Авторлық бағдарлама: "Шоқантану" элективті курсы, 8, 9-сыныптар

Нұр – Сұлтан қаласы

«NURORDA» мектеп-лицейі мекемесі

Байзильдина Сауле Сушыновна

Педагог- шебер санатындағы география пәні мұғалімі

Курс атауы: «Шоқантану» элективті курсы бағдарламасы

2020

«Шоқантану» элективті курсы

Түсінік хат

География пәні бойынша 7,8,9–сыныптардың жаңартылған бағдарламасына сүйене отырып, «Шоқантану» элективті курсының бағдарламасы, мемлекеттік нормативті ұстанымдарына негізделіп құрастырылды.

Шоқан Уәлихановтың география ғылымына қосқан үлесі зор. Шоқанның есімі география ғылымының тарихына қазақ даласын, Орта және Орталық Азияны тұңғыш зерттеушілердің бірі ретінде енді. Бұл жерде ерекше назар аударатын бір жайт – дарынды ғалымның мұраларын зерттеушілер оның отандық география ғылымына қосқан үлесін көпшілік жағдайда Ыстықкөл және Қашғар саяхаттарымен ғана шектеп жүр. Ал шын мәнісінде Ш.Уәлиханов – Ресейдің қол астына жаңа ғана қосылған, әлі де ғылымға беймәлім қазақ жерінің табиғат жағдайлары мен экономикасын нақтылы зерттеп, терең ғылыми талдаулар жасаған түңғыш географ – ғалым.

Курстың мақсаты: Ш.Уәлихановтың өмірі туралы мағлұмат алу, тырнақтап жинаған әрбір мәліметінің қаншалықты құнды екенін түсіну, Шоқан болып өткен жерлерімен жақынырақ танысу, Шоқан – қазақтың біртуар перзенті екеніне көз жеткізу.

Курстың міндеттері:

• оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру;

• оқушылардың Шоқан туралы алған білімдерін жүйелеу;

• алғашқы ғалым – саяхатшының тырнақтап жинаған ғылыми мәліметінің құндылығын түсіндіру қажеттілігі;

• Ш.Уәлихановтың ғылыми еңбектеріндегі Қазақстан топонимикасы мәселелерін қарастыру.

Оқушылардың дайындық деңгейіне қойылатын талаптар:

• Сипаттай алуы керек:

Шоқанды қазақтан шыққан тұңғыш ғалым деп, оның өмірі мен қызметіне қатысты жинақталған мол деректерге, еңбектеріне, замандастарының естеліктеріне, өзі жазған, оған жазылған хаттарға, кейіннен ашылған мұрағаттық дәйектерге зерделей қарап, сипаттай алады.

• Атауы тиіс:

Шоқан зерттеген жерлерді, оның жазған еңбектерін, аударған шығармаларын.

• Негіздей алуы керек:

Ш.Уәлиханов шығыстану әлеміне құйрықты жұлдыздай жарқ етіп шыға келген тұлғаның орнын, табиғи дарын мен зеректік бала Шоқан бойына кімнен, қайдан және қалай дарыды екенін.

• Түсіндіре алуы керек:

Ғалым – саяхатшының жинаған ғылыми мәліметінің құндылығын, дара дарын иесі аз ғана ғұмырында  жанқиярлықпен жанталаса қызмет етіп, өзінің ғана емес, халқының мерейін асырғанын, әлемдік ғылымда, өркениетте өзіндік із қалдырғанын.

• Қорытынды жасай алуы керек:

Шоқан Уәлихановтың кейінгі ұрпаққа қалдырған бай ғылыми мұраларының ішінде Қазақстан географиясына байланысты енбектері елеулі орын алатынын.

• Қолдана алуы керек:

Шоқан экспедицияларының карталарын, ғылыми еңбектерін.

Курстың мазмұны:

Биыл Шоқанның туғанына 185 жыл толады. Туған айы қараша деп жазылғанымен, нақты  туған күні көрсетілмей келеді. Құйрықты жұлдыздай жарқ етіп, тым келте ғұмыр кешсе де, өшпестей із қалдырған ерекше тұлға жөнінде мектеп оқушылар толық мағлұмат алу керек. Бұдан жүз жылдан астам уақыт бұрын Қазақстан географиясына қатысты ғылыми еңбектерді былай қойғанда оның территориясының орографиясы мен гидрографиясын дұрыс көрсететін географиялық картасы да болмағандығын еске алсақ, алғашқы ғалым – саяхатшылардың тырнақтап жинаған әрбір жаңа ғылыми мәліметінің қаншалықты құндылығын болжау қиын емес. Ал мұндай мәліметтер Шоқанның жол жазбаларында да, географиялық қорытынды еңбектерінде де жиі кездеседі.

Ш.Уәлиханов тікелей қазақ аймағының жеке аудандарына ұйымдастырған арнаулы саяхаттарымен ғана шектеліп қоймай, сонымен бірге Ыстықкөлге және Қашғарияға сапар шеккен кезінде де жол – жөнекей туған өлкенің жер бедері, өзен-көлдері, топырақ-өсімдік жамылғысы мен жануарлар дүниесіне үнемі зер салып, зерттеп отырған. Ғалымның күнделік жазбалары және замандастарының естелктері оқан болып өткен жерлермен жақынырақ танысуға мүмкіндік береді.

Болашақ ғалымның дарабоздығы, талантының жан-жақтылығы неден бастау алды екен деген сауал төңірегінде, сондай-ақ оның өміршең өнегесінің кейбір қырлары жөнінде оқушылар осы курстан мағлұмат алады. Шоқанның зеректігін, қабілеті мен қарымының мол екенін оны жақын білетіндер бірден байқап, жоғары бағалаған.

Шоқан талантының төркіні – тектілікте. Текті әулетте  дүние есігін ашқан Шоқанның шоқтығы ес білгеннен еңселі болды. Шоқанға қатысты жарияланымдарда оның алғыр, зейінді, зерделі  болғаны алдымен ауызға ілігеді. «Ұшқыннан жалын лаулайды» демекші, Шоқан бойындағы тектіліктің ұшқыны алаулап, оның жарқырай көрінуіне даңғыл жол ашты. Дара дарын иесі аз ғана ғұмырында  жанқиярлықпен жанталаса қызмет етіп, өзінің ғана емес, халқының мерейін асырды, әлемдік ғылымда, өркениетте өзіндік із қалдырды. Шоқан Уәлиханов – ұлы ғалым, географ, тарихшы, фольклортанушы, ағартушы, этнограф, суретші. Ұлы тұлғаның әр қыры- өзінше бір-бір әлем.

«Шоқантану» элективті курсы бойынша күнтізбелік - тақырыптық жоспар

7-9 – сыныптар (34 сағ, аптасына 1 сағ)

Пайдаланатын әдебиет:

1.Абай. Энциклопедия. – Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, «Атамұра» баспасы

2.Отырар. Энциклопедия. – Алматы. «Арыс» баспасы, 2005 

3.Жетісу энциклопедия. – Алматы: «Арыс» баспасы, 2004 жыл

4.Тарихи тұлғалар. Танымдық - көпшілік басылым. Мектеп жасындағы оқушылар мен көпшілікке арналған. Құрастырушы: Тоғысбаев Б. Сужикова А. – Алматы. “Алматыкітап баспасы”

5.С.Мұқанов. «Жарқын жұлдыздар»

6.Ә.Марғұлан. «Шоқанның өмірі мен қызметі»

7.И.Стрелкова. «Шоқан Уәлиханов»

8.Ж.Бейсенбаев. «Жасын тағдыр жарқылы»

9.Н.В.Веселовский.Аққан жұлдыз

10.А.Н.Пыпин. Ш.Уәлиханов туралы

11.И.В.Мушкетов.Ш.Уәлиханов және оның геологиялық коллекциясы

12.П.П.Семенов- Тянь-Шанский, А.А.Достоевский. Ш.Уәлихановтың Қашғарға жасаған саяхатының маңызы жайлы

Нұр-Сұлтан қаласы

«NURORDA» мектеп – лицейі мекемесінің география пәні мұғалімі Байзильдина Сауле Сушыновнаның

«Шоқантану» элективті курсы бойынша бағдарламасына

Рецензия

Байзильдина Сауле Сушыновнаның «Шоқантану» элективті курсы бойынша бағдарламасы білім беру шартында оқушының өз бетінше білім алудағы, практикалық іс – әрекеттерде білімін жетілдірудегі белсенділігін арттыруға бағытталған. Бағдарламада оқыту барысында оқушылардың жобалау-зерттеу құзіреттілігін дамыту мәселелері қамтылған.

Осы курсты оқу барысында оқушылар географиядан және тарихтан алған білімдерін тереңдетіп негіздейді, сонымен қатар осы пәндерге деген қызығушылығы мол оқушыларға арналған курс болып саналады. Курс географиядан және тарихтан алынған білімдер мен іскерлікке сүйеніп құрастырылған. Оқу барысында оқушыларға ізденіс жұмыстары ұсынылып отырылады. Оқ