Ауыр өнеркәсіптің дамуы (индустрияландыру)

Пәні: Қазақстан тарихы

Тақырыбы: Қазақстандағы 1920-1930 жылдардағы индустрияландыру

Мақсаты: Қазақстандағы индустрияландыру саясаты туралы тұтас түсінік қалыптастыру.

а/ Тақырыпты түсіндіре отырып, бірінші және екінші бесжылдықтағы жетістіктермен қазақ халқының ерен еңбегі туралы білімдерін толықтыру

ә/ Елжандылыққа, отансүйгіштікке тәрбиелей отырып ұлтжанды азамат тәрбиелеу

б/ Ойлау қабілеттері мен тіл мәдениеттерін қалыптастыру

Сабақтың түрі: Жаңа сабақты меңгеру

Әдісі: Сұрақ-жауап, тест, баяндау, слайд, пікірлесу т,б.

Көрнекілігі: тірек сызба, кесте, қажет материалдар

Сабақтың барысы

І. Ұйымдастыру: Амандасу, назарларын аудару

ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:

«Маңызды жеті сұрақ»

1. Кеңес үкіметі жүргізген экономикалық саясаттар қалай аталады?

2. Жаңа экономикалық саясат жылдарында қандай өзгерістер болды?

3. Жетісудағы жер-су реформасының маңызы неде?1921 жыл жер су реформасы енгізілді.қазақ еңбекшілеріне олардан тартып алынған жайылымдар мен мал айдайтын жолдар қайтарылды.Кедейлер батрақтар жерге ,малға ие болды.

4.1921-1922 жылдардағы аштықтың салдары? 1921 жылы ЖЭС –ке көшудің қиыншылығымен бірге қуаншылық болып, малдың 80 пайызы қырылады. 1921 жылы қараша -1млн 508 мың

1922 жылы- 2 млн 303200 адам. Орал, Ақтөбе, Бөкей, Қостанай, Орынбор.

5. «Қосшы одағы» міндеттеріне не жүктелді? Белсенді қайраткерлері О. ЖандосовА. Розыбакиев болды. Кедейлерге жер беру, еңбекшілердің сана-сезімі мен мәдени деңгейін көтеру.

6. Жаңа экономикалық саясаттың белгілері?

7.Жаңа экономикалық саясаттың нәтижелері қандай болды?

«Жылдар сөйлейді»

1. 1921жыл, 20-шы наурыз

2. 1924жыл

3. 1922-1924жылдар

4. 1921жыл, қаңтар

5. 1920 жыл, 26 қаңтар

6. 1925 жыл

ІІІ. Жаңа сабақты түсіндіру. Ой шақыру (сурет көрсету арқылы сабақтың тақырыбын анықтау)

Жоспары:

1. Елді индустрияландыруға бағыт алу және оны қиыншылықтары.

2. Қазақстан индустриясының жетекші объектерін жүзеге асыру.

3. Қазақстандағы индустрияланырудың ерекшеліктері.

4. Қазақстандағы табиғи байлықты зерттеу және игеру

Термин сөздер:

1. Интеллегенция (Зиялы қауым өкілі)

2. Бюрократия (Қоғам мүшелерінің белгілі бір артықшылығы бар өкімет аппаратының көмегімен асырылатын басқару жүйесі)

3. Шовинизм ( Ұлтшылдықтың шеттен шыққан түрі)

4. Инвестиция (Шетелден қарыз алу)

1. 1925 ж жетекші билеуші партияның ХІV съезі өтіп елді индустрияланыру бағытын жолға қойды. Бұл бағыт бойынша ел аграрлық даму бағытынан өнеркәсіптің дамуы бағытына ой тастады.

Ол кезде халық шаруашылығын қалпына келтіру әлі аяқталмаған еді. Өнеркәсіп өндірісі тұтас алғанда соғысқа дейінгі деңгейінің 61% - ына ғана жетті .

Қазақстан экономикасында бұрынғышынша ауыл шаруашылығы басым болатын, оның үлесіне бүкіл жалпы өнімнің 84, 4 % тиетін, халықтың 90% - і ауылды жерлерде тұратын. Индустрияландыру КСРО халық шаруашылығын дамытудың бірінші бес жылдығымен қатар келіп, қиыншылықтармен жүзеге асты. Осыған қарамастан 1925 жылы желтоқсан айында Партияның ХІҮ сьезі болып индустрияландыру бағыты жарияланды.

Индустрияландыру - халық шаруашылығының барлық салаларын техникамен жабдықтау, инфраструктураның дамуы.

КСРО үшін индустрияландырудың қажеті

Оның жер қайнауының әлі де толық зерттел-

мегендігі мен түсіндіруге болады.

Байланыс және тасымал құралдары нашар дамыған.

Қазақстанның экономикасында ауыл шаруашылығының үлесі басым болғандықтан.

Жаңа экономикалық саясат жағдайындағы өзгерістердің әсері әлі сезіле қоймаған болатын.

Ұлттық инженер- техник саусақпен санарлықтай болды. Жұмысшы тобының саны аз еді.

Шахталар мен кеніштерді толық іске қосуды.

Халақ шаруашылығының мұқтажына қажетті теміржолдар мен техникалық байланыс құралдарын орнықтыруды.

Бұған жергілікті халық өкілдерін кеңінен тарту арқылы жұмысшы тобы мен өндірістік- техникалық зиялы қауымды қалыптарстыру қажет болды.

Алғаш индустрияландыру шаралары

• Жезқазған,Ұлытау, Байқоңыр аудандарында іздеу- барлау жұмыстары жүргізіле бастады.Нәтижесінде Жезқазған, Қарсақбай, Қияқты, Қорғасын кен орындарын зерттеу ісі басталды.

• Көрнекті ғалым Қаныш Сәтбаев Теміртаудан ең ірі зауыт салу қажеттігін дәлелдеді.Сонымен қатар Жезқазған мыс кен орны ашылды.

• 1931 жылы Түркісіб теміржол құрылысы аяқталды. Мерзімінен бұрын аяқталуына Т.Рысқұлов түрткі болды.

- 1927 жылы Петропавл – Көкшетау теміржолы салынды.

- 1934 жылы Ащысай полиметалл кенбайыту фабрикасы, Семейде ет, Гурьевте балық-консерві,Меркі мен Талдықорғанда қант зауыттары іске қосылды.

• 1939 жылы Ақмола – Қарағанды, Ильецк-Орал, Рубцовск- Риддер темір жолы салынды.

• 1940 жылы Қарағанды- Жезқазған жолы салынды. т.б.

Қ азақстандағы индустрияландыру

Нәтижесінде Қиндықтары

Зардабы

2. Елді индустрияландыру туралы жаңа саясатты жүргізу үшін темір жол салу ісін жалғастыру қолға алынды. 
220 мың кв.км – аумақты алып жаткан Жетісу өлкесінде бірде-бір темір жол болмады. Мұның өзі ауыл шаруашылыкты,өнеркәсіпті дамытуға тежеді. 
Қазақстан индустриясының жетекші объектілері. 1927 жылы Түркістан – сібір теміржол магистралі саласына бастады. Бұл теміржол құрылысы еліміздің тарихына еңбек ерлігінің үздік үлгісі ретінде енді.

Түрксіб теміржол құры­лысы­ның бас­шы­лары:

В. С. Ша­тов – құры­лыс бас­тығы,

Н. Нұрмақов – құры­лысқа жәрдем­де­су ко­мис­си­ясы­ның бас­шы­сы,

Т. Рысқұлов – РКФСР үкіметі жа­нын­дағы құры­лысқа жәрдем­де­су ко­мис­си­ясы­ның бас­шы­сы.

Теміржол құры­лысын­да 100000 адам жұмыс істеді– орыстар, қазақтар, украиндар, қырғыздар , татарлар, башқұрттар еңбек етті. Он мыңдай қазақ жұмысшылары теміржолшы , құрылысшы, техник, жол ісінің шебері мамандықтарын меңгерді. Түркістан-Сібір теміржо­лы 3 жыл­дың ішінде са­лынып бітті.

1930 жы­лы 28 сәуірде Ай­набұлақ стан­ци­ясын­да жол­дың екі жағы түйісті.

1931 жы­лы қаңтар­да Түрксіб теміржо­лы пай­да­лануға берілді.

Түркістан-Сібір теміржо­лы Ор­та Ази­яны сібірдің эко­номи­калық өңірімен бай­ла­ныс­тырды.

3. Ин­дуст­ри­ялан­ды­рудың ерек­шеліктері. Ин­дуст­ри­ялан­ды­ру бірінші жағынан Кеңес ха­лықта­ры күшімен жүзе­ге ас­са, екінші жағынан ор­та­лықтың әкімшіл-әміршіл жүйесі негізінде жүргізілді.

Соғысқа дейін Қазақстан­да ембі мұнай өндіру орын­да­ры, Қараған­ды көмір кен орын­да­ры, Жезқазған, Балқаш мыс ком­би­нат­та­ры, Шым­кент қорғасын за­уыты т. б. ірі кәсіпо­рын­дар са­лын­ды.

Жал­пы, Қазақстан Орал мен Сібірдің ірі өнеркәсіп орын­да­рын шикізат­пен, пай­да­лы қаз­ба­лар­мен қам­та­масыз етті.

Қазақстан­ды ин­дуст­ри­ялан­ды­рудың бас­ты міндет­тері орын­далма­ды. Се­бебі Қазақстан­да көбіне­се өндіруші өнеркәсіптер са­лынғаны­мен, өңде­уші өнеркәсіп да­мытылған жоқ.

Ин­дуст­ри­ялан­ды­ру Қазақстан­да, негізінен, жоғары­дан жүргізілді.

Қазақстан­да са­лынған өнеркәсіптер дайын өнім шығар­ма­ды. Шикізат­ты, негізінен, Ре­сей мен Ук­раина өнеркәсіптеріне та­сыды.

Ур­ба­низа­ция күшейіп, 1930 жы­лы қала халқының үлесі 29,8% бол­ды.

1935 жы­лы рес­публи­кадағы жұмыс­шы­лар­дың 43%-ы қазақтар бол­ды.

1939 жы­лы рес­публи­кадағы қала халқының са­ны 375000-ға дейін жетті.

4. Қазақстандағы табиғи байлықты зерттеу және игеру

Қазақстанда индустрияландыруды жүзеге асыру барысында республикада ауыр өнеркәсіптің көптеген салаларын құрудың, сонымен қатар Қарағанды маңындағы Теміртауда ең ірі зауыт салынуының маңызы зор болды. Қазақстанның көрнекті ғалымдарының бірі Қаныш Имантайұлы Сәтбаев бұл зауытты салу қажеттігін дәлелдеді.

Қазақстандағы индустрияландыру жолдары туралы түрлі көзқарастар болды. Бірулер « түйеден социализмге » өту мүмкін емес, далада фабрикалар мен завоттар салу шамадан тыс нәрсе болып табылды, « Қазақтармен өнеркәсіп – қаржы жоспарын орындай алмайсың » және т.с.с. түрлі айтыстар болды. Ірі саяси қайраткерлер С.Сәдуақасов, Ж. Мыңбаев және т.б бұған қарсы шықты. Қазақстанда индустрияландыру ісі болашақ өнеркәсіп үшін қажетті табиғи байлықтарды зерттеуден бастауы КСРО Ғылым академиясы 20 – жылдардың аяғы- 30 – жылдардың басында көптеген көрнекті ғалымдардың қатысуымен ұйымдастырған кешенді экспидициялар іс жүзінде республиканың бүкіл аумағын қамтыды.

Қазақстан өнеркәсіп

ІІІ. Жаңа тақырыпты бекіту

«Біле жүрейік»

1. Индустрияландыру

2. Урбанизация

3. 1925жыл БК/б/ П-ның ХІҮ сьезі

4. 1926-1940 ж.ж.

Тарихи сынақхат

1. Қазақстанда индустрияландыру ісі болашақ өнеркәсіп үшін қажетті ....... зерттеуден басталады.

2. Түрксіб темір жолы ........ жылдан бастап салына бастады.

3. Оның құрылысында ....... еңбек етті.

4. Түрксіб темір жолы белгіленген бес жылдың орнына .... салынып бітті.

Төмендегі сөздерді кімдер айтқан?

Орталық Қазақстанның минерал–шикізат байлықтарын зерттеп, «ҚАҚСР –і Кеңес Одағының тұтас металлогенді провинциясы» деп тұжырым жасаған кім?. (Академик Н.С. Курнаков)

Академик И. М. Губкин Орал – Ембі мұнайлы ауданын зерттеп, бұл кен орны -мұнайға аса бай облыстардың бірі деп айтқан . (Академик И. М. Губкин)

Жезқазған ауданындағы мыс кені орындарын мұқият зерттеп, аймақтың болашағы зор екенін дәлелдеп берді. (Қазақтың жас инженер–геологы Қ.И. Сәтбаев

"Блиц-ринг"

1.Қазақстандағы индустрияландыру ісі басталды:
2.Индустрияландыру кезінде Орал-Ембі мұнайлы ауданын зерттеген академик:
3.И.М. Губкиннің «Бұл кен орын елдегі мұнайға аса бай облыстардың бірі» деп меңзеген өңірі:
4.Орталық Қазақстанның минералдық шикізат байлықтарын зерттеген геологтар тобының жетекшісі:
5.Н.С. Курнаков: Қазақ жері

6.Жезқазған ауданындағы мыс кені орындарын мұқият зерттеп, өңірдің болашағы зор екенін дәлелдеп берген:
7.Түрксіб темір жолы салына бастады:
8.Түрксіб темір жол құрылысында еңбек еткен адамдар саны:
9.Қатардағы жұмысшыдан,Түрксіб темір жолының бастығына дейін көтерілген басшы:
10.Түрксіб темір жолы жоспарда белгіленген бес жылдың орнына салынып бітті:

Үй тапсырмасы: 16-17 оқу Түрксіб темір жолының жетекшілері Т Рысқұлов, М.Тынышбаев жөнінде мәлімет жинау, реферат жазу.

Бағалау:

« Зиялылар » тобына

Даталар сөйлейді.

1. 1928-1932 жж

2. 1925-1933 жж

3. 1930ж. 20 сәуір

Тарихи сынақхат

5. Қазақстанда индустрияландыру ісі болашақ өнеркәсіп үшін қажетті ....... зерттеуден басталады.

6. Түрксіб темір жолы ........ жылдан бастап салына бастады.

7. Оның құрылысында ....... еңбек етті.

Қорытынды:

Бекіту:

1-ші кезең

«Ойымыз терең, ісіміз нақты болсын»

«Ой толғау»

Индустрияландырудың зардаптары туралы баяндау және тірек сызба арқылы дәптерге түсіру.

2- тапсырма

Бірінші бесжылдық Екінші бесжылдық

Нәтижесі

2- ші кезең

«Іздесең табасың, талаптансаң жетесің»

Кілт сөздер

1. Индустрияландыру

2. 1920жыл

3. 1925жыл БК/б/ П-ның ХІҮ сьезі

4. “Бесеудің хаты”

5. Көшкінбаев кім?

6. С.Садуақасов

7. Урбанизация

2- ші тапсырма

«Өзін-өзі тексеру» тестісі. Алған білімді нақтылау мақсатында.

Қорытынды: