Ашық сабақ "Ежелгі түріктер.Түрік қағандығы."5 сынып

Сабақтың тақырыбы: Ежелгі түркілер. Түрік қағандығы.

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: «Түрік», «қағанат» атауларына түсінік беру, түрік қағандығының қоғамдық құрылысының ерекшелігін ашып көрсету және саяси тарихы мен шаруашылық жағдайы туралы түсінік беру.

Дамытушылық: Түркі дәуірінің тарихы мен мәдениетін қазіргі Қазақстан тарихы мен мәдениетімен байланыстырып, оқушылардың тарихи ойлап, қорытынды шығара білу қабілеттерін, ой- өрісін дамыту.

Тәрбиелік: Қазақтардың арғы ата- бабалары түріктердің жан- жақты даму тарихын оқыта отырып, оқушыларды отаншылдыққа, адамгершілікке тәрбиелеу.

Сабақтың түрі: Аралас сабақ.

Сабақтың әдісі: Сұрақ-жауап, тест, тірек-сызба, сәйкестендіру тесті, топтық жұмыс әдісі және ауызша баяндау.

Сабақтың көрнекілігі:1.Түркі дәуірінің картасы 2.Түркі дәуірінің ескерткіштерінің суреті.3. Түркі қағандығының шаруашылығын, тұрмысын сипаттайтын суреттер.

Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі.Оқушылармен сәлемдесу, түгендеу.

Сабаққа әзірліктерін тексеріп, топқа бөлу.

ІІ. Үй тапсырмасын тексеру.

І кезең. Тарихи блиц.Әр топқа сұрақтар оқылады.

І топ.

1. Қытайлық ежелгі деректерде ғұндар қандай атпен белгілі болды?(хунну)

2. Қытай деректері бойынша ғұндардың алғашқы көсемі кім болды?

(Шунь –вей «Шоң би»)

3. Ғұндардың жоғарғы билеушісін қалай атады? (Шаньюй)

4.б.з.б 188 ж болған қытайлықтар мен ғұндар арасындағы шайқас кімнің жеңісімен аяқталды? (ғұндар)

5. Ғұндар әскерінің негізін кімдер құрады?(атты әскер)

6. Еділ патша батыс ғұн империясының тағына отырған жылы?(434 ж)

7. Ғұндардың шабуылынан кейін ыдырай бастаған Рим империясының шығыс бөлігі енді тарихта қандай атаумен белгілі болды?(Византия)

8. Ғұн қоғамында бұқа ненің нышаны болды?(күш пен билік)

ІІ топ.

1.Еуропалық тарих ғылымында ғұндар қандай атпен белгілі болды?(халықтардың ұлы қоныс аударуы)

2. Аманат дегеніміз не? Юечже еліне аманатта болған кім?

(кепілдікті білдіреді, Мөде)

3. Ғұн қоғамында жоғарғы билікке ие болған Мөде қандай атқа ие болды?

(Аспан ұлы)

4. Ғұн империясы қашан екіге бөлініп, ыдырады?( б.з.б 55 ж)

5. Ғұндардың негізгі қаруы? (садақ,найза)

6. Оңтүстік ғұндар кімдерге бағынышты болды?(Хань империясы)

7. Ғұндардың оңтүстікке жылжыған топтарын қалай атады? (ақ ғұн)

8. Ғұн қоғамында бұғы ненің нышаны болды?(бақыт пен жақсылық)

ІІІ топ.

1.Ғұндардың аты тарихта қандай әлемдік таихпен байланысты?(Еуропа)

2.Ғұн мемлекетінің негізін қалаған кім?(Мөде)

3.Зерттеушілердің көпшілігінің пікірі бойынша ғұндар кімдердің арғы тегі болып есептеледі?(түріктердің)

4.Ғұн билеушісінің атағы?(шаньюй)

5.Ғұндардың баспанасы не болды? (киіз үй)

6.Бұл дәуірдің ұлы оқиғасы деп аталатын Каталун шайқасы қай жылы болды? (451ж)

7.Ондаған жылдық соғыстан кейін кімдер жүз жыл бойы оңтүстік ғұндарға бағынышты болды? (парсылар)

8.Ғұн қоғамында аққу ненің нышаны болды? (үй ошағын сақтаушы)

ІІІ. Жаңа сабақ жоспары.

1. «Түрік» атауы.

2. Түріктердің көршілермен саяси қарым-қатынасы.

3. Қағандықтың құрылуы.

4. Түрік қағандары.

5. Қағандық халқының кәсібі.

6. Түріктердің рухани мәдениеті.

«Биікте көк тәңірі ,

Төменде қара жер жаралғанда,

Екеуінің арасында адам баласы жаратылған.

Адам баласы үстіне ата тегім

Бумын қаған, Істеми қаған отырған

Отырып, түркі халқының

Ел жұртын қалыптастырған , иелік еткен»

«Күлтегін»

Б.з-дың І мыңжылдығының орта шенінде Қазақстан даласында ірі этникалық өзгерістар басталды. Бұл дәуірді шартты түрде ежелгі түрік немесе көне түркі дәуірі деп атаймыз.Түркі сөзі «төркін» «әскери ақсүйек» деген сөзден шықты деген жорамал бар. Алғаш «түрік» атауы қытай деректерінде 542 жылы кездеседі.Қытайлықар түріктерді ғұндардың (хунну) ұрпақтары деп есептейді. Генеалогиялық аңызға сәйкес , түркілердің алғашқы ата-бабасы – он жастағы ұл бала халықты жаулары қырған кезде жалғыз аман қалған екен – мыс. Баланы қасқыр асырап алып, кейіннен сол баладан он ұрпақ тарайды. Қасқырдан тараған әулет деп, оларды «Ашина» (қасқыр) атаған. Ескі сына жазуларында түріктер өздерін «он оқ будын » деп те жазады. Ол он ұлдан тараған ел дегенді білдіреді.Түрік-ашина елінде ҮІ ғасырдың ортасында билік еткен Бумын қаған түркі мемлекетінің негізін салды. Ол көшпелі түркілерді Түрік қағанатына біріктірді. Осы кезеңнен Орталық Азияның тарихи сахнасында түрік этносы үстемдік ете бастады.

Картаның көмегімен түркілердің әр түрлі бағыттағы көршілерін және олармен қарым-қатынасына тоқталамын. Оқушыларға еске сактауға ыңғайлы болуы үшін төмендегі сызбаны пайдаланамыз.

Түріктердің көршілермен саяси қарым-қатынасы

Ирандықтар	Тунгус-манчьжурлар	Қытайлықтар
	Түркілер
	Тохар тайпалары

Түріктер өздері мемлекеттің құру жолында осы тайпалармен бірде достық бірде жаулық қарым-қатынастарда болғандығын сипаттай отырып, Түрік қағандығының құрылып, қуатты мемлекет дәрежесіне көтерілу кезеңдерін түсіндіремін.

Е

Бумын қаған 552 ж.ж

Қараеске қаған

552-553 ж.ж

Мұқан қаған 553-572 ж.ж

Естеми қаған

ҮІІ ғасырда (603ж) Түрік қағанаты

Түркі тайпаларының діни наным сенімдері: Көк тәңірі,Ұмай ана,бөрі, от

ІҮ.Білімді бекіту.1-тапсырма. Сәйкестендіру тест . (Термин сөздермен жұмыс.)

Қ ағанат түркі тілдес тайпалардың ортақ атауы

Қ аған ел, мемлекет

Т еле құл

Тат ел билеуші

2- тапсырма. Кестемен жұмыс.

3-тапсырма. Тест.

1. «Түрік» этнонимі бірінші рет деректерде қашан кездесті?

А. 542 ж В) 545 ж С)546 ж

2. Түріктер қай жылы Жужан қағандығын талқандады?

А) 542 ж В)552 ж С)553 ж

3.Түрік қағанатының екіге бөлінген уақыты?

А)603 ж В)604 ж С)605 ж

4.Елхан атағын алған қаған?

А)Мұқан В)Бумын С)Қараеске

5.Түрік қағанаты қай жылы ыдырады?

А) 563 ж В)581 ж С)603 ж

Ү.Оқушыларды бағалау.

ҮІ. Үйге тапсырма. 21- параграфты оқып келу.