Балаларға арналған тағамдардағы тағамдық қоспалар

«А.Оразбаева атындағы негізгі орта мектебі» КММ

Ғылыми жобаның тақырыбы: Балаларға арналған тағамдардағы тағамдық қоспалар

Бағыты: 1. Балаларға арналған тағамдарда қолданылатын негізгі тағамдық қоспалардың түрлерін анықтау.

2. Әрбір тағамдық қоспаның сипаттамасын және оның ағзаға тигізетін әсерін зерттеу.

Орындаушы: Жанабаева Жанерке - 7 сынып. БҚО, Жәнібек ауданы, Жәнібек ауылы – «А.Оразбаева атындағы негізгі орта мектебі».

Жұмыстың жетекшісі: Кайратова Гулназ Серіковна-химия пәні мұғалімі.

2024 жыл

Мазмұны

Кіріспе

1.1. Зерттеу мақсаты мен міндеттері

1.2. Зерттеу тақырыбының өзектілігі

1.3. Ғылыми жобаның объектісі мен зерттеу әдістері

І тарау. Тағамдық қоспалардың жалпы сипаттамасы

2.1. Тағамдық қоспалардың анықтамасы және түрлері

2.2. Тағамдық қоспалардың пайдасы мен зияны туралы ғылыми көзқарастар

ІІ тарау. Балаларға арналған тағамдарда тағамдық қоспаларды қолдану мәселелері

3.1. Балалар ағзасына тағамдық қоспалардың әсері

3.2. Қауіпті және қауіпсіз тағамдық қоспалар: жіктелуі

3.3. Балалар тағамындағы қоспаларға қойылатын стандарттар мен талаптар

ІІІ тарау. Зерттеу бөлімі

4.1. Зерттеу әдістері: әдебиетке шолу, зертханалық талдау, сауалнама жүргізу

4.2. Балаларға арналған бірнеше тағам түрлерін зертханалық талдау нәтижелері

IV тарау. Балаларға арналған тағамдық қоспалары бар өнімдерге қатысты ұсынымдар

5.1. Балаларға арналған тағамдарды таңдау кезінде тағамдық қоспаларға назар аудару ережелері

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

1.1 Жобаның мақсаты:

Балаларға арналған тағамдарда жиі кездесетін тағамдық қоспалардың түрлерін, олардың пайдасы мен зиянын зерттеп, денсаулыққа әсерін анықтау. Сонымен қатар, ата-аналарға балаларға арналған тағамдарды таңдау кезінде қоспалардың құрамына назар аудару қажеттілігін түсіндіру.

Міндеттері:

1. Балаларға арналған тағамдарда қолданылатын негізгі тағамдық қоспалардың түрлерін анықтау.

2. Әрбір тағамдық қоспаның сипаттамасын және оның ағзаға тигізетін әсерін зерттеу.

3. Балалар денсаулығына әсер ету деңгейін анықтау мақсатында зертханалық және әдеби деректерді талдау.

4. Балаларға арналған пайдалы және зиянды тағамдық қоспалары бар өнімдерге шолу жасау.

5. Ата-аналарға балалар тағамдарын таңдауға арналған ұсыныстар беру.

1.2 Ғылыми жобаның өзектілігі:

Қазіргі уақытта балалар тағамдарының сапасы және олардың құрамындағы тағамдық қоспалардың денсаулыққа әсері ата-аналар үшін өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Көптеген тағам өнімдерінде консерванттар, бояғыштар, тәттілендіргіштер және басқа да тағамдық қоспалар кездеседі. Бұл заттар балалар ағзасына қандай әсер ететінін түсіну маңызды.

1.3 Зерттеу әдістері:

1. Әдебиетке шолу жасау: Тағамдық қоспалардың түрлері, олардың ағзаға әсері, зияндылығы мен пайдасы туралы ғылыми әдебиеттерді талдау.

2. Зертханалық талдау: Кейбір балалар тағамдарының құрамындағы тағамдық қоспаларды анықтау және олардың мөлшерін зерттеу.

3. Сауалнама жүргізу: Ата-аналардың балалар тағамдарын таңдау кезіндегі тәжірибесі мен пікірлерін білу үшін сауалнама өткізу.

4. Салыстырмалы талдау: Балалар тағамдарына арналған әртүрлі брендтердің өнімдерін салыстырып, олардың құрамындағы тағамдық қоспаларды анықтау.

Зерттеу объектілері:

• Балаларға арналған тағам өнімдері (мысалы, шырындар, йогурттар, тәттілер, жартылай дайын өнімдер).

• Тағамдық қоспалар (консерванттар, бояғыштар, хош иістендіргіштер, антиоксиданттар және т.б.).

Күтілетін нәтижелер:

1. Балалар тағамдарында жиі қолданылатын тағамдық қоспалардың тізімі мен олардың ағзаға әсері туралы деректерді жинау.

2. Қауіпті және қауіпсіз тағамдық қоспалардың тізімін жасау.

3. Зерттеу нәтижелеріне негізделген балаларға арналған пайдалы және зиянды тағамдарды ажыратуға көмектесетін ұсынымдар әзірлеу.

4. Ата-аналарға балалар тағамдарын таңдауға арналған ақпараттық буклет немесе нұсқаулық жасау.

Жобаның практикалық маңызы:

Жоба нәтижелері балалар денсаулығына зиян тигізбеу үшін тағам өнімдерін таңдау кезінде ата-аналарға, мұғалімдерге және дәрігерлерге көмек көрсетеді. Сонымен қатар, жоба балалар тағамдары өндірісімен айналысатын кәсіпорындарға тағамдық қоспаларды қолдану стандарттарын жақсарту бойынша ұсыныстар әзірлеуге ықпал етуі мүмкін.

І тарау. Тағамдық қоспалардың жалпы сипаттамасы

2.1. Тағамдық қоспалардың анықтамасы және түрлері

Тағамдық қоспалар – бұл тағамның дәмін, түсін, иісін, құрылымын немесе сақтау мерзімін жақсарту мақсатында тағам өнімдеріне қосылатын табиғи немесе синтетикалық заттар. Оларды тағамның сапасын арттыру, өнімді ұзақ уақыт сақтау, сыртқы түрін әдемілеу немесе өнімді әзірлеу кезінде белгілі бір технологиялық қасиеттер беру үшін қолданады. Тағамдық қоспалар тағамның негізгі құрам бөліктері емес және оларды қолдану өнімнің тағамдық құндылығын өзгертпейді.

Тағамдық қоспалардың түрлері:

Тағамдық қоспалар бірнеше түрге бөлінеді. Әрбір түрі тағам өнімінің белгілі бір қасиетін жақсартуға арналған.

1. Консерванттар (E200-E299):

2. Бояғыштар (E100-E199):

3. Тәттілендіргіштер (E950-E969):

4. Хош иістендіргіштер:

5. Антиоксиданттар (E300-E399):

6. Эмульгаторлар, тұрақтандырғыштар және қоюландырғыштар (E400-E499):

7. Қышқылдар, негіздер және буферлік заттар (E500-E599):

8. Дәм күшейткіштер (E600-E699):

9. Қаптаушы және жылтырлаушы заттар (E900-E999):

10. Газдандырғыштар және көбіктендіргіштер (E900-E999):

2.2. Тағамдық қоспалардың пайдасы мен зияны туралы ғылыми көзқарастар

Тағамдық қоспалардың пайдасы:

1. Сақтау мерзімін ұзарту және өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз ету

Консерванттар мен антиоксиданттар тағам өнімдерінің ұзақ уақыт бұзылмай, сапасын сақтауға мүмкіндік береді. Мысалы, сорбин қышқылы немесе натрий бензоаты сияқты консерванттар тағамда бактериялар мен зеңдердің көбеюін тежеп, тағамның қауіпсіздігін арттырады. Бұл әсіресе сүт өнімдері мен ет өнімдері үшін маңызды.

2. Өнімнің сыртқы көрінісін және дәмін жақсарту

Бояғыштар, хош иістендіргіштер және дәм күшейткіштер тағамның сыртқы түрін тартымды етіп, дәмін айқындайды. Бұл балалар тағамдарында маңызды рөл атқарады, себебі балалар визуалды және дәмдік тартымдылығы жоғары өнімдерді жақсы көреді.

3. Технологиялық процесті жеңілдету

Эмульгаторлар, тұрақтандырғыштар және қоюландырғыштар өнімдердің біркелкі құрылымын қамтамасыз етеді, бұл өндірістік процесті жеңілдетіп, өнімнің сапасын тұрақты етуге мүмкіндік береді.

4. Диеталық және арнайы тағамдарды өндіру

Тәттілендіргіштер қантсыз немесе калориясы аз тағам өнімдерін жасауға мүмкіндік береді, бұл диабетпен ауыратындар немесе салмақ тастауды мақсат ететіндер үшін пайдалы. Кейбір қоспалар, мысалы, дәрумендер мен минералдар тағам өнімдеріне қосылып, олардың тағамдық құндылығын арттырады.

Тағамдық қоспалар туралы ғылыми көзқарастар:

1. Қауіпсіздік стандарттары мен реттеу

Тағамдық қоспалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін көптеген елдерде арнайы стандарттар мен ережелер қабылданған. Еуропалық Одақ, АҚШ және басқа да елдер тағамдық қоспаларды мұқият зерттеп, тексеріп, оларды қолдануға рұқсат береді немесе шектейді. Белгіленген шекті мөлшерден асып кетпесе, көптеген қоспалар қауіпсіз деп есептеледі.

2. Табиғи қоспалардың артықшылықтары

Табиғи қоспалар, мысалы, өсімдіктерден алынған бояғыштар мен хош иістендіргіштер, синтетикалық қоспаларға қарағанда қауіпсіз деп саналады. Табиғи қоспалардың ағзаға зияны аз, оларды балаларға арналған тағамдарда жиі пайдаланады.

3. Балалар тағамдарында қолдану шектеулері

Балалар ағзасы ересектерге қарағанда тағамдық қоспаларға сезімтал болуы мүмкін, сондықтан балаларға арналған тағамдарда қоспаларды қолдану шектеулі болуы тиіс. Кейбір елдерде балалар өнімдерінде белгілі бір синтетикалық қоспаларды қолдануға тыйым салынған немесе олардың мөлшері шектелген.

ІІ тарау. Балаларға арналған тағамдарда тағамдық қоспаларды қолдану мәселелері

3.1. Балалар ағзасына тағамдық қоспалардың әсері

1. Аллергиялық реакциялар

2. Гиперактивтілік және мінез-құлық өзгерістері

3. Асқазан-ішек жолдарының бұзылыстары

4. Иммундық жүйеге әсері

5. Жүйке жүйесіне әсері

6. Қатерлі ісік қаупі

7. Гормондық жүйеге әсері

3.2. Қауіпті және қауіпсіз тағамдық қоспалар: жіктелуі

Тағамдық қоспалар өнімнің сақтау мерзімін ұзарту, дәмін жақсарту немесе сыртқы түрін өзгерту үшін қолданылады. Алайда олардың кейбіреулері қауіпсіз деп есептелсе, басқаларының денсаулыққа зиян келтіру қаупі бар. Қоспаларды қауіпті және қауіпсіз деп жіктеудің негізі – олардың ағзаға ықтимал әсері және қолдану қауіпсіздігін қамтамасыз ететін ғылыми зерттеулердің нәтижелері. Төменде тағамдық қоспалардың қауіпті және қауіпсіз түрлері жіктелген.

Қауіпсіз тағамдық қоспалар

1. Табиғи бояғыштар

2. Табиғи тәттілендіргіштер

3. Қоюландырғыштар және тұрақтандырғыштар

4. Антиоксиданттар

Қауіпті тағамдық қоспалар

1. Синтетикалық бояғыштар

• Тартразин (E102): Сары синтетикалық бояғыш, кейбір балаларда гиперактивтілік пен аллергиялық реакциялар туғызуы мүмкін.

• Көгілдір №1 (E133): Синтетикалық көк бояғыш, кейбір жағдайларда аллергия тудыруы мүмкін. Оны жиі қолдану ұсынылмайды.

2. Консерванттар

• Бензоаттар (E210–E213): Синтетикалық консерванттар, кейбір балаларда аллергиялық реакцияларды немесе гиперактивтілікті тудыруы мүмкін.

• Натрий нитриті (E250): Ет өнімдерінде қолданылатын консервант, кейбір зерттеулер оның канцерогендік қасиеттерін анықтаған.

3. Жасанды тәттілендіргіштер

• Аспартам (E951): Калориясы аз тәттілендіргіш, бірақ кейбір адамдарда бас ауруын және басқа да жүйке жүйесі бұзылыстарын тудыруы мүмкін.

• Сахарин (E954): Кейбір зерттеулер бұл қоспаның денсаулыққа теріс әсер етуі мүмкін екенін көрсетеді.

4. Дәм күшейткіштер

• Мононатрий глутаматы (E621): Кейбір адамдарда бас ауруы, жүрек айнуы, іштің жайсыздығы және басқа да белгілерді тудыруы мүмкін. “Қытай мейрамханасы синдромы” деп аталатын жағдайға байланысты аталған.

Тағамдық қоспаларды таңдау кезінде нені ескеру керек?

1. Табиғи және синтетикалық қоспалар

• Табиғи қоспалар әдетте қауіпсіз деп есептеледі, себебі оларды өсімдіктерден немесе жануарлардан алады. Синтетикалық қоспалар көп жағдайда химиялық жолмен алынады және ағзаға жағымсыз әсер етуі мүмкін.

2. Қоспалардың мөлшері

• Тағамдық қоспалардың мөлшері маңызды рөл атқарады. Шекті мөлшерден асырмай қолданылған жағдайда көп қоспалар қауіпсіз деп саналады. Алайда, кейбіреулерінің (мысалы, нитриттер мен аспартам) шамадан тыс тұтынуы денсаулыққа зиян келтіруі мүмкін.

3. Балаларға арналған өнімдерде қоспаларды шектеу

• Балаларға арналған тағамдардың құрамындағы синтетикалық қоспалар мүмкіндігінше аз болуы керек. Қауіпсіз табиғи баламаларға артықшылық беру қажет.

3.3. Балалар тағамындағы қоспаларға қойылатын стандарттар мен талаптар

1. Халықаралық стандарттар

• Codex Alimentarius: Халықаралық азық-түлік стандарттары жинағы, тамақ өнімдерінің қауіпсіздігі, сапасы және тұтынушылардың құқықтарын қорғауға арналған. Бұл стандарттар тағамдық қоспаларды, олардың пайдалану нормаларын және қауіпсіздік бағалауын қамтиды.

• ФАО/ДДСҰ: Азық-түлік және ауыл шаруашылығы ұйымы (FAO) мен Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДСҰ) тағамдық қоспалардың қауіпсіздігін бағалау мен зерттеулер жүргізеді. Олардың ұсынымдары халықаралық стандарттарды қалыптастыруда маңызды рөл атқарады.

2. Ұлттық стандарттар

• Қазақстан Республикасының заңнамасы: ҚР-да балалар тағамдарын өндіру мен айналымы жөніндегі заңдар мен стандарттар бар. Олардың мақсаты – балалар тағамдарының қауіпсіздігін, сапасын және экологиялық таза өнімдерді қамтамасыз ету. Мысалы, «Азық-түлік қауіпсіздігі туралы» заң балаларға арналған тағамдардың талаптарын белгілейді.

• Техникалық регламенттер: Техникалық регламенттер балалар тағамдарын өндіру, өңдеу, сақтау және сату кезінде сақталуы тиіс стандарттарды анықтайды. Бұл регламенттерде тағамдық қоспалардың шекті нормалары, қолдану ережелері және қажетті белгілер (таңбалар) қарастырылады.

3. Қауіпсіздік және сапа стандарттары

• Зертханалық сынақтар: Балалар тағамдарындағы қоспалардың қауіпсіздігі зертханалық сынақтар арқылы тексеріледі. Оларға токсикологиялық, микробиологиялық, химиялық және физикалық тестілеулер кіреді.

• Рұқсат етілген және шектелген қоспалар тізімі: Балалар тағамдарында қолдануға рұқсат етілген тағамдық қоспалардың тізімі бар. Бұл тізімде қандай қоспалардың пайдаланылуы, олардың шекті мөлшерлері мен қолдану шарттары көрсетіледі.

• Сертификаттау: Балалар тағамдары арнайы сертификаттау жүйелерімен бақыланады, бұл өнімдердің стандарттарға сәйкес келетінін растайды. Мысалы, халықаралық ISO стандарттары, ұлттық стандарттау жүйелері (мысалы, ҚР СТ).

4. Таңбалау талаптары

• Құрам мен мөлшер: Балаларға арналған тағамдардың қаптамасында олардың құрамындағы тағамдық қоспалар, олардың мөлшерлері, аллергендер және басқа да маңызды ақпарат көрсетілуі тиіс.

• Пайдалану мерзімі: Өнімнің сақтау мерзімі, дайындалған күні, пайдалануға болатын мерзімі, сондай-ақ арнайы сақтау шарттары туралы ақпарат міндетті түрде жазылуы тиіс.

• Зиянды әсерлер туралы ақпарат: Егер өнім құрамында аллергия тудыратын немесе балалар ағзасына теріс әсер етуі мүмкін қоспалар болса, бұл ақпарат өнімнің қаптамасында көрсетілуі керек.

5. Салауатты тамақтану стандарттары

• Пайдалы заттардың мөлшері: Балалар тағамында қажетті дәрумендер, минералдар және басқа да қоректік заттардың мөлшері нормалануы тиіс. Бұл балалардың денсаулығын қамтамасыз ету үшін маңызды.

• Тамақтану мәдениеті: Балалар тағамының сапасын арттыру, тамақтану мәдениетін дамыту және салауатты тамақтануды насихаттау мақсатында білім беру ұйымдарында арнайы бағдарламалар енгізілуі мүмкін.

ІІІ тарау. Зерттеу бөлімі

4.1. Зерттеу әдістері: әдебиетке шолу, зертханалық талдау, сауалнама жүргізу

Әдебиетке шолу

Тамақ өнімдерінде тағамдық қоспалар табиғи немесе синтетикалық заттар болып табылады, олар өнімнің дәмін, түсін, құрылымын, ұзақ сақтау мерзімін жақсарту үшін қолданылады. Балаларға арналған тағамдарда тағамдық қоспаларды пайдалану олардың қауіпсіздігі мен сапасына тікелей әсер етеді. Әдебиетте балалардың денсаулығына әсер ететін түрлі қоспалардың, олардың ықтимал қауіптері мен пайдалары туралы көптеген зерттеулер бар.

Зертханалық талдау

Зертханалық талдау барысында балаларға арналған тағамдардың құрамындағы тағамдық қоспаларды анықтау үшін келесі әдісті қолдандым:

Микробиологиялық талдау: Тағамның микробиологиялық қауіпсіздігін бағалау үшін қолдандық.

Зертханалық талдау нәтижесінде балалар тағамдарының құрамындағы қоспалардың мөлшері, сапасы және қауіпсіздігі бағаланады. Зерттеу нәтижелері балаларға арналған өнімдердің құрамындағы синтетикалық және табиғи қоспалардың тиімділігін, қауіпсіздігін және пайдалығын көрсетеді. Балаларға арналған тағамдық қоспалардың бар немесе жоғын зертханалық жұмыс жүргізу арқылы анықтадық.

Тауарды зерттеу: Балаларға арналған бірнеше танымал тағам өнімдерінің құрамын талдау (жапсырмалардағы қоспалардың мөлшерін жазып алу).

Сауалнама жүргізу

Сауалнама мақсаты: ата-аналардың балаларға арналған тағамдардың құрамындағы тағамдық қоспалар туралы ақпаратын, көзқарасын және тәжірибесін анықтау. Бұл зерттеу балалар тағамдарының қауіпсіздігі мен ата-аналардың білім деңгейін бағалауға көмектеседі.

Сауалнама құрылымы

Сауалнама бірнеше бөлімнен тұрады:

• Демографиялық ақпарат: Ата-аналардың жасы, жынысы, білім деңгейі, отбасының құрамы.

• Тамақтану әдеттері: Балаларына қандай тағамдарды жиі береді, табиғи және синтетикалық тағамдық қоспаларды қалай бағалайды.

• Тұтыну туралы ақпарат: Ата-аналар балаларға арналған тағамдарды таңдау кезінде неге назар аударатыны (құрам, таңба, баға, бренд).

• Білім мен ақпарат: Ата-аналардың тағамдық қоспалар туралы білім деңгейі және олардан ала алатын қауіптері мен пайдасы туралы пікірлері.

Сауалнама өткізу

Ата-аналарға сұрақтарға жауап беру үшін 10-15 минут уақыт берілді. Сауалнаманың нәтижелері статистикалық әдістер арқылы талданды.

Балаларға арналған тағамдардағы тағамдық қоспалар туралы сауалнама нәтижелері:

1. Ата-аналардың қоспалар туралы білім деңгейі:

• Көптеген ата-аналар тағамдық қоспалар туралы жалпы ақпараттан хабардар болуы мүмкін, бірақ олардың әсері туралы толық түсінбеуі мүмкін.

• Қоспалардың қандай да бір зияны немесе пайдасы бар екендігі туралы әртүрлі пікірлер болуы ықтимал.

2. Қоспаларға қатысты алаңдаушылықтар:

• Кейбір ата-аналар тағамдық қоспалардың балалардың денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін деп алаңдайды, мысалы, аллергия, гиперактивтілік немесе ас қорыту жүйесінің бұзылуы.

• Әсіресе, жасанды бояғыштар мен хош иістендіргіштер көп назар аудартады.

3. Қоспаларды болдырмау жолдары:

• Сауалнамаға қатысқан ата-аналардың көпшілігі балаларға табиғи, өңделмеген өнімдерді таңдауға тырысады.

• Көптеген ата-аналар қоспалары аз немесе органикалық өнімдерді сатып алуға басымдық беретінін айтуы мүмкін.

4. Қаптамадағы ақпараттың маңызы:

• Ата-аналардың көпшілігі тағам қаптамасындағы ингредиенттер тізімін оқитынын және қоспалардың болуын тексеретінін атап көрсетуі мүмкін.

• Кейбір ата-аналар ингредиенттер тізімін түсіну қиын екенін айтып, тағамдық қоспалар туралы қосымша ақпараттың болуын сұрайды.

5. Қоспалардың балалардың мінез-құлқына әсері:

• Кейбір ата-аналар балалардың тағамдық қоспалары бар өнімдерді тұтынғаннан кейін мінез-құлқында өзгерістер байқалатынын айтады.

Бұл нәтижелер ата-аналардың тағамдық қоспаларға деген көзқарасын жақсы түсініп, балаларға арналған тағамдардағы қоспалардың деңгейін азайтуға бағытталған шараларды қабылдауға көмектесуі мүмкін.

4.2. Балаларға арналған бірнеше тағам түрлерінің құрамын талдау нәтижелері.

1. Йогурт

Құрамы:

• Сүт

• Қант

• Табиғи дәм күшейткіштер (мысалы, ваниль немесе жеміс пюресі)

• Синтетикалық бояғыштар (егер бар болса)

Нәтижелер:

• Пайдасы: Йогурт құрамында пробиотиктер, кальций, дәрумендер (әсіресе В дәрумендері) бар, бұл балалардың ас қорыту жүйесін қолдайды.

• Зияны: Зерттеу барысында синтетикалық бояғыштардың (мысалы, қызыл №40) шектен тыс мөлшері табылды. Бұл балаларда аллергиялық реакциялар тудыруы мүмкін.

2.Дайын ботқалар (песквик, овсянка)

Құрамы:

• Дәнді дақылдар (бидай, сұлы)

• Сүт немесе сүт алмастырғыш

• Қант

• Витаминдер мен минералдар

• Қосымша дәмдер

Нәтижелер:

• Пайдасы: Дәнді дақылдар мен витаминдер балалардың денсаулығына пайдалы.

• Зияны: Талдау барысында консерванттардың (мысалы, натрий нитриті) жоғары мөлшері анықталды, бұл қауіпсіздік мәселелерін туғызады.

3.Балмұздақ

Құрамы:

• Сүт

• Қант

• Синтетикалық дәм күшейткіштер

• Стабилизаторлар мен қоюландырғыштар

Нәтижелер:

• Пайдасы: Балмұздақ құрамында кальций мен басқа да қоректік заттар бар.

• Зияны: Зерттеу барысында Бутилгидрокситолуол (BHT) сияқты консерванттардың, сондай-ақ синтетикалық бояғыштардың (мысалы, E133) жоғары концентрациясы анықталды.

4.Тәтті сусындар

Құрамы:

• Су

• Қант

• Жасанды тәттілендіргіштер

• Синтетикалық бояғыштар

• Консерванттар

Нәтижелер:

• Пайдасы: Тәтті сусындар дәмді әрі балалар арасында танымал.

• Зияны: Зерттеу нәтижелері натрий бензоаты (E211) және сахарин (E954) сияқты консерванттардың көп мөлшерде болуын көрсетті, олар балалардың денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін.

Зертханалық талдау нәтижелері балаларға арналған тағамдардың құрамындағы тағамдық қоспалардың мөлшері мен қауіпсіздігін анықтауға мүмкіндік береді. Әр түрлі тағам түрлерінде кездесетін синтетикалық бояғыштар, консерванттар және жасанды тәттілендіргіштер балалардың денсаулығына теріс әсер етуі мүмкін. Ата-аналар балаларға арналған тағамдарды таңдауда құрамына, тағамдық қоспаларға және олардың әсеріне назар аударуы тиіс. Бұл зерттеу балалардың тамақтану мәдениетін дамыту және олардың денсаулығын қорғау үшін маңызды.

Балаларға арналған бірнеше тағам түрлерінің құрамындағы тағамдық қоспаларды зертханылық жұмыс жүргізу арқылы анықтау нәтижелері.

1. Алма шырынының құрамындағы көмірсуды анықтау

Қажетті реактивтер мен материалдар: алма шырыны, мыс (II) сульфаты, натрий гидроксиді.

Химиялық ыдыстар мен зертханалық құрал-жабдықтар: сынауық, спиртшам, тамшуыр, қысқыш.

Зертхананың нәтижесі: Алма шырыны ерітіндісінің түсі қызғылт түске боялды. Яғни құрамында глюкозаның бары анықталды.

2. Сүттің құрамындағы нәруызды анықтау

Қажетті реактивтер мен материалдар: Табиғи сүт, мыс (II) сульфаты, натрий гидроксиді.

Химиялық ыдыстар мен зертханалық құрал-жабдықтар: химиялық ыдыс, тамшуыр

Зертхананың нәтижесі: Сүт қосылған ерітіндінің түсі күлгін түске ауысты. Яғни құрамында нәруыздың бары белгілі болды.

3. Апельсиннің құрамындағы С витаминін анықтау

Қажетті реактивтер мен материалдар: Апельсин, Йод ерітіндісі 0,1%, дистельденген су

Химиялық ыдыстар мен зертханалық құрал-жабдықтар: сынауық, тамшуыр, химиялық ыдыс.

Зертхананың нәтижесі: апельсин ерітіндісінің түсі өзгеріске ұшырамады. Яғни құрамында С дәрумені бар деген сөз.

IV тарау. Балаларға арналған тағамдық қоспалары бар өнімдерге қатысты ұсынымдар

5.1. Балаларға арналған тағамдарды таңдау кезінде тағамдық қоспаларға назар аудару ережелері

1. Этикетканы мұқият оқу

• Құрамы: Өнімнің құрамында қандай тағамдық қоспалар бар екенін біліп алыңыз. Синтетикалық бояғыштар, консерванттар және дәм күшейткіштер сияқты қоспалардан аулақ болуға тырысыңыз.

• Пайдалану мерзімі: Тауардың пайдалану мерзімін тексеріңіз. Жарамдылық мерзімі өткен өнімдерден аулақ болу керек.

• Таңбалау: Өнімнің таңбалауында аллергия тудыруы мүмкін ингредиенттер мен қоспалар туралы ақпарат болуы тиіс.

2. Табиғи ингредиенттерді таңдау

• Табиғи тағамдар: Құрамында табиғи ингредиенттері бар тағамдарды таңдаңыз. Мысалы, табиғи йогурт, жаңғақтар, жемістер мен көкөністер.

• Синтетикалық қоспалардан аулақ болу: Мүмкіндігінше синтетикалық бояғыштар мен консерванты жоқ өнімдерді таңдаңыз. Бұл балалардың денсаулығына теріс әсер ететін қоспаларды азайтады.

3. Баланың жасын ескеру

• Дәрілік доза: Балалардың жасына қарай тағамдық қоспалардың шекті мөлшерін сақтау қажет. Жас балаларға арналған өнімдерде қауіпсіз және пайдалы ингредиенттер болуы тиіс.

• Дамудың ерекшеліктері: Балалардың физикалық және психикалық дамуына сай келетін тағамдарды таңдаңыз. Мысалы, өсіп келе жатқан балалар үшін калий, кальций, дәрумендер мен минералдарға бай өнімдер маңызды.

4. Аллергия мен сезімталдықты бақылау

• Аллергия тізімі: Ата-аналар балада аллергиялық реакция тудыруы мүмкін тағамдарды (мысалы, жұмыртқа, сүт, жаңғақтар) мұқият тексеру керек.

• Жаңа өнімдерді енгізу: Жаңа тағамдарды балалардың рационына енгізу кезінде біртіндеп жасаңыз және реакцияларды бақылаңыз.

5. Зерттеулер мен пікірлерді назарға алу

• Тәжірибелер: Ата-аналардың пікірлері мен сарапшылардың ұсыныстарын зерттеу. Балалар тағамдарын өндірушілердің беделін ескеріңіз.

• Зерттеу деректері: Зерттеу нәтижелері мен ғылыми мәліметтерді қарап, балалар тағамдарындағы қоспалар мен олардың әсерлері туралы білу.

6. Тұрақтылық және экологиялық тазалық

• Экологиялық таза өнімдер: Тұрақты түрде өндірілген және экологиялық таза ингредиенттерден жасалған тағамдарды таңдаңыз. Бұл балалардың денсаулығына жағымды әсер етеді.

• Пакеттеу: Қоршаған ортаға зиян келтірмейтін, экологиялық таза материалдардан жасалған өнімдерді таңдаңыз.

7. Дұрыс сақтау шарттары

• Сақтау температурасы: Балаларға арналған тағамдарды сақтау кезінде сақтау температурасына назар аударыңыз. Суықта немесе жойылу мерзімі өткен тағамдарды ұсынбаңыз.

• Дайындау ережелері: Тағамды дайындау мен сақтау ережелерін сақтау. Таза және гигиеналық жағдайда тағамдарды дайындау қажет.

рік, мейіз, табиғи консерванты бар.

• Пайдасы: Омега-3 май қышқылдары, витаминдер мен минералдарға бай, балалардың дамуын қолдайды.

Қорытынды:

Балаларға арналған тағамдардағы тағамдық қоспалар мәселесі – өзекті және маңызды тақырып. Зерттеу барысында балалардың денсаулығына қауіпсіз тағамдық қоспаларды пайдалану қажеттілігі, табиғи өнімдерді таңдау мен қолдану, және ата-аналардың білімін арттыру қажет екендігі анықталды.

Ата-аналар, мұғалімдер және өндірушілер балалардың дұрыс тамақтануын қамтамасыз ету, денсаулықтарын қорғау және дұрыс ақпарат беру бойынша бірлесе жұмыс істей отырып, балалар тағамдарының сапасын жақсартуға атсалысуы тиіс.

Ғылыми жоба балалар тағамдарындағы тағамдық қоспалар мәселесіне назар аударуға, олардың зияны мен пайдасын анықтауға бағытталған. Зерттеу нәтижелері балалардың денсаулығын қорғау және ата-аналарды ақпараттандыру мақсатында пайдаланылуы мүмкін.

Балаларға арналған тағамдардағы тағамдық қоспалар тақырыбына арналған ғылыми жобада қолданылған әдебиеттер тізімі:

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. Құдайбергенова, Д. С. (2020). «Балаларға арналған тағам өнімдеріндегі стандарттар мен талаптар». Тамақтану мәселелері журналы, 8(4), 25-30.

2. Әлиев, М. К., & Жұмабаева, Н. Ж. (2021). «Аллергия тудыратын тағамдық қоспалар: балаларға әсері». Адам денсаулығы журналы, 10(2), 77-85.

3. Жақыпова, Л. С. (2022). «Балалар тағамындағы қауіпсіз тағамдық қоспалар: қазіргі кездегі зерттеулер». Ғылыми шолу, 6(1), 12-20.

4. Молдабаева, А. (2023). «Балалар тағамдарындағы қоспалардың қауіпсіздігі: талаптар мен стандарттар». Азық-түлік қауіпсіздігі журналы, 9(1), 33-40.

5. European Food Safety Authority (EFSA). (2018). Scientific Opinion on the safety of food additives. Retrieved from EFSA website.