Автокөліктің фарларының құрылымы

Ф-БЕ-06/9

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ОҚУ–АҒАРТУ МИНИСТРЛІГІ

ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНЫҢ БІЛІМ БАСҚАРМАСЫ

«ЖОЛ – КӨЛІК КОЛЛЕДЖІ» МКҚК

ӘДІСТЕМЕЛІК ТАЛДАУ

Ашық сабақ

Орындаған: Маликова А.А.

Жуматаева А.Х

«07161300» арнайы пәндер

циклдік комиссиясы

мәжілісінде талқыланып, қаралған.

Хаттама №____ «____»_____2024ж.

ЦК төрағасы:______ Нартбаев О.Е.

(қолы) (аты-жөні)

Шымкент 2024ж.

Күні: 23.02.2024 ж. ТМ 9-212, ТМ 9-213

Сабақтың тақырыбы: «Автокөліктің фарларының құрылымы»

Сабақтың мақсаты: Студенттерге автокөліктің жарық беру жүйесін, тәуліктің қараңғы кездерінде автомобиль жүргізушінің қауіпсіз жұмыс істеуіне және жолаушыларға қолайлы жағдай жасауын үйрету. Жүргізушілердің қауіпсіз басқаруын қамтамасыз ету үшін өзіндік бұрылу фарларының және қауіпті аймақты ескертуге байланысты дыбыстық сигналдардың жұмыс жасауы туралы мәлімет беру.

Күтілетін нәтиже: Студенттер көлікті жол қозғалысында басқаруда қолданылатын жақын-алыс және авариялық жарық шамдарды, дыбыстық сигналдарды қолданылу белдеулеріне байланысты қолданылу мақсатын біледі.

Сабақтың түрі: Кіріктірілген ашық сабақ

Сабақтың әдісі: СТО технологиясы: «Мағынаны тану», «Wordwall», «Кахут» платформасы, көрнекіліктер арқылы түсіндіру

Пән аралық байланыс: «Жол қозғалысы қауіпсіздігін қамтамасыз ету», «Автокөліктерге техникалық қызмет көрсету».

Сабаққа қажетті материалдар: оқулық,  мультимедиялық проектор, тақырыпқа байланысты слайдтар, жаңа технологиялық әдістер.

Сабақтың барысы:

1. Ұйымдастыру кезеңі:

• студенттермен сәлемдесу;

• сыныптың тазалығын қадағалап, студенттерді түгелдеу;

• студенттердің сабаққа дайындығын және оқу құралдарын тексеру;

• студенттердің ықылас-зейінін сабаққа аудару.

2. Өткен сабақты қайталау. «Wordwall» платформасы арқылы сұрақтарға жауап беру.

Микрометр – бұрама - гайка микрожұбы арқылы бұрыштық өзгерістерді сызықтық шамаларға өзгертуге арналған өлшеуіш аспап

Манометр - қысым айырымын өлшеу үшін қолайлы аспап. Қарапайым ашық сұйық манометр латын әрпі U пішінді шыны түтіктен тұрады. Түтікке қандай да бір сұйық, мысалы, аз қысым айырымын өлшеу үшін май сияқты тығыздығы аздау, ал үлкен қысым айырымын өлшеу үшін сынап сияқты тығызырақ сұйық құйылады. Түтіктің бір тармағы ашық қалдырылып, екінші тармағы резеңке түтікшемен жалғасады.

Осциллограф - электрлік сигналдарды көрінетін графиктік көріністерге түрлендіретін электрон сәулелі түтік. Қабылдайтын сигналдардың сипатына қарай және оларды экранда көрсету ерекшеліктеріне қарай о.т. төменгі жиілікті, кең жолақты (жоғары және аса жоғары жиілікті) жоғары Вольтті, жадқа сақтаушы, көпсәулелі, сәулесі радиалды ауытқитын болып бөлінеді.

Нутрометр - абсолютті немесе салыстырмалы өлшеу әдістерімен бұйымдардың ойықтарының, саңылауларының және ішкі беттерінің өлшемдерін өлшеуге арналған өлшеу құралы. Диаметрді анықтаған кезде құрылғының жұмыс принципі радиусометрге ұқсас, бірақ қол жетпейтін жерлерде өлшеуге мүмкіндік береді.

Тахометр - машина тетіктері мен механизмдердің айналу жиілігін, бұрыштық жылдамдығын өлшеуге арналған аспап.

Мультиметр — өзінде бірнеше функциясы бар аралас электр өлшеуші аспап. 

3. Жаңа сабақты түсіндіру. «Мағынаны тану» әдісі

Жарықтандыру жүйелері автокөліктердің электр жабдықтарында ерекше орын алады, өйткені автономды жарықтандырудың тиімділігі автомобильдендіру дамып келе жатқан кезде және автомобильдік тасымалдаудың рөлі артып жатқан жағдайда негізінен тәуліктің қараңғы кезінде жол жүру қауіпсіздігін анықтайды. Жарықтандыру аспаптарынсыз автокөлікте жұмыс істеу мүмкін емес. Түнгі және қараңғы кездерде қозғалыс жолын, кабинаны, аспаптар қалқанын жарықтандыру мен көліктің габаритті көлемін байқау үшін қажет.

XX ғасырдың соңына дейін прожектор типіндегі дөңгелек фаралар автомобильдерге орнатылды. Дөңгелек фаралар тегіс, жеңілдетілген дене сызықтарын жасауға мүмкіндік бермеді. Сондықтан дизайнерлер мен конструкторлар жарық қасиеттері мен сипаттамалары жағынан кем түспейтін жаңа, тартымды формаларды енгізе бастады.

Фара - корпустан, шағылыстырғыштан, сейілткіш (шашыратқыш) шыныдан, жиектен, ток келтіруші сымдар, патроннан және шамнан тұрады. Сейілткіш шыны, шағылыстырғыш және шам оптикалық элементті құрайды. Оптикалық элемент корпустың негізгі корпусына серіппелер мен реттегіш бұрамалар арқылы бекітіледі. Шағылыстырғыш жарық шоғын бағыттап, жарықты шағылыстырады. Шағылыстырғыштың ішкі беті лакталған және алюминий немесе хромның жұқа қабатымен жылтыратылған. Сейілткіш (шашыратқыш) шыны жарық шоғының шағылыстыру әсерін азайту үшін қажет, сондықтан оның сырты дөңес формада, ал ішкі жағында жарықты сындыратын шығыңқы қыртыстары болады.

Автокөліктегі жарық диффузоры - фараның әйнектен немесе мөлдір пластиктен жасалған сыртқы бөлігі. Диффузордың ішкі жағында мөлшері миллиметрден бірнеше сантиметрге дейін өзгеруі мүмкін линзалар мен призмалар жүйесі орналасқан. Бұл элементтің негізгі міндеті - жарық көзін сыртқы әсерлерден қорғау, ағынды берілген бағытқа бағыттау арқылы сәулені шашырату. Диффузорлардың әр түрлі формалары жарық бағытын реттеуге көмектеседі.

Галогендік шамдар.

Галогендік шамдардың жұмыс істеу принципі қыздыру шамдарына ұқсас болғанына қарамастан, галогендік шамдардың қызмет ету мерзімі бірнеше есе ұзағырақ. Шамға құйылған галогендік газдың булары шамдардың ұзақтығын арттыруға, сондай-ақ жарықтандыру деңгейін арттыруға көмектеседі. Газ жіптегі вольфрам атомдарымен әрекеттеседі. Буланып, вольфрам шам арқылы айналады, содан кейін жіппен байланысып, қайтадан, оған қонады. Бұл жүйе шамның қызмет ету мерзімін 1 сағатқа дейін немесе одан да көпке дейін ұзартады.

Ксенон (газ разряды) шамдары.

Ксенонды шамдарда жарық жоғары кернеуде қыздыру арқылы пайда болады. Алайда, шамды арнайы жабдықтың көмегімен ғана тұтатуға және қуаттандыруға болады, бұл оптика бағасының жалпы құнын арттырады. Бірақ құны ақталған: ксенон фаралары 2 сағатқа немесе одан да көп уақытқа қызмет ете алады. Ең көп таралған бас жарық жүйесі төмен және жоғары сәулелерді біріктіретін би-ксенонды фараларды қолданады.

Жарықдиодты шамдар

Мұндай шамдардың қызмет ету мерзімі 3 немесе одан да көп сағатқа жетеді. Энергияны аз тұтынған кезде жарық диодтары жеткілікті жарықтандыруды қамтамасыз ете алады. Мұндай шамдар көлік құралдарының сыртқы және ішкі жарықтандыру жүйелерінде белсенді қолданылады. Алдыңғы фараларда жарық диодтары 2007 жылдан бері қолданылып келеді.

Лазерлік шамдар

Белсенді дамып келе жатқан ең жаңа технология - лазерлік фаралар. Мұндай фаралар алғаш рет футуристік BMW i8-де қолданылды. Фараның технологиясы өте қарапайым - лазер люминофоры бар линзада жарқырайды, ол өз кезегінде жарқын жарық шығара бастайды, ал рефлектор бұл жарықты жолға бағыттайды.

Жарықтандыру және энергияны тұтыну бойынша олар жарықдиодты фаралардан жоғары және қызмет ету мерзімі салыстырмалы. Бұл фаралардың айтарлықтай кемшілігі олардың құны болып табылады, олар біздің заманымыздың ең қымбат фаралары, кем дегенде 10 мың еуро, осы сомаға сіз жаңа бюджеттік автокөлік сатып ала аласыз.

Жарықтандыру жүйесінің барлық элементтерін екі негізгі санатқа бөлуге болады:

- сыртқы;

- ішкі.

Автомобиль оптикасының сыртқы элементтері жолды жарықтандыруды және басқа жүргізушілерді хабардар етуді қамтамасыз етеді. Мұндай құрылғылардың қатарына мыналар жатады:

- жақын және алыс жарық фаралары;

- тұманға қарсы фаралар;

- бұрылмалы фаралар;

- артқы блок фаралары;

- габариттік оттар;

- нөмір белгісінің жарық бергіштері.

Алдыңғы фаралардың басты міндеті – автомобиль алдындағы жолды жарықтандыру, сондай-ақ қарсы көлік құралдарының жүргізушілеріне автомобильдің жақындағаны және оның габариттері туралы хабарлау. Қазіргі заманғы автомобильдердің алдыңғы фаралары элементтердің тұтас кешенінен тұрады: жақын және алыс жарық; күндізгі жүріс оттарынан; жалпы шамдар. Көбінесе олар бір корпуста орналасқан. Сондай-ақ, көптеген автомобильдердің алдыңғы фараларында бұрылыс сигналдары орнатылған. Кез –келген көлік дененің оң және сол жағында симметриялы орналасқан екі алдыңғы фарамен жабдықталған.

Жақын және алыс жарық фаралар

Кешкі және түнгі уақытта жолды жарықтандыру үшін жақын жарық пайдаланылады. Жарық сәулелерінің асимметриясының арқасында ол жол жиегін жарықтандыруды қосымша қамтамасыз етеді. Дұрыс реттеу кезде фар қарсы автомобильдер жүргізушілеріне жайсыздық туғызбайды. Қысқа шамдар көліктің алдында 50-60 метр жолды жарықтандырады. Алыс жарық фаралардың негізгі сәулесі қараңғылықтан жолдың 150-200 метрін жұлып алып, жарық ағынының ең жоғары қарқындылығымен ерекшеленеді. Бірақ оны көліктің алдында басқа көліктер болмаса ғана қолдануға болады: тым ашық жарық жүргізушілерді соқыр етеді.

Габариттік оттар

Басқа жүргізушілер көліктің габариттерін бағалау үшін жарықтандыру жүйесінде габариттік оттар көзделген. Олар көлік тоқтаған немесе тұрған кезде де қолданылады. Өлшемдер алдыңғы және артқы фараларда орналасқан. Жол қозғалысы ережелеріне сәйкес жүргізушілер күндізгі жүріс жарығын қаладағы қозғалыс уақытында тәуліктің жарық уақытында қосуға міндетті.

Бұрылмалы шамдар

Бұрылмалы шамдар-маневрді орындау туралы ескертудің негізгі құралы. Олар бұрылу, қайта бұру немесе басып озу, жол жиегіне түсу және қозғалыстың келесі басталуы кезінде қолданылады. Бұл элементтер алдыңғы және артқы фараларға да, олардан бөлек орнатылуы мүмкін. Көбінесе қайталанатын құрылғылар дененің бүйір элементтеріне және артқы көрініс айналарына орналастырылады. Олардың барлығы сары-қызғылт сары түске ие және жыпылықтау режимінде синхронды жұмыс істейді. Американдық нарыққа арналған автомобильдер қызыл түсті бұрылыс сигналдарына ие.

Т
ұманға қарсы шамдар

Автомобиль оптикасының бұл түрі нашар көріну жағдайында қолданылады: тұман, жаңбыр немесе қар кезінде. Кесілген бөлігі бар кең жарық сәулесі жауын-шашыннан көрінбейді және қозғалыс кезінде жүргізушіні соқыр етпейді. Сонымен қатар, ТҚШ жол төсемінің жеткілікті жарықтандырылуын қамтамасыз етеді. Тұманға қарсы шамдар тек алдыңғы жағында ғана емес, шанақтың артқы жағында да орнатылады.

Артқы блок шамдары

Артқы автомобиль фаралары автомобильге жұптасып орнатылады және бірнеше элементтерді қамтиды. Артқы фаралардың қарапайым нұсқалары тоқтату сигналы мен жалпы шамдардан тұрады. Көптеген модельдерде блокқа бұрылыс сигналдары мен артқы шамдар, көбінесе артқы тұманға қарсы шамдар кіреді.

Артқы жүріс шамдары

Автокөлік жүргізу кезінде артқы шамдар маңызды. Олар басқа жол қозғалысына қатысушыларға ескерту ретінде қызмет етеді.

Бұл шамдар жолда көліктің болуын және оның маневрлік сипатын көрсетеді. Сонымен, түнде барлық қатысушылар алдында көлік келе жатқанын көреді.

Жарықтандыру жүйесінің ішкі элементтері

Ішкі элементтер көлік құралының салоны мен магистралін жарықтандыруға жауап береді. Жүйеге мыналар кіреді:

- автомобиль салонындағы шамдар;

- магистральды жарықтандыру;

- бақылау панелінің жарықтандыру шамдары;

- есіктердегі жалпы шамдар;

- Салонды, жүксалғышты және капоттың астындағы кеңістікті жарықтандыру, қараңғы уақытта жүргізушінің қосымша жайлылығын қамтамасыз етеді. Қараңғыда қозғалу кезінде ақпаратты оңай оқу үшін бақылау тақтасын жарықтандыру қажет.

3. Сабақты бекіту. «Wordwall» платформасы арқылы жаңа тақырыпты қаншалықты меңгергенін тексеру

5. Сабақ бойынша рефлексия. «Кахут» платформасы арқылы сұрақ-жауап ойыны

1. Жарықтандыру жүйесінің барлық элементтерін неше түрге бөлеміз?

1) 3

2) 4

3) 5

4) 2

2. Автомобиль сыртқы элементтерінің негізгі қызметіне не жатады?

1) жүргізушілерге хабар беру

2) айналаны жарықтандыру

3) алыс қашықтыққа жарық түсіру

4) тәуліктің қараңғы уақытында қолдану

3. Мына аталған құрылғылардың қайсысы жарықтандыру құрылғысы болып саналады?

1) шамдар

2) сейілткіш шыны

3) шағылыстырғыш

4) габариттік оттар

4. Оптикалық элемент корпустың негізгі корпусына не арқылы бекітіледі?

1) арнайы сым

2) бекітілмейді

3) серіппелер немесе реттегіш бұрама

4) ұстап тұруға арналған корпус

5. Автомобильдердің алдыңғы фараларында қандай шамдар орнатылады?

1) реттегіш бұрамалар

2) бұрылыс сигналдары

3) бұрылыс шамдары

4) реттегіш шамдар

6. Ішкі элементтерінің қызметі қандай?

1) көлік құралының магистральін жарықтандыру

2) салон ішінде жайлылық жасау

3) көлік құралының жайлылығын қамтамасыз ету

4) жарықтандырудың құрылымына қызмет ету

7. Га