Балаларды тәрбиелеудегі
эмоционалды интеллекттің рөлі
Соңғы уақытта ғалымдар
эмоциялар біздің өмірімізде қаншалықты маңызды рөл атқаратынын
анықтады. Сіздің эмоцияларыңызды басқара білу және оларды жетілген
және сындарлы түрде білдіру ғана емес , сонымен қатар басқа
адамдардың эмоцияларын сау жолмен тану, аудару және оларға жауап
беру маңызды. Осыған орай
әл-Фараби
атындағы ҚазҰУ ғалымдармен
зерттеушілері осы мәселеге еңбек білдіріп
жатыр.
Әл-Фараби
атындағы ҚазҰУ дәстүрлі түрде ғылыми
мақалалар бойынша көшбасшы болып табылады, рейтингтік
басылымдардағы әрбір бесінші қазақстандық
басылым әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ ғалымдарына тиесілі.
2020 жылы университет "Web of Science" беделді дерекқорының "Ғылым
көшбасшысы" сыйлығының үш номинациясымен марапатталды. Әл-Фараби
атындағы Қазақ ұлттық университеті-Қазақстандағы ең көне
университеттердің бірі. 1991 жылы 23 қазанда университетке Шығыстың
ұлы ғалымы, ойшыл, энциклопедист, "әлемнің екінші ұстазы" Әбу Насыр
Әл-Фарабидің есімі берілді. Әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ 1934 жылы ашылды. Өзінің
қызмет еткен жылдарында ол мемлекеттік басқаруға, ғылымды, білім
беруді, мәдениетті дамытуға, заманауи бизнес пен инновациялық
экономиканы қалыптастыруға зор зияткерлік үлес қосатын мыңдаған
мамандар шығарды.
Эмоционалды интеллект-бұл
адамның эмоцияларды ажырата білу, декодтау, көрсету, реттеу және
басқа айқын және құнды жолдармен байланысу және байланысу қабілеті.
Адам мұны неғұрлым жақсы жасаса, оның эмоционалды интеллектісі
немесе EQ соғұрлым жоғары болады. Барлық салалардағы сәттілік пен
бақыт, соның ішінде отбасылық қатынастар, олардың эмоцияларын білу
және сезімдерімен күресу қабілетімен анықталады. Бұл дегеніміз,
ата-аналар балаларының сезімдерін түсініп, оларға жанашырлық
танытып, тыныштандырып, бағыт-бағдар бере білуі керек. Өз
кезегінде, өз эмоцияларын реттеу туралы ақпараттың көп бөлігін
ата-анасынан алатын балалар импульстарды оңай басқарады, өздерін
ынталандырады, басқалардың әлеуметтік белгілерін түсінеді және
өмірде олармен бірге болатын құлдырау мен құлдырауды
жеңеді.
Көптеген психологтар
отбасындағы балалардағы эмоционалды интеллектті дамытуға арнады.
Джон Готтман және оның әріптестері жасөспірім кезіне дейін
отбасындағы төрт жасар балаларды бақылаған экспериментінде
ата-аналар мен балалардың эмоционалды маңызды жағдайларда қалай
қарым-қатынас жасайтынын, қандай қателіктер жіберетінін және қандай
проблемаларды болдырмауға болатынын түсінуге тырысты. Дэниел
Големан "эмоционалды интеллект" ұғымын ашты және оның балалық
тұлғаны қалыптастырудағы маңыздылығын дәлелдеді. Мартин Селигман
бала кезінен отбасында позитивті ойлауға үйрету керек деп жазады,
өйткені бұл оптимизм - болашақ жетістік пен салауатты өзін-өзі
бағалаудың кепілі. Мұнда күлімсіреу үлкен рөл
атқарады.
Күлімсіреу - эмоцияның
вербалды емес көрінісі. Күлімсіреу көптеген эмоцияларды көрсете
алады, соның ішінде қуаныш, бақыт, қайғы, қайғы, көңілділік, жылау
және алаңсыздық. А.Д. Браунның "балалық шақтағы жарақаттың
ересектердің қабылдауы мен дүниетанымына әсері" тақырыбындағы
өзінің докторлық зерттеуі кезінде ата-ананың күлкісі баланың
өмірінде маңызды рөл атқаратыны анықталды. Зерттеуде ата-аналардың
балалық шақтағы рөліне байланысты ересектердің естеліктерін
қарастыратын ата-аналарға арналған сауалнаманы қоса алғанда,
бірқатар құралдар қолданылды. "PBI күлімсіреу немесе күлімсіреудің
болмауы ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынаста маңызды екенін
түсіндірді. 23 қатысушы балалық шағында аналарының күлімсірегенін,
17 қатысушы балалық шағында әкелерінен күлімсірегенін есіне алды,
ал тек 11 қатысушы аналарының балалық шағында оларға күлмегенін, ал
15-і әкелерінің балалық шағында оларға күлмегенін есіне алды.
Күлімсіреудің мәні травматикалық оқиғадан кейін жайлылық пен
сенімділікті қарастырған кезде пайда болды. Сонымен қатар,
ата-ананың қабылдауы көбінесе өзін-өзі тану, өзін-өзі бағалау,
өзін-өзі бағалау сезімдеріне қалай әсер ететінін қарастырған кезде
бұл өте маңызды.және өзін-өзі бағалаудың
мәні".
Харвуд (2006) дамудың алғашқы
жылдарындағы күлімсіреу қимылының өзі баланың өз эмоцияларына
жанашырлық пен өзін-өзі реттеу қабілетін дамытуда қалай маңызды рөл
атқаратынын талқылады. Сондықтан, егер бала өзін-өзі реттей алмаса,
онда негізгі қамқоршы тиісті сүйіспеншілік танытпаған болуы мүмкін.
Зерттеулер көрсеткендей, егер бала балалық шағында жарақат алса,
негізгі қамқоршымен мұндай байланыстың болуы өте
маңызды.
Сонымен, эмоционалды интеллект
кез-келген адамның өмірінде, қарым-қатынасында, өзара
әрекеттесуінде және сәттілігінде маңызды рөл атқарады. Алайда,
интеллекттің бұл ерекше түрі пайда болып, жұмыс істеуі үшін біз оны
ересек жастағы тренингтер мен семинарлар арқылы емес, ерте жастан
бастап отбасында дамытуымыз керек. Мектеп жасына дейінгі балаларда
эмоционалды интеллектті дамыту үшін сіз ата-аналардың балалармен
отбасында жұмыс істеуге тырысатын әдістерін қолдана аласыз.
Қорытындылай, сәттілік пен бақыт олардың эмоцияларын білумен
анықталады. Жалпы, тәрбиенің түпкі мақсаты - мойынсұнғыш және
келісімді баланы тәрбиелеу емес, оны бақытты және табысты ету болып
табылады.
Тленчиева
Н.С.
Педагогика ғылымдарының
кандидаты
Бектеміс
Н.Ұ.
Психология мамандығының
студенті
Әл-Фараби атындағы
ҚазҰУ
