Ашык сабак Инклюзивті балалардың бүгінгі қоғамдағы орны

Нұр-Сұлтан қаласы «№ 65 мектеп-гимназиясы» КММ

БАЯНДАМА ТАМЫЗ ОНЛАЙН-КОНФЕРЕНЦИЯСЫ

Тақырыбы: «Инклюзивті балалардың бүгінгі қоғамдағы орны »

Дайындаған: Бижанова.Л.Ж. тәрбиеші.

Музыка пәні мұғалімі.

Нұр-Сұлтан 2021-ж

Инклюзивті балалардың бүгінгі қоғамдағы орны.

БИЖАНОВА ЛАУРА ЖАМБЫЛҚЫЗЫ

Нұр-Сұлтан қаласы. «№ 65 мектеп-гимназия» КММ Музыка пәні мұғалімі

Аннотация: Бұл мақалада инклюзия мәселесі қарастырылады. Осы тақырып бойынша жүргізілген зерттеудің өзектілігі атап өтіледі.

Түйінді сөздер: инклюзия, адамгершілік, мүгедектер, мүмкіндіктері шектеулі.

Қазіргі қоғамда инклюзияны түсіну мәселесі өткір тұр. Ең бастысы, мүмкіндігі шектеулі адамдардың қоғамда өзін қалай сезінетіні емес, адамзат мұндай адамдарға қалай қарайтындығы. Өйткені, әр адамға қабылдау мен қолдау қажет. Бұл мақалада біз қазіргі қоғамның мүмкіндігі шектеулі адамға қалай қарайтындығы туралы мәселені көтереміз. Оқыту мен тәрбиелеуде ерекше қажеттіліктері бар балаларды әлеуметтік қорғау, қолдау қоғамдағы орны. Инклюзивті балалардың білім беруді қолдау бағытында қоғамдағы орны жалпы білім беретін мектептерде белгілі себептермен ақыл — ой дамуында ауытқуы бар немесе психикалық дамуы тежелген оқушылар білім алуда. Әр оқуышының білім алуда өз ерекшеліктері бар. Мәселен әр оқушының эмоционалдық және психикалық таным процестерінің дамуы деңгейі әртүрлі. Осы ретте мектебімізде әрбір мүмкіндігі шектеулі оқушының даму деңгейі мен жас ерекшелігі ескеріліп білім берілуде. Бүгінде еліміздің барлық аймағында мүмкіндігі шектеулі балаларға білім беруді қолдау негізінде жалпы білім беретін мекттептерде түзете-дамыта оқыту сыныптары біртіндеп ашылып жатыр. Бұл сыныптың мақсаты: әр сыныптағы мүмкіндігі шектеулі оқушыларды бір сыныпқа топтастырып, әр оқушыға жекелеп сыныбы мен оқу бағдарламасына сай білім беру. Бұл сынып ашылғанымен өз алдына үлкен қиыншылықтары кездеседі бар деп айтуға болады.

Инклюзия (inclusion – қосу) – мүгедектігі бар адамдарды белсенді қоғамдық өмірге нақты қосу процесі. Инклюзия әр адамның қоғамдық өмірге тең қатысуына мүмкіндік беретін нақты шешімдерді әзірлеуді және қолдануды қамтиды [1].

Инклюзия ерекше қажеттіліктері бар адам үшін барлық әлеуметтік үдерістерде, білім берудің барлық сатыларында, бос уақыт процесінде, жұмыста, әртүрлі әлеуметтік рөлдер мен функцияларды іске асыруда шектелмейтін қатысуды және оның өлшемін, нысандары мен тәсілдерін таңдау еркіндігін көздейді [6].

Бұл тақырыптың өзектілігін байқамау мүмкін емес, өйткені қазір, өкінішке орай, біздің әлемде мүмкіндігі шектеулі адамдар мен балалар саны артып келеді. Гуманизация идеялары, адами құндылықтарды қайта қарастыру, адамның бірегейлігі инклюзивті әлемді түсінудің негізгі компоненттері болып табылатындығын атап өткен жөн.

Бұл мәселені көптеген психологтар, философтар, әлеуметтанушылар шешті. Бұл тақырыптың дамуына Пурыгина Е.И , Староверова М.С,Тимохина Т.В үлкен үлес қосты. Авторлар инклюзияға осы идеяны қабылдауға дайын әлеуметтік ортада қол жеткізуге болатындығын айтады [3, 4, 5].

Біздің елімізде әрбір адам білім алуға құқылы, оның ішінде мүмкіндігі шектеулі адам да бар. Инклюзивті білім беруді табысты енгізу салауатты адамгершілік негізі бар қоғамда ғана мүмкін болады. Қазіргі уақытта біздің қоғамда осындай моральдық негіз қалыптасты ма? Қазір жас ұрпақ инклюзия сияқты жауапты қадамға дайын ба? Осы мәселелермен айналысатын мәселені көтеретін көптеген әлеуметтанушылар, психологтар, педагогтар бұл туралы тақырыпты жоғары деңгейде қызығушылықпен шешілетін тақырып етіп алға тартты. Жоғарыда айтылғандарға сүйене отырып, біз қазіргі жастар арасында инклюзия мәселесін түсінуді мақсат етіп қойдық.

Инклюзивті білім басқа балалармен бірге айырмашылықтары мен қабілеті бар балалардың физикалық қатысуымен ғана синоним болып саналмайды. Инклюзивті білім беру мен тәрбиелеуде тиісті жағдайлар жасау барлық аспектілерді, оның ішінде материалдық, физикалық, позициялық аспектілерді қамтиды. Мұндай жүйеде қоршаған орта мен мүмкіндіктер әртүрлі мүмкіндіктері бар барлық балаларды қамтитын деңгейде болуы керек [4].

Көптеген білім беру мекемелері икемсіз білім беруге көшеді, өйткені қазір қоғамның адамгершілік тұрғысынан санасында жаһандық өзгерістер болып жатыр. Қоғамдық сананың гуманистік идеясы қазіргі әлем өзара тәуелді және өзара әрекеттесетін идеяға негізделген, онда барлық өмірлік көзқарастардың теңдігі танылады,олар онда дәстүрлерді құрметтейді және инновацияларды қабылдайды, адамдар арасында қандай мүмкіндіктерге қарамастан диалогтық және тең қатынастар орнатылады (зияткерлік, физикалық және т.б.).

Жақында өмірдің құндылығы туралы идеялардың әлеуметтік сананы баяу, бірақ тұрақты түрде қалай ұстайтынын байқауға болады. Адамдарға әлеуметтік қызығушылықтың өзгеруі бар, мысалы, өмір сүру және әлеуметтік белсенділік мүмкіндіктері шектеулі, олардың дамуы мен өмірі әдеттегі шеңберге сәйкес келмейді [5].

Сөздің кең мағынасында инклюзия тек білім беру саласын ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік қатынастардың барлық спектрін қамтиды: еңбек, қарым-қатынас, ойын-сауық. Барлық жерде қол жетімді және достық атмосфера құрылып, қоршаған орта мен қоғамдық сананың кедергілері жеңілуі керек.

Қазақстан Республикасының 11.07.2002 жылғы «Кемтар балаларға әлеуметтік-медициналық-педагогикалық-психологиялық түзеу арқылы қолдау туралы» № 343 заңы бойынша ПМПК сыныптары үйден оқыту, үйден әлеуметтік көмек көрсету, көмекші бағдарлама, арнайы (ПДТ) бағдарлама бойынша 5 түрлі куәлік беру ережелерін және мүмкіндігі шектеулі балаларды қорғау, қамқорлау, диагнозын анықтау, емдеу, оңалту, тәрбиелеу, оқыту, қатарға қосу мәселелері бойынша жаңадан шыққан заң, қаулы, ереже тәртіптерінде қаралған. Инклюзивті білім беру – ерекше мұқтаждықтары бар балаларды жалпы білім беретін мектептердегі оқыту үрдісін сипаттауда қолданылады. Инклюзивті оқыту-даму мүмкіндігі шектеулі балалардың қалыпты дамыған балалармен бірге әлеуметтендіру және интеграция процестерін жеңілдету мақсатындағы жеңілдетілген оқыту жүйесі.

Инклюзивті білім беру, мүгедектерді әлеуметтік қорғау. Қоғамда барлық деңгейлерде инклюзивті білім беруді және адамның бүкіл өмірі бойы оқытуды қамтамасыз етуге тиіс. Сапалы білім алуға қол жеткізу кезінде кедергілердің жойылуы мүгедектер мен дені сау адамдардың қоғамдық кеңістігінің бірігуіне әкеледі, мүгедектікке деген көзқарас өзгереді: ол кемшілік емес, белгілі бір адамның ерекшелігі болып саналады [2].

Біздің ойымызша, инклюзивті білім беру жүйесі әлеуметтік-мәдени мүмкіндіктер, білім беру кеңістігі, қоғамның адамгершілік қағидаттары тұрғысынан күн сайын кеңеюде. Осыған байланысты, қоғамның инклюзияға дайындық деңгейін зерттеу және адамдардың мүмкіндігі шектеулі адамға қатынасы проблемасын түсіну тұрғысынан зерттеу жүргізілген.

Эксперименттік аумақты тұрғылықты тұрғындар, студенттер мен оқытушылары құрады. Сауалнамада блоктар бойынша сұрақтарға жауап беру ұсынылды:

1. Сіз мүгедектерге қалай қарайсыз?

2. Мүгедектерде жеке тұлғаның қандай жағымды жақтарын атап өтуге болады?

3. Мүгедектерде қандай жағымсыз белгілерді атап өтуге болады?

4. Сіздің досыңыз (көршіңіз, дәрігеріңіз, туысқаныңыз және т. б.) мүгедек болатынына қалай қарайсыз?

5. Мүгедек балаларға қай мектепте оқыған дұрыс?

6. Мүгедектерге жеңілдіктер керек пе?

7. Мүгедектерді жұмысқа орналастырудың мемлекеттік бағдарламасын құруға, олар үшін жұмыс орындарын құруға қалай қарайсыз?

Жүргізілген зерттеу нәтижелері бойынша біз мынадай деректерді алдық: пилотаждық зерттеу барлық респонденттер мүмкіндіктері шектеулі адамдарға, оның ішінде зияткерлік бұзылулары бар адамдарға оң қарайтындығын көрсетті; жұмысқа қабілеттілік, мақсатқа қол жеткізудегі табандылық, тілектестік, шыдамдылық сияқты жеке тұлғалық жағымды қасиеттерді атап өтті.

Көптеген респонденттер мүмкіндігі шектеулі адамдарды өздерінің үйіндегі көршілерімен көреді, бірақ егер олардың туысы болса, жауап беру қиынға соғады. Сауалнамаға қатысушылардың пікірінше, егер мүмкіндігі шектеулі адамдар әріптестер, бағыныштылар, дәрігерлер, мұғалімдер, билік өкілдері болса, бұл қажет емес. Кейбір респонденттер дамуында кемістігі бар балалар бұқаралық мектептің арнайы сыныбында, жеке білім беру мектебінде оқудан өтуі керек деп санайды. Жеңілдіктер мен мүгедектерді жұмысқа орналастырудың мемлекеттік бағдарламасының қажеттілігін сауалнамаға қатысушылардың барлығы дерлік мойындайды.

Біз алған деректер біздің әлемдегі инклюзия мәселесіне қоғамның мүдделі екенін айғақтайды. Гуманизм мен қабылдау тұрғысынан ол осы мәселенің шешімін іздейді.

Қазіргі уақытта мүмкіндігі шектеулі адамды қабылдауға бәрі бірдей дайын емес. Бірақ адамдар бұл мәселені көріп жатқанын, қоғамның сөйлеуге, ойлауға және әрекет етуге дайын екенін түсіну инклюзия мәселесін шешу үшін бәрін ынталандыруы керек. Мұндай этикалық тұжырымдама кез-келген адамның өмірінің осы әлемдегі жалғыз және қайталанбас құндылығын растайды. Адамның дамуында кемістігі бар-жоғына қарамастан, оның толыққанды өмір сүруге сөзсіз құқығы, сондай-ақ оның ерекше қажеттіліктеріне сәйкес білім алуға және арнайы көмек алуға сөзсіз құқығы, адамдар арасында лайықты өмір сүру құқығы, оған құрметпен қарау құқығы бар. Өйткені, мүмкіндігі шектеулі адам, бұл басқа адам емес, бұл ерекше тұлға!

Сондықтан, қазіргі әлемдегі инклюзия процесі қоғамдық өмірдегі кез – келген өзгерістерді техникалық немесе ақпараттық енгізу ғана емес, ең алдымен өмірге және оның құндылығына деген көзқарастың өзгеруі болып табылады.

Қолданылған әдебиеттер:

1.Республикалық педагогикалық журналдар 2001ж

2.Мектептегі сыныптан тыс жұмыстар 2011ж

3.Алекхнина С.В. Заманауи білім беруді дамыту контексіне енгізу принциптері / С.В. Алекхнина // психологиялық ғылым және білім. - 2014 ж. - №1.

4.Пургин Е.И. Мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы федералды мемлекеттік білім беру стандарты контекстіндегі инклюзивті білім берудің философиялық негіздері / Ресейдегі педагогикалық білім беру. - 2014. - № 2

5.Тимохина Т.В. Инклюзивті бағдарлау Білім / Білім және ғылым болашағы, 2014, № 5 (11)

6.Юлдасова А.С. Инклюзивті білім беру философиясы / танымы - 2016