Ашық сабақ Нуклеин қышқылдары 5 сынып

Нуклеин қышқылдары
SILKWAY ХАЛЫҚАРАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТ
ШАЮСУПОВА ГУЛХАЁ БАХТИЁРОВНА

Нуклеин қышқылдары — тірі
организмдегі тұқым қуалайтын
ақпараттардысақтайотырып,оны
келесіұрпақтарғажеткізетінкүрделі
құрылысты молекула.
1868жылышведбиохимигіФ.
Мишерклеткаядросыныңқұрамынан
қышқылдыққасиетібарзаттыбөліп
алған.Оныалғашретядродан
тапқандықтан(латынша“нуклеус”—
ядро) нуклеин қышқылы деп атады.

Нуклеин қышқылдарының
қызметі
Генетикалық ақпаратты
тасымалдайды(сақтайды)
Белок синтезіне қатысады
Организмдер көбейген кезде немесе
клеткалар бөлінген уақытта
генетикалық ақпаратты
тасымалдайды.

Құрамында азотты негіз, рибоза немесе
дезокисрибоза жəне фосфор
қышқылының қалдығы кіретін қосылыс
НУКЛЕОТИД деп аталады.
Нуклеотид
Пуриндік Пиримидиндік
Аденин,
гуанин
Тимин,
Урацил, цитозин

Нуклеотид

Нуклеин қышқылдары
ДНК –
дезоксирибонуклеин
қышқылы
РНК
Рибонуклеин қышқылы
Тұқымқуалау
ақпаратын сақтап,
ұрпақтан ұрпаққа
жеткізетін жəне тірі
организмдердің
дамуына қатысатын
нуклеин
қышқылының бір.
Бұл нуклеотидтердің
полимері болып
табылады. Құрамын
ортофосфор
қышқылының
қалдығы, рибоза
жəне азотты негізден
тұрады.

Нуклеин қышқылдарының құрылымы
Д Н К
Р Н К
Азотты негіз
(А, Г, Ц, Т)
Көміртегі–
дезоксирибоза
Фосфор
қышқыл
қалдығы
Фосфор
қышқыл
қалдығы
Азотты негіз
(А, Г, Ц, У)
Көміртегі–
рибоза

Сипаттары ДНҚ РНҚ
1. Молекулалық
құрылымы
Комплементарлық принцип бойынша А мен Т;
ГменЦарасындапайдаболатынсутектiк
байланыстарарқылықосылғанекiқарама-қарсы
бағыталғанполинуклеотидтiктiзбектентұратын
биспираль.
(А=Т,Г=Ц;А+Г=Ц+Тара-қатынасытең-Чаргафф
ережесi)
Бiр полинуклеотидтiк тiзбек
2. Нуклеотидтер құрамы
1.азоттық негiздердiн түрлерi - А,Т,Г,Ц
2.моносахаридтiң түрi – дезоксирибоза
3.Фосфор қышқылының қалдығы
1.азоттық негiздердiн түрлерi - У , А, Г,Ц
2.моносахаридтiң түрi – рибоза
3.Фосфор қышқылының қалдығы
3. Қасиеттерi 1.Авторепродукцияға (екi еселену) қабілеттiлiгi
бар. Ескi ДНҚ-ның әр тiзбегi жаңа тiзбектiң
синтезделуiнде қалып (матрица) ретiнде
қолданылады (репликация процессi)
2.ДНҚ-ның нуклеотидтiк құрамына түрлiк
ерекшелiк тән, бiрақ әр ағзаның барлық
жасушаларындағы ДНҚ бiрдей болады.
1.Авторепродукцияға қабілеттiлiгi жоқ. РНҚ-
ның барлық түрлерi ДНҚ молекуласының
бiр тiзбегiн қалып ретiнде колдана отырып
синтезделедi (транскрипция процессi)*
2.РНҚ-ның нуклеотидтiк құрамында түрлiк
ерекше-лiк жоқ, және бiр организмнiң әр
жасуша-сында РНҚ түрлерi айрықша болуы
мүмкiн (әсiресе ақпараттық РНҚ)
4. Қызметтерi
1.ДНҚ-ақпараттыққалып-өйткенiоның
бойындабарлықтұқымқуалайтынақпарат
жазылған
2.ДНҚтұқымқуалауақпаратынжасушаның
ұрпақ қатарында өзгермей берiлуiн
қамтамасыз етедi
-Тұқымқуалауақпаратынжүзегеасыруқызметi.
РНҚ қызметiне қарай үш түрге бөлiнедi
1. аРНҚ-ақпараттыДНҚмолекуласынанкөшiрiп
алыпцитоплазмағабелоксинтезделетiнжерге
жеткiзедi
2. тРНҚ - аминқышқылдардың арнайы
тасымалдаушысы, трансляция кезiнде адаптор
ретiнде кодондарды тану процессiн қамтамасыз
етедi
3. рРНҚ - рибосоманың құрылымдық бөлiгi,
рибосоманың аРНҚ-ны танып байланысуын
қамтамасыз етедi

ДНК МЕН РНК
АЙЫРМАШЫЛЫҒЫ

▶1951 жылы американдық биохимик Э.Чаргафф
ДНҚ молекуласының құрамына төрт нулеотид
кіретіндігін тапты.
▶Р.Франклин ДНҚ молекуласының
рентгенграммалық суретін бірінші түсірген
ғалым.
▶ДНҚ молекуласының екі жіпшеден тұратынын
және олардың азотты негіздері оралымның
ішінде қалып, өзара сутектік байланыс
түзетінін 1953 жылы американдық биохимик
Дж.Уотсон мен ағылшын биофизигі әрі генетигі
Ф.Крик ренгенқұрылымдық әдіспен дәлелдеді.
ДНҚ құрылымын ашуға еңбек
сіңірген ғалымдар

ДНК моделі
1853 жылы – ДНК моделі
ұсынылды.

▶Жасуша бөліне алдында
ДНҚ екі еселенеді.
▶А Т А Г Ц А болса
▶Т А Т Ц Г Т болады
▶ДНҚ екі еселенуін 1958
жылы М.Н.Мейсельсон
мен Ф.Сталь дəлелдеді.
ДНҚ екі еселенуі

ДНҚ пішіндері
Молекуладағы нуклеотидті құрамына жəне
иондардың
концентрациясына байланысты ДНҚ қос оралмасы
тірі организмдерде əр түрлі пішінде болады.
(солдан оңға қарай: A, B жəне Z формалары

⦿ДНҚ əр түрлі мутагендердің
əсерінен бұзылуы мүмкін.
Ондай мутагендерге
тотықтырушы жəне
алкилдеуші заттар, жоғары
электр қуатты
электрмагнитті радиация
ультракүлгін жəне рентген
сəулелері.
⦿Көптеген мутагендер екі
көрші жұптың арасына
тұрып қалады .Олар ары
қарай ену үшін ДНҚ екі
жіпшесін тарқатуға
тырысады. Мұндай
жағдайдың алдын алуда
химиотерапия жүргізіледі.
ДНҚ бұзылуы

РНК
аРНК (мРНК) тРНК рРНК
Генетикалық
ақпаратты ДНК
– дан
рибосомаға
қарай
тасымалдайды
Белоктық
тізбектің
синтезі жүретін
жерге
аминқышқылда
рды
тасымалдау,
аРНК – дағы
кодонды тану.
Құрылымдық
(рибосома
түзуге
қатысады),
белок тізбегінің
синтезіне
қатысады.
Цитоплазмада Цитоплазмада Рибосомада

ДНҚ репликациясы

▶ Репликация - ДНҚ-ның екi еселену процессi - көбiнесе
жасушаның бөлiну алдында жүрiп, жасушаның бірқатар
ұрпақтарында хромосомалар санының тұрақтылығын
қамтамасыз етедi.
Репликация - көптеген ферментердiң қатысуымен жүзеге
асырылатын күрделi процесс. Репликацияның негiзгi
ферменттерi:
1.ДНҚ-полимераза-тізбекті синтездейді.
▶2.Топоизомераза-«репликативтік айырдың» алдындағы ДНҚ-
ның аса жоғары ширатылған жерлерін босатады.
▶3.Хеликаза-ДНҚ тізбектерін ажыратады.
▶4.SSB-белоктар-ДНҚ-ның ажыраған тізбектерін
тұрақтандырады.
▶5.Лигаза-ДНҚ фрагменттерін жалғап қосады.
▶6.РНҚ-праймаза-ДНҚ-полимеразаға керекті РНҚ-
бастауыштарды синтездейді.
▶7.ДНҚ-геликаза-комплементарлы нуклеотидтердің арасындағы
сутекті байланыстарды үзеді.