жүзіп, жүзіп алайық.
Шаянға ұқсап, былпылдап,
Қане, айналып, қарайық.

VIІІ. Шығармашылық жұмыс.
І топ. «Аққулар»
- А. Байтұрсынұлының түйінді ойы қай жерде жазылған?
- Бұл мысал бізді неге шақырады?
(Жауабы:Мысалдың тәрбиелік мәні балаларды бірлікке, ынтымаққа шақыру)
ІІ топ. «Шаяндар»
«Бірлік, ынтымақ» туралы білетін мақалдар жазу.
ІІІ топ. «Шортандар»
Осы мысалды сахналық қойылым ретінде дайындайды
Бұл тапсырмада балалар алдын ала мысалды диалогке айналдырады.

Мысалы, автор «Бір күні Аққу, Шаян, Шортан үшеуі кездесіп қалады. Олар үстіне жүк тиелген арба тауып алып, қатты қуанышқа кенеледі.

Аққу айтады: - Достар, келіңдер мына арбаны әуеге тартып шығарайық,
Шортан айтады:
- Мұны көлге апарайық,- дейді.
Шаян айтады:
- Жоқ онан да мұны құмға апарайық.

Автор:
- Сөйтіп үшеуі үш жаққа тартып, арбаны орнынан қозғалта алмайды
Осылайша балалардың әрқайсысы өз ойларын айтып, мысалды әр үрлі импровизация жасайды.

ІХ. Қорытынды:
- Әр топ өзінің атауына байланысты 5 жолды өлең құрайды. «Аққу», «Шортан», «Шаян».
- Не үйрендік? Не білдік?

Х. Үйге тапсырма:
Мысалды мәнерлеп оқып, түсініп келу.
Кейіпкерлердің суреттерін салып, әрқайсысына мінездеме жазу.
ХІ. Бағалау

Кері қайту

1 - топ. Ахмет Байтұрсынұлының өмірі.

2 - топ. Ахмет Байтұрсынұлының мысалдары.

3 - топ. Ахмет Байтұрсынұлының өлеңдері.

Әр топ өз тапсырмасын тақтаға шығып қорғайды.(постер)
1 - топ: Аққу қандай құс?
- Аққу – сұлу, нәзік, өте сезімтал, сақ құс. Ол көлде сырғып жүзеді. Аққу қамыстың ішіне ұя салады. Оның өзгеше сұңқылдаған дауысы бар. Аққулар табиғаттың аса ғажап, қазір сирек кездесетін туындысы. Біздің елімізде оларды аулауға тиым салынған.
2 - топ: Шортан қандай балық?
- Шортан - ірі жыртқыш балық. Қазақстанның барлық табиғи су айдындарында кездеседі. Дене пішіні жебе тәрізді, басы жалпақ, түсі тіршілік ететін ортасына байланысты құбылып отырады. Қорегін шөп арасында жасырынып тұрып, атылып барып ұстайды. Дәмі, еті үшін көп ауланады.
2 - топ: Шаян жайлы не білесіңдер?
- Шаян - қысқа құйрықты, басы кішкентай, мұрттары қысқа. 4000 - нан астам түрлері бар. Олар теңіз, тұщы су қоймаларында және құрғақта өмір сүреді. Олар өлексе және омыртқасыздармен қоректенеді.

А.БАЙТҰРСЫНҰЛЫ. АҚҚУ, ШОРТАН ҺӘМ ШАЯН

ADMIN · МАР 20TH, 2016 · 0 COMMENT

Маңғыстау облысы   Ақтау қаласы

«Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған облыстық мектеп-интернат»

Бастауыш сынып мұғалімі

Баймуханбетова Алия Турсынгалиевна

А.Байтұрсынұлы. Аққу, Шортан Һәм Шаян

Пәні: Әдебиеттік оқу
Сабақтың тақырыбы:А.Байтұрсынұлы. Аққу, Шортан Һәм Шаян
Сабақтың мақсаты: 1.Қазақ халқының ұлы тұлғасы Ахмет
Байтұрсынұлы шығармасының мазмұнымен таныстыру.Мысал жанры туралы түсінік қалыптастыру.
2.Оқушылардың ауызша сөйлеуін, мәнерлеп оқуын, түсініп оқуын, өзойынжүйеліайтабілуін, шығарманы алдай алу және шығармашылық қабілеттерін дамыту.
3.Ахмет Байтұрсынұлының тұлғасын үлгі ете отырып, мысалдың мазмұнын айқындай келе, ынтымақтастыққа, бірлікке тәрбиелеу.
Түрі: жаңа сабақ
Әдісі: түсіндіру әдісі, сұрақ- жауап, көрнекілік, іздендіру, өздігінен білім алу, сахналық қойылым.
Көрнекілігі:А. Байтұрсынұлы мен И.А.Крылов суреті, мысал бойынша салынған сурет,.
Сабақтың барысы:
І.Ұйымдастыру. Психологиялық дайындық.
Өнер де, ой да, білім де,
Өркендер ана тілінде.
Ананың тілін сүйгендер,
Саналы білім үйренер.
Оқушылар хормен:
Алу үшін сапа, білім,
Ардақтаймыз ана  тілін!
ІІ.Үй тапсырмасын сұрау.

Сұрақ-жауап әдісі бойынша сұрау және сахналау

ІІІ. Жаңа сабақ.

Ә)Кіріспе: сұрақ -жауап . 5 мин
– Ертегі дегеніміз не?
– Ертегінің неше түрі бар?
– Қандай ертегілер білесіңдер?
– Ахмет Байтұрсынов кім?
– Екі шығарманы салыстыр қайсысы ертегі? Неге?
– Неліктен солай деп ойлайсың?
– Балалар, бүгінгі сабағымызда біз аққу, шортан, шаян жайлы мағлұмат алатын боламыз. Ол үшін олар жайлы шығарма жазған А.Байтұрсынұлының өмірбаянымен және «Аққу, шортан, һәм шаян» атты мысалмен танысамыз.
1873 жылы қазіргі ғалым, ақын «Тіл құралы», Торғай өңірінде «Қырық мысал»
дүниеге келген. еңбектері бар.1938 жылғы қаралы Тұңғыш әліппені
кезеңнің құрбаны болған. Аудармашы жазған.А.Байтұрсынұлы орыс халқының атақты мысалшысы И.А.Крыловтың мысалдарын аударған. Сол аударған мысалдарын «Қырық мысал» деген атпен кітап етіп шығарады. Соның бірі- бүгінгі «Аққу, Шортан һәм Шаян» мысалы. Мысал деп адам бойындағы кемшіліктерді сынап, адалдық, әділдік, қайырымдылық сияқты жақсы қасиеттерді мадақтап жазатын шығарманы атайды. Мұндай шығармада өсімдіктер, жануарлар және құстар кейіпкер етіп алынады.

Негізгі бөлім
2.Оқулықпен жұмыс: Мысалды оқу

«Аққу, Шортан һәм Шаян» өлеңін мәнерлеп оқып беру, түсіндіру.

Оқушылар «Түртіп алу »жүйесі бойынша жана сөздерді түртіп отырады.

3.Сөздік жұмыс: Дүркін-дүркін-қайта-қайта,

Ғибрат-өнеге,үлгі.

машақат-әурешілік,

һәм – және,үлгі.(оқушылардан сұрап,бір-біріне түсіндіру,толық мағлұмат беру)

Дәптермен жұмыс:Сөздерді жазу.
Сұрақ қою:
– Балалар, мысалдағы кейіпкерлер не істемекші болды?
– Олардың жүктері неге қозғалмады?
– Мысалда адамдардың қандай әрекеті сыналады?
– Мысалдағы негізгі ой не?

-Негізгі ойы дегеніміз не?

Негізгі ой дегеніміз-автордың айтар өсиеті.

4.Көз жаттығуы

5.Топпен жұмыс

Мысалды сахналық қойылым етіп дайындау

Автор: « Бір күніАққу, Шортан, Шаян үшеуі кездесіп қалады. Олар үстіне жүк тиелген үлкен арба тауып алып, қатты қуанады.
Аққу айтады: – Достар келіңдер, мына арбаны әуеге тартып шығарайық, – дейді.
Шортан айтады:
-Мұны көлге апарайық, – дейді.
Шаян айтады:
-Жоқ, одан да мұны құмға апарайық.
Автор:
-Сөйтіп үшеуі үш жаққа тартып, арбаны орнынан қозғалта алмайды».

6.Сергіту сәті:        Жазда

7.Шығармашылық жұмыс

Тақтамен жұмыс

«Шортан»деген сөзге  5 жолды өлең құрау.(Дәптерге жазу)

1.Зат есім-Шортан

2.Сын есім-ұзын,жыртқыш

3.Етістік-көбейеді,өледі.

4.Мәндес сөз-балық

5.Сөйлем құрау-Ұзын шортан балық көбейеді.

Көз жаттығуы

8.Шортан туралы не  білесіңдер?
киелі әдемі жыртқыш жалпақ тұмсықты
«Қызыл кітапқа» енген,қорғауға алынған,1,5 метрге дейін өседі,салмағы 30-35кг ,Бунақденелілер класына жатады. Шөлді аймақтарда өмір сүреді.
Денесініңұзындығы 20см.
8. Шығармашылық жұмыс.
1. «Бірлік, ынтымақ» туралы білетін мақалдарды топ бойынша айтып жарысу.

1.Бірлік болмай,тірлік болмас.

2.Ынтымақ болмас –іс оңбас.

3.Ырыс алды-ынтымақ.

4.Алтау ала болса,ауыздағы кетер,

Төртеу түгел болса,төбедегі келер.

5. Жұмыла көтерген жүк жеңіл.

ІV. Қорытынды.

-Мысал дегеніміз не?
– Бүгінгі сабақтан не үйрендіңіздер?
-Қандай қорытынды пікір айтасыздар?
-Сіздер осы кейіпкерлердің орнында болсаңыздар не істер едіңіздер?
-Осы мысалда қандай адамдар суреттелген? Неге?
Рефлексия :
-Бүгінгі сабақтан қандай жаңа мәлімет алдыңыздар?
-Бәрінен де неге риза болдың?
-Сізге оңайы не болды?
-Сізге не ерекше қиын болды?
– Қиындықты қалай шештіңіз?

-Сіздерге күлкі келтіретін өлең жолдары болды ма?
-Сіз өзіңіздің жұмысыңызға қанағаттанасыз ба? Неге.

Венн диаграммасы :(ертегі мен мысалды оқыту ,айырмашылығы мен ұқсастығын анықтау)

V.Бағалау.
VІ.Үйге тапсырма. «Аққу, шортан һәм шаян» өлеңін мәнерлеп оқу, 4 шумағын жаттау.