Мұғалім: Ел мүддесін бәрінен
биік қоятын, ізінен ерген ұрпағына ұлылығын ұялатып, бір қауымға
бас-көз бола білген ауыл қарттарының орны ерекше, олай болса. Әр
халықтың бойында оны өзгелерден даралап тұратын, тек өзіне ғана тән
қасиеттері болады. Біздің халқымыздың сондай ерекшеліктерінің бірі
– үлкенді сыйлау, оның сөзіне құлақ асу. Қазақ қарты жасына лайық
ауызы дуалы, сөзі берекелі, ісі тыңғылықты, ойы терең, ақылы
телегей теңіз болып келеді.
Оқушылар сендерге
жұмбақтар жасырамын. Сол жұмбақтарды шешу арқылы біздер сынып
сағатымызды жалғастырамыз.
Айтары мол ғұлама,
Атаңның баласы,
Көп жасаған бұл адам.
Кей кезде таласып
Әкесі ол әкеңнің,
қаласың әжеңе.
Білер оны сұраған.
Білгенің асады кәдеге.
Ол кім?
(Атаң) Ол кім?
(Әкең)
Аймалайды «Күнім» деп,
Әлпештеп өзіңді өсірген,
Мейірімді жүзі
күлімдеп. Нағашы әжеңнің баласы.
«Тәтті-ақ» дейді
немере, Төрінде жалпиып көсілген
«Бал шырындай үнің»
деп. Бұл күнде жиеннің анасы.
Ол кім?
(Әжең) Ол кім?
(Анаң)
Мұғалім: Келесі бөлім «Асылдың
сөзі, ақылдың кені» деп аталады. Құрметі оқушылар, біздің
аталарымызды ардақтайтын қандай қанатты сөздер, мақал-мәтелдер
білесіңдер?
«Мақал – сөздің мәйегі»
ортаға мақалшыларды шақырамыз.
Көрініс: «Ақсақал
мен жігіттің салемдесуі»
Ақсақал: Ассалаумағалейкум,
«Алыстан алты жасар бала келсе, ауылдағы алпыс жасар қария сәлем
береді» демекші қалың қалай, балам?
Жігіт: «Келгенше қонақ ұялады,
келгеннен соң үй иесі ұялады» деуші еді, кеіңіз, төрге шығыңыз,
қонақ болып кетіңіз.
Ақсақал: «Қонағын сыйласа, төрге
шық» дегендей төрге шығайын.
Жігіт: «Жат асына қарайды, дос
басына қарайды» деуші еді аталарымыз, асқа
отырыңыз.
Ақсақал: Ойбай-ау! «Жақсы ас
қалғанша, жаман қарын жарылсын».
Жігіт: «Досыңның тамағын
қасыңдай іш» демекші ала отырыңыз.
Ақсақал: Ой, рахмет! «Досы жоқ
адам, тұзы жоқ тағам» дейді ғой. Алла разы
болсын.
Жігіт: «Жылқы кісінегенше,
адам сөйлескенше». Осылай таныс-біліс болу да бір ғанибет қой,
ата.
Ақсақал: «Мыңның түсін
танығанша, бірдің атын біл» дейді атам қазақ. Есімің кім болады,
балам?
Жігіт: Есімім – Жарас. «Көрген
жерде ауыл бар», келіп тұрыңыз.
Ақсақал: «Кел демек бар, кет
демек жоқ», қой қайтайын.
Жігіт: «Қонағыңнан алтын алма,
алғыс ал» жолың болсын.
Ақсақал: «Алтыға дейін бала
ерке, алпыстан кейін шал ерке» деуші еді аталарымыз, сөзімді
көңіліңе ауыр ала көрме.
Жігіт: «Кәрі, кәрінің сөзі -
дәрі» деген, о не дегеніңіз?!
Ақсақал: «Таз таранғанша той
тарқар». Қайтайын.
Жігіт: «Бір ауылда мың туысың
болғанша, әр ауылда бір туысың болсын» деген, келіп
тұрыңыз.
|