Даталар

Басты оқиғалар

633 ж

Арабтар «дін үшін соғыс» деген ұранмен көрші елдерді жаулап ала бастады.

709 ж

Араб қолбасшысы Кутейба ибн Муслим Бұрара елін соғыссыз алады.

714 ж

Шаш қаласын басып алап ,Испиджабқа жорық жасайды.

737-748 ж

Насыр ибн Сейяр Орта Азияның бірқатар аймақтары мен Қазақстанның Оңтүстігіне басып кіреді.

751 ж

Атлах қаласы түбегінде болған ұрыста қарлұқтар арабтармен бірлесіп қытай әскерлерін жеңді.

960 ж

Боғра хан ислам дінін Қарахан мемлекетінің мемлекеттік діні деп жариялады.

Ғылымның дамуы

Х ғасырдан бастап Оңтүстік Қазақстанда ислам діні кең түрде

дамыды.Сайрам, Отырар,

Түркістан қалаларында медреселер салынып ,ғылым-білімге кең жол ашылды.

Шығыстың аса көрнекті ғалымы Әбу Наср әл-Фараби де шығармаларын араб тілінде жазды.

Әбу Наср әл-Фараби(870-950

 Фараб аймағына қарайтын Отырар қаласында туған.Осы қалада қыпшақ тілінде білім алған

 Араб тілін Исфахан,Бағдат, Дамаск қаласында игерген.

ХІІ ғасырда өмір сүрген Исхақ әл-Фараби, Жауһари әл-Фараби,Ахмад әл-Фараби сияқты ғалымдар бар.Бұл ғалымдар ғылым мен білімнің дамуына үлес қосқан ғұламалар. 

Әбу Райхан әл-Бируни(973-1050)

 Әбу Райхан әл-Бируни (973-1050) жылдары аралығында өмір сүрген

Энциклопедист ғалым.

Тарих,математика,

география,астрономия

медицина т.б ғылым салаларынан 150-ден астам еңбектер

Ол алғаш рет жердің күнді айналатындығын

болжап,аспан денелерінің қозғалу

заңдылықтарын ашқан

Тіл білімнің дамуы

Жалпы көптеген түрік тілдес тайпалар түрік тілінде сөйлемегенімен олардың ішінде жергілікті тіл ерекшеліктері де болған.Оғыз,қарлұқ,қыпшақ тайпалары түбі түрік тілдес тайпалар қосылып ,бірігіп кетіп отырған

Түркі тілдес тайпалардың бір-біріне жақындығын белгілі ғұлама Махмуд Қашқари зерттеген

Махмуд Қашғари(1030-1090)

Шын аты Махмуд

Хусейн ибн Мұхаммед Қашқари.Махмуд алғаш Қашқар қаласында,кейін

Орта Азия мен Иранның ірі

Қалаларында білім алған.

Махмуд.Қашқари үш кітаптан тұратын “Түркі тілдерінің сөздігі”атты мәңгі өшпес мұра

қалдырды.Бұл еңбекті жазудан бұрын ол бүкіл түріктердің

елі мен жерін түгел аралап шыққан

Атақты орыс ғалымы Кононов М.Қашқаридің бұл кітапты

Жазудағы басты мақсаты түрік тілінің мәртебесін көтеріп,оның араб тілінен ешбір кем түспейтіндігін тдәлелдеу болды

Жүсіп Баласағұни(1021-1075)

Ғұлама Шу өзені

бойындағы Баласағұн

Қаласында туған.

Толық аты Жүсіп Хас

Хажип Баласағұни

Ол өзінің атақты

“Құт негізі-білік” атты

еңбегімен белгілі.

Бұл еңбек алғаш

рет түрік тілінде

жазылған.

Құтадғу білік”-ХІ ғ

түркі тілді халықтарының

қоғамдық ой-санасын

орын алған,терең

мазмұнды ғылыми

еңбек.

Ж.Баласагүнидің еңбектерінде ғылымның философия

астрономия, алгебра салаларына тоқталады.

Сол сияқты аңыз-әңгімелер, мақал-мәтелдер,шешендік сөздер

Көп кездеседі.

Әдебиет

ҮІІ-ІХ өркендеген

ауыз әдебиеті Х ғасырда

қалыптаса бастаған

жазба әдебиетінің

негізін қалады.Бұл кездегі

ислам дінінің кең тарауы

жазба әдебиетінің

жандануына әсерін тигізді.

Жазаба әдебиетінің

көрнекті өкілдерінің бірі

Қарахан мемлекетінің кезінде

даңқы шыққан ақын

Ахмет Иүгнеки.

Р/с

Тұлғалар

Ғылымға қосқан үлесі

Ерекшелігі

1

2

3

4

5

6

Әбу Наср әл-Фараби

(870-950)

Әбу Райхан әл-Бируни

(973-1050)

Махмуд Қашғари

(1030-1090)

Жүсіп Баласағұни

(1021-1075)

Ахмет Иүгнеки

Қожа Ахмет Йасауи

(1103-1167)