ЎЗБЕК ТИЛИ

МЕТОДИК ҚЎЛЛАНМА

8

ТУРКИСТОН ВИЛОЯТ ТАЪЛИМ БОШҚАРМАСИ

ТУРКИСТОН ВИЛОЯТ МЕТОДИКА МАРКАЗИ

Туркистон вилояти таълим бошқармаси

Туркистон вилоятининг методика маркази

ЎЗБЕК ТИЛИ

Методик қўлланма

8

Умумтаълим мактабларининг

8-синф ўқитувчилари учун методик қўлланма

Туркистон

2018 й.

УДК

----------------------------

Ушбу методик қўлланма Туркистон вилояти методика марказининг услубий кенгашида тавсия қилинган.

4-мажлис баёни

Тузувчи-муаллиф ва нашр учун масъул:

Ш.Д.Наралиева. – Туркистон вилояти методика марказининг ўзбек тили ва адабиёти фан методисти

Ижодий гуруҳ аъзолари:

К.Абдижаппарова – Шимкент шаҳар, 53-УЎМ, ўқитувчи

М.Нарметова – Шимкент шаҳар, 51-УЎМ, ўқитувчи

Ш.Наралиева ва бошқалар.

Ўзбек тили. Методик қўлланма.Умумтаълим мактабларининг 8-синф ўқитувчилари учун учун методик қўлланма. – Шимкент, Туркистон вилояти методика маркази -2018й.-265 б.

Тавсия қилинган методик қўлланма мазмуни янгиланган ўқув дастури асосида ҳозирланган дарслик бўйича узоқ муддатли, тақвимий-мавзули режалаштириш, қисқа муддатли режалардан ташкил топган.

Методик қўлланма умумтаълим мактабларининг 8-синф ўқитувчилари учун мўлжалланган.

УДК

------------------------------------

© Туркистон вилояти

методика маркази, 2018 й.

КИРИШ

Ёш авлодни юксак маънавиятли, чуқур билимли, ватанпарвар, кенг мушоҳадали, Мангу элни барпо этиш йўлида ижодкор ва фаол қилиб тарбиялаш мақсадида замон талабига мос дастур ва дарсликлар яратиш бугунги куннинг энг долзарб вазифаларидандир.

Ўз фикрини равон, гўзал ифода эта олмайдиган ўқувчини замон талаби даражасидаги ўқувчи деб бўлмайди. Умумий ўрта таълимда бу вазифани бажариш, асосан, она тили таълими – ўқитувчилар зиммасига юклатилади. Шундай экан, дарс – муқаддас эканлигини ҳар бир муаллим ҳис қилмоғи даркор.

Ушбу методик қўлланма умумтаълим мактабларининг 8-синфига мўлжалланган “Ўзбек тили” ўқув дарслиги асосида яратилди.

8-синфга мўлжалланган “Ўзбек тили” ўқув дарслиги эсаҚозоғистон Республикаси Ҳукуматининг 2012 йил 23 августдаги 1080-тартиб сонли қарорига биноан тасдиқланган Ўрта таълимнинг (бошланғич, асосий ўрта, умумтаълим) Давлат умуммажбурий таълим стандарти асосида тузилган.

2018-2019 ўқув йилида 5-8-синфлар бўйича ўқув жараёни ҚР Фан ва таълим вазирлигининг 2017 йил 25 октябрдаги 545-сонли буйруғи (ҚР «Әділет» вазирлигида 2017 йил 13 ноябрдаги 15982-сонли рўйхатга тиркалган) асосида тасдиқланган «Асосий ўрта таълим босқичининг «Ўзбек тили» фанидан янгиланган мазмундаги намунавий таълим дастури» орқали амалга оширилади.

Умумий ўрта таълим берувчи мактабларда ўқитиладиган ўзбек тили фани ўқувчиларга ўзбек тили ва унинг бойликларидан баҳраманд бўлишларига ёрдам кўрсатиш, болаларда оғзаки ва ёзма нутқдан фаол фойдаланиш кўникмаларини тараққий эттиришдан иборат.

Ўзбек тили таълими олдидаги асосий мақсад:

• ўқувчи шахсини фикрлашга, ўзгалар фикрини англашга ва шу фикр маҳсулини оғзаки ва ёзма шаклда (тинглаш, сўзлаш, ўқиш ва ёзиш) саводли баён қила олиш, яъни коммуникатив саводхонлигини ривожлантириш;

• билим даражаси юқори, ўй-фикрлари теран, ўз фикр-мулоҳазасини эркин баён эта оладиган, юзага келган муаммоларни бартараф эта оладиган ҳамда ҳаётда ўз ўрнига эга бўлган янги авлодни камол топтириш;

• ушбу ўқув материали умумий таълим мазмунининг ички алоқадорликларидан юзага келиб, ўқувчиларнинг ижодий фаолиятлари билан биргаликда қўшиб амалга оширилади.

Янги ўқув дастури ўқувчиларнинг тил доирасидаги билимларинигина кенгайтириб қолмасдан, балки уларнинг фанга, дарсга бўлган қизиқишларини, ҳавасини ҳам орттирадиган, эгаллаган билимларини амалда фойдаланишга ўргатадиган асосий ўқув воситаси ҳисобланади.

Инсоният жамиятида тилнинг аҳамиятини тушунтириш, она тилининг бугунги кундаги ижтимоий вазифасини, бошқа тиллар билан ўзаро алоқаси, туркий тиллар билан умумийлиги ҳақида маълумот беради. Ўқувчиларнинг мантиқий фикрлаш, ахборотни қабул қилиш, фикр-мулоҳаза юритиш қобилиятларини ривожлантиради.

Фанни ўқитишнинг вазифалари:

• ўзбек тилини она тили сифатида алоқа тили ва билим олиш воситаси сифатида ўқитишни, сўз, сўз бирикмалари, гапларнинг матн ҳосил қилишдаги хизматини танитиш, тил бирликларининг ўзига хос хусусиятларини инобатга олган ҳолда матнлар ҳосил қилишга, матн ҳосил қилишдаги қонуният ва қоидаларга амал қилишга ўргатиш, тил фаолияти давомида оғзаки ва ёзма нутқ меъёрларини ўзлаштириш;

• фикрлаш салоҳияти, ақлий ривожланиш, мантиқий тафаккурини ўстириш;

• сўз бойлигини ошириш, ўзгалар фикрини англашга ва шу фикр маҳсулини оғзаки ва ёзма шаклда саводли баён қила олиш, яъни коммуникатив саводхонлигини ривожлантиришга ўргатиш;

• нутқ маданиятининг асосий хусусиятларини англай олиш кўникмалари;

• ўқувчиларга тил ва нутқ ҳақида маълумот бериш, сўзлашиш маданияти элементлари билан таништириб бориш ва доимий сўзлашиш маданияти қоидаларига одатлантириш, уларнинг нутқи аниқ ва равон бўлишига эришиш.

«Ўзбек тили » фанини ўқитиш жараёнини

ташкиллаштиришга қўйиладиган талаблар

Синфлар бўйича ўқув юкламалар тақсимоти:

1. 5-синф 3 хафталик юклама 102 йиллик юклама;

2. 6-синф 3 хафталик юклама 102 йиллик юклама;

3. 7-синф 2 хафталик юклама 68 йиллик юклама;

4. 8-синф 2 хафталик юклама 68 йиллик юклама;

5. 9-синф 2 хафталик юклама 68 йиллик юклама.

Интерфаол усулларни қўллаш орқали ўқувчилар мустақил ишлаш кўникма ва малакаларига эга бўладилар. Ўқувчилар янги билимларни илмий изланиш, тадқиқотчилик, тажриба-синовлар ўтказиш асосида ўзлаштирадилар. Илм орқали билим олиш тамойилига амал қилинади.

«Ўзбек тили» ўқув дастурининг мазмуни “Ўзбек тили” фанининг боблари бўйича ўрганишга қаратилган. Боблар ўз навбатида бўлимларга бўлинади, уларда синфлар бўйича таълимий мақсадлар, кутиладиган натижалар ёритилган.

Бўлимларда берилган таълимий мақсадлар ўқитувчига ўз ишини тизимли равишда нутқий фаолиятнинг тўрт кўникмаси (тинглаш, сўзлаш, ўқиш ва ёзиш) бўйича режалаштириш, ўқувчиларнинг ютуқларини баҳолаш ва уларни қуйидаги босқичлар бўйича ўқиб-ўрганиш ҳақида хабардор этиш имконини беради:

Ўқув дастури мазмуни 4 бобдан иборат:

1) тинглаш ва сўзлаш

2) ўқиш

3) ёзиш

4) адабий тил меъёрларини сақлаш

“Тинглаш ва сўзлаш” боби қуйидаги бўлимлардан таркиб топади:

1) матн мазмунини тушуниб етиш;

2) асосий мазмунни аниқлай олиш;

3) тингланган маълумотни қайта ҳикоя қила олиш;

4)воқеа-ҳодисаларни олдиндан шарҳлай олиш;

5) диалогларда қатнашиш;

6) тингланган материал юзасидан фикр билдириш ва баҳолай олиш;

7) нутқ маданиятини шакллантириш.

“Ўқиш” боби қуйидагича:

1) ахборотни идрок этиш, тушуниш;

2) матннинг тузилишини очиб кўрсата олиш, ундаги асосий фикрни аниқлаш;

3) ўқилган матндаги лексик ва синтактик бирликларнинг қўлланишини тушуниш, ифодалай олиш;

4) матннинг тури ва жанрини аниқлай олиш, мазмунини шарҳлаш;

5) саволларни ифодалаш ва баҳолаш;

6) ўқишнинг турли кўринишларидан фойдаланиш;

7) турли манбалардан зарур ахборотни қабул қилиш ва изоҳлаш бўлимлари.

“Ёзиш” боби:

1) режа тузиш;

2) аудио-видеоматериаллар ва ўқилган, тингланган материалларнинг мазмунини баён эта олиши;

3) матн яратишда турли адабий меъёрларга асосланиб, изчиллик билан ўз фикрини баён этиш;

4) турли услуб ва жанрларда матн яратиш;

5) эссе ёзиш;

6) ижодий матн ёзиш.

“Адабий тил меъёрларини сақлаш” боби қуйидаги бўлимлардан иборат:

1) орфографик(имловий) меъёрларга амал қилиш;

2) лексик меъёрларга амал қилиш;

3) грамматик меъёрларга амал қилиш;

4) пунктуацион(тиниш белгилари) меъёрларга амал қилиш;

Таълимий мақсадлар тизими

Дастурдаги таълимий мақсадлар рақамлар ва ҳарфлардан иборат код билан белгиланган. Код белгисининг биринчи рақами синфни, иккинчи ва учинчи рақамлари – дастур бўлимларини, тўртинчи рақам – таълимий мақсад тартибини билдиради. Масалан, 8.2.1.4. кодли белгида “8” – синф, “2.1.” – боб ва бўлим, “4” – таълимий мақсад тартиби.

Тинглаш ва сўзлаш:

1) ўқувчиларнинг билиши лозим

Бўлимлар	5-синф	6-синф	7-синф	8 –синф	9- синф
1.Матн мазмунини идрок этиш	5.1.1.1. Матндаги асосий мазмунни тушуниш, бош ахборотни аниқлаш	6.1.1.1. Матндаги асосий мазмунни тушуниш, бош ва иккинчи даражали ахборотни ажратиш	7.1.1.1. Матндаги асосий мазмунни тушуниш, бош ва иккинчи даражали ахборотнинг таниш ва нотанишини ажратиш	8.1.1.1. Матндаги асосий мазмунни тушуниш, яширин берилган ахборотни аниқлаш, мақсади ҳақида фикр билдириш	9.1.1.1. Матндаги ахборот мазмунининг асосий ва майда тафсилотларигача тушуниш, танқидий фикр билдириш
2.Асосий фикрни аниқлай олиш	5.1.2.1. Матн мазмунини қайта ҳикоя қила олиш, идрок этиш, таърифлаш	6.1.2.1. Сўз бирикмалари ва калит сўзларга таянган ҳолда матннинг асосий ғоясини аниқлаш	7.1.2.1. Тузилишига таянган ҳолда, матннинг асосий фикрини аниқлаш	8.1.2.1. Матннинг асосий мазмунини тузилиш таркиблари ва аниқ мақсадли тингловчилар асосида аниқлаш	9.1.2.1. Кичик ҳажмли (микро)мавзу асосида асосий фикрни аниқлаш, тингланган мавзуга ўз нуқтаи назарини билдириш
3. Тингланган маълумотларни ҳикоялаш	5.1.3.1. Матннинг мазмунини сўзлаб бериш	6.1.3.1. Учинчи шахс номидан матн мазмунини тўлиқ қайта ҳикоя қилиш, қисқа ва айримларига тўхталган ҳолда ҳикоя қилиш (ҳикоялаш ва таърифлаш)	7.1.3.1. Ўзгартирилган шахс номидан матн мазмунини тўлиқ қайта ҳикоя қилиш, қисқа ва айримларига тўхталган ҳолда ҳикоя қилиш (ҳикоялаш ва таърифлаш, муҳокамалаш)	8.1.3.1. матннинг аввалги тузилишини сақлаган ҳолда нутқ турларидан фойдаланиб, матн мазмунини қайта ҳиқоя қилиш	9.1.3.1. Аралаш типда берилган матндаги ахборотни ижодий шарҳлаган ҳолда матн мазмунини қайта ҳикоя қилиш
4. Воқеа ва ҳодисаларнинг ривожини олдиндан айтиб бериш, шарҳлай олиш	5.1.4.1. Таянч сўзлар ва етакчи саволлар орқали асосий фикрни аниқлаш	6.1.4.1. Матннинг тузилишини ўзига хос хусусиятига аҳамият берган ҳолда аниқлаш, етакчи саволлар орқали асосий фикрни аниқлаш	7.1.4.1. Матннинг мазмуни, сўзловчининг товуш интонацияси (оҳанги) билан сўзлаш маданияти орқали айтилаётган фикрини аниқлаш	8.1.4.1. Матннинг мазмунини унинг номланиши ёки бошланишидан аниқлаш	9.1.4.1. Матн мазмунини хотима (якунига) қараб айтиб бериш
5. Диалогларда қатнашиш	5.1.5.1. “Сўзловчилар”, “тингловчилар” нинг ёш хусусиятларини инобатга олган ҳолда савол-жавоб диалогларида иштирок этиш	6.1.5.1. Берилган мавзу юзасидан фикр алмашув диалогларида иштирок этиш	7.1.5.1. Берилган муаммо юзасидан фикр алмашув диалогларида иштирок этиш, ўз кўзқарашини ишончли далиллар билан асослаш	8.1.5.1. Берилган муаммо юзасидан фикр алмашув мунозараларида иштирок этиш, ўзининг шахсий даъвосини тасдиқлай олиш, суҳбатдошини ишонтирган ҳолда ўз фикрининг тўғрилигини исботлаб, хулоса чикариш	9.1.5.1. Баҳс-мунозараларда катнашиб, турли кўзқарашларни талқин қилиш ва муаммонни ҳал этиш йўлларини келтириш
6. Тингланган маълумотни баҳолаш	5.1.6.1. Тингланаётган нутққа “маъқул бўлди”/ “маъқул бўлмади”, / ”тўғри/нотўғри” эканлигига ўз фикри, қарашларини асослаб, баҳо бериш	6.1.6.1. Матн мазмунидан келиб чиққан ҳолда тингланган м 770 ₸ - Сатып алу Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру Ашық сабақ, ҚМЖ, көрнекілік, презентация жариялап табыс табыңыз! Материалдарыңызды сатып, ақша табыңыз. (kaspi Gold, Halyk bank) Соңғы бір жылда: 45 000 000 ₸ Авторлар тапқан ақша Толығырақ Ресми байқаулар тізімі Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз! Тізімді көру Материал іздеу Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз Барлығы 663 959 материал жиналған Пән Жүктелуде... Бағыт Жүктелуде... Сынып Жүктелуде... Іздеу Осы аптаның ең үздік материалдары Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары Аттестацияда (ПББ) 100% келетін тақырыптармен дайындаймыз Аттестацияда (ПББ) келетін тақырыптар бойынша жасалған тесттермен дайындалып, бізбен бірге тестілеуден оңай өтесіз Өткен жылы бізбен дайындалған ұстаздар 50/50 жинап рекорд жасады Толығырақ