Ашық сабақ "Атом құрылысы" 8 сынып

Ұйымдастыру кезеңі

-Сәлемдесу

-Сынып оқушыларын түгендеу

«Шаттық» шеңберін құру

"Есім акронимі" ойыны

Үй тапсырмасын сұрау.

1.Атомдар дегеніміз не?

2.Молекулалар дегенміз не?

3.Жай заттар .....

4.Күрделі заттар....

Оқушыларды топқа бөлу

«Атом және молекула ойыны» арқылы 3 топқа бөлу.

Жаңа сабақ

Д. И. Менделеев атомдық массаларының осу ретімен орналасқан химиялық элементтер қасиеттерінің

периодты өзгеруінің себептерін айқындап бере алмады. Элементтердің қасиеттері не себепті олардың салыстырмалы атомдық массаларына периодты түрде тәуелді болатыны белгісіз еді. Бірақ Д. И. Менделеев

элементтердің атом құрылысы айқындалған сайын бұл сұраққа жауап беруге болатынын алдын ала болжады.
ХХ ғасырда атом құрылысы айқындалып, оның құрылыс теориясы ұсынылды. Ғалымдар атомның ядродан және оның айналасында қозғалып жүретін электрондардан тұратынын анықтады.

1911 жылы ағылшын ғалымы Э. Резерфорд атом құрылысының «планеталық» моделін ұсынды. Бұл модель бойынша атомның ортасында оң зарядталған ядро бар, ал оны электрондар айналып жүреді. Электрон теріс зарядталған ең кіші бөлшек, оның заряды өлшем бірлігі ретінде қабылданған.
Жалпы алғанда, атом электрбейтарап, яғни зарядсыз бөлшек болып саналады, себебі ядроның (оның) оң заряды электрондардың теріс зарядына тең. Мысалы, егер атом ядросының заряды +4 болса, оның айналасында әрқайсысы - 1 теріс зарядталған 4 электрон қозғалып жүреді.
Кейіннен химиялық элемент атомдарының ядро зарядтарының сандық мөлшері сол элементтердің периодтық кестедегі реттік нөмірлеріне тең болатындығы анықталған. Мысалы, сутек элементінің реттік нөмірі 1, оның атомының заряды +1, ядросын сыртынан заряды - 1 болатын бір электрон айналып жүреді.
Теллур атомы ядросының оң заряды +52, ал иодтікі +53, сондықтан олар периодтық жүйеде 52 және 53 нөмірде орналасқан. (Әрине, бұларды атомдық массаларының осу реті басқаша: ). Аргонның оң заряды +18, ал калийдікі +19, сондықтан калий аргоннан кейін тұр.
Қазіргі кезде периодтық заңның тұжырымдамасы былайша оқылады: Химиялық элементтер, олар түзетін жай және күрделі заттардың қасиеттері сол элементтердің атом ядроларының зарядтарына периодты түрде тәуелді болады.
Атомның ядро заряды химиялық элементтің қасиеттерін сипаттайтын маңызды шама. Атом құрылысы одан әрі зерттеу кезінде, оның ядросының құрамына протондар мен нейтрондар деп аталатын бөлшектер кіретіні анықталды.
Әр түрлі атомдардың құрамындағы протондар мен нейтрондардың сандары да әр түрлі, бірақ атомдағы протондар мен нейтрондардың массаларының қосындысы сол элементтердің атомдық массасына тең:
Атом құрылысын одан әрі зерттеу кезінде, оның ядросының құрамына протондар және нейтрондар деп аталатын бөлшектер кіретіні анықталды. (инт.тақтамен жұмыс ) Протонның таңбасы р, заряды +1, ал салыстырмалы атомдық массасы 1- ге тең болатын бөлшек. Ядродағы протон саны элементтің реттік нөміріне (Z) тең. Мысалы азот элементінің реттік нөмірі Z=7-ге тең, демек ядродағы протон саны 7, ядроның сыртынан 7 электрон айналып жүреді, азоттың ядросының заряды да +7 деген сөз. Ол қысқаша былай жазылады:14 N (7р, 7п) 7е.

7

Нейтрон (п)- массасы 1-ге тең, бірақ зарядсыз бөлшек. Ядродағы протон мен нейтронның массасы сол элементтің атомдық массасына тең: Аr = Z+Nr, мұндағы Аr - салыстырмалы атомдық масса , Z- реттік нөмірі, N- нейтрондар саны. Осыған орай нейтрондар санын да есептеуге болады: N= Ar – Z

Элемент атомының ядроларында нейтрон саны өр түрлі болуы мүмкін. Төжрибе арқылы табиғы магнийде массасы 24,25,26 болатын атомдар бар екені анықталған. Магний -24- те 12 протон, 12 нейтрон, магний- 25-те 121протон, 13 нейтрон, ал магний- 26- да 12протон, 14 нейтрон болады.бұлар изотоптар деп аталады. Изотоптар дегеніміз- ядроларында протон саны бірдей, бірақ, массалары әр түрлі белгілі бір элементті құрайтын атомдар түрі. Изотоптарды белгілеу үшін элементтің химиялық белгісінің сол жақ шекесіне протондар мен нейтрондардың жалпы санын көрсетіп индекс қояды, мысалы, хлор 35 изотопы -35 CI(17р, 18п). Берілген элемент изотопының ядро зарядтары бірдей болғандықтан, оның электрон саны да өзгермейді, сондықтан химиялық қасиеттері де бірдей. Осыған орай химиялық элементке мынадай анықтама беруге болады: химиялық элемент дегеніміз- ядро зарядтары бірдей атомдардың белгілі бір түрі.

Хлордың орташа атомдық массасын анықтау.

A r (CI) 35 * 0,7553+37 * 0,1447= 35,453= 35,5

Видео көрсетіледі: Bilimland.kz сайтынан видеолар: «Қазіргі атом моделі», «Атом құрылымы», «Атомдық номер», «Массалық сан», «Атом ядросының құрылымын анықтау».

Сайттағы тапсырманы орындау.

Қазіргі атом теориясы

Сабақты қорытындылау

Оқулықпен жұмыс

Глоссарий: нуклон

Қазіргі атом моделінің маңызды қасиеттері мыналар:

• атом электрон, протон және нейтрон деп аталатын қарапайым бөлшектерден тұрады.

• протондар мен нейтрондар ядро деп аталатын ықшамды орталық денені құрайды.

• электрондар ядроны қоршайтын бұлт түзіп қозғалады.

Қазіргі атом моделінің маңызды қасиеттері

Атомның орталық құрылымы – ядро, ол оң зарядталған протондар мен электрлік бейтарап нейтрондардан тұрады.

Осылайша, ядроның жалпы заряды оң, ал шамасы

құрамындағы протондар санына тікелей байланысты

болады.

Атом моделі

электрон

нейтрон

протон

Атомның құрылымы

Протон 1911 жылы ашылған, салыстырмалы массасы 1, массасы нейтронмен шамалас.

Протон

Нейтрон

Электрон

Қарапайым бөлшектердің өзіндік ішкі құрылымы бар,

олар кварк деп аталатын, өз алдына тіршілік ете

алмайтын бөлшектерден тұрады.

Атомның әрі қарай бөлінуі

Электрон протон нейтрон кварктер

Ұғымдарды берілген мәліметтермен сәйкестендіріңіз

1.Тапсырма

Ұғымдарды берілген мәліметтермен сәйкестендіріңіз.

Материяның күрделі құрылысы

Бізге белгілі барлық материя — Жердегі барлық заттардың «құрылыс бөлшектері» болып саналатын молекулалар мен атомдардан тұрады.

Атомның ішкі құрылысы

Атом үш негізді субат

омдық бөлшектен құралады; олар: 

электрондар, протондар және нейтрондар. Тығыз жинақталған протондар мен нейтрондар атом ядросын  түзеді, ал электрондар оның айналасында жеке траектория бойымен қозғалады.

Эрнест Резерфорд (1871-1937)

Жаңа Зеландиялық ағылшын физигі 1871 жылы 30 тамызда Жаңа Зеландиядағы Нельсонға жақын Брайтвотерде туылған. Резерфорд өз заманында ешкім көп біле
бермеген «сәулелердің» формаларын жіктеп, альфа, бета және гамма сәулелеріне атау берген.

Атом өлшемі

Атомдар — өте кішкентай. Әдетте, атомның диаметрі

шамамен 10−10 м, яғни 100 пм.

2. Тапсырма

Келесі сандарды стандартты түрге түрлендіріп көріңіз:

0.02 м =  × 10 0.000 02 м =  × 10 300 атом =  × 10 15 000 атом =  × 10

Қарапайым бөлшектердің қасиеттері

Субатомдық бөлшектердің негізгі қасиеттерімен танысыңыз.

Салыстырмалы масса мен заряд

Электрон мен протонның салыстырмалы

заряды сәйкесінше −1 мен +1-ге тең, бұл

екі бөлшектің зарядтары бірдей, ал таңбалары

қарама-қарсы екендігін көрсетеді.

электронның салыстырмалы

массасы

3.Тапсырма

Субатомдық бөлшектердің қасиеттерін зерттеп, сөйлемдерді аяқтаңыз.

Атом электрлік бейтарап болғандықтан, атомдағы электрондар саны ядродағы протондар санынан

болуы керек. Электрон протон мен нейтронға қарағанда есе жеңіл. Электронның массасы атом массасының бөлігін құрайды. Атомның массасы .

4. Тапсырма

Сутек екі сутегі атомынан тұратын H₂ молекуласы түрінде кездеседі. Сутектің әр атомы бір протон мен бір электроннан құралған. Сутек молекуласының салыстырмалы массасын және килограммен өрнектелген массасын есептеңіз.

Сергіту сәті (Жұмбақ жасыру)

1.Өзім газбын менімен демаласың,

Жоқ болсам ауа жетпей қиналасың. (оттек)

2.Ең жеңіл элемент саналады,

Периодтық жүйе осыдан бастау алады. (сутек)

3.Өзі ауыр металға жатады,

Балалар осы металл құйған сақамен атады. (қорғасын)

4.Машина мен трактордың жаны,

Қара металлургияның наны. (темір)

5.Ол болмаса асыңның дәмі кірмес,

Кім бар ортада оны білмес. (ас тузы - NaCI)

6.Адаммен жануардан бөлінеді,

Өсімдіктің торына ілігеді. (көмірқышқыл газы – CO2)

5.Тапсырма:

Электрондардың молекула массасындағы үлесі

болғандығы сонша, оны ескермеуге . H₂ молекуласының салыстырмалы массасы сутек атомдарының салыстырмалы массаларының тең:
1 1 = . Килограммен өлшенетін H₂  молекуласының массасы бірдей өлшем бірліктегі сутек атомдарының массаларының тең:
× 10−27 кг × 10−27 кг =  × 10−27 кг.

6.Тапсырма

Кестені толтырыңыз.

Атомдық нөмір         атомдық нөмір (Z) = атомдағы электрондар саны = ядродағы протондар саны

Литий атомының моделі литийдің атомдық нөмірі Z = 3

Атомдық нөмір Сутек атомы ең қарапайым атом болып табылады. Оның атомы бір протон мен бір электроннан

тұрады.

7.Тапсырма

Кестені толтырыңыз.

Массалық сан

массалық сан (А) =  протондар саны (Z) + нейтрондар саны

Массалық сан

Ядродағы протондар мен нейтрондардың жалпы

саны массалық сан деп аталады, және А әрпімен

белгіленеді. протоннейтрон1837 электронмассалық
сан (A)=протондар саны (Z)+нейтрондар саныкөміртектің массалық саны = 6 + 6 = 12

8.Тапсырма

Суретке қарап, элементтердің периодтық кестесін пайдалану арқылы, суретте берілген элемент моделін және оның массалық санын анықтаңыз. 

Электрон нейтрон протон

Атом ядросының құрылымын анықтау

A Z X

A – массалық сан Z – атомдық нөмір X – элементтің таңбасы

нейтрондар саны = массалық сан (A) – атомдық нөмірі (Z) 

A – протондар мен нейтрондардың жалпы саны Z – протондар саны

Ядро құрылымын анықтау Элементтің атомдық нөмірі мен массалық саны қысқартылған түрде, элемент таңбасының сол жағында жазылады. массалық санмассалық
сан (A)=протондар саны (Z)+нейтрондар
саны атомдық нөмірнейтрондар саны=массалық
сан(A)-протондар саны(Z)Z = 4A = 9протондар саны = 4нейтрондар саны = 9 - 4 = 5электрондар саны = 4

9.Тапсырма

Алтын – ең қажетті химиялық элементтердің бірі. Алтынның қасиеттерін анықтаңыз.

протондар саны:

нейтрондар саны:

электрондар саны:

10. Тапсырма

11. Тапсырма. .Кестеде көрсетілген элементтер бөлшектердің саны бойынша элементті анықтаңдар.

3.Қазіргі уақытта белгілі элементтердің қайсысының атомдарында электрондар саны ең көп? Осы элемент үшін:

А) реттік нөмірін және таңбасын______________

Ә) периодын, тобын және топшасын_______________

Жауаптарды тексеру. Топтар жауап парақтарымен ауысып бір-бірінің жауабын тексереді, баға қояды.

Кері байланыс

Үй тапсырмасы: § 17 Атом құрылысы. Атом ядросының құрамы. Изатоптар.

№ 8,11 есептерді шығару