Бастауыш мектеп оқушыларының тәуелсіздігі ғылыми жұмыс

Бастауыш мектеп оқушыларының

психологиялық ерекшеліктері

Асхатқызы Алина,Рахимбаева Диана,

Түзелбаева Сымбат,Хашимова Рушангуль

Қазақ ұлттық қыздар педагогикалық университеті,

Педагогика және психология кафедра студенттері.

КІРІСПЕ

Бүгінгі таңда мұғалімдер мен оқушылардың, тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара әрекеттесу компоненттерін қамтитын және маңызды құндылық ретінде жеке тұлғаға бағытталған күрделі интегративті процесс ретінде түсінілетін білім беру ортасын құруға әлеуметтік сұраныс көбеюде. Білім беру жүйесінің даму кеңістігінде білім беру ортасы ерекше маңызға ие.

Білім беру жүйесін жаңғырту білім берудің міндеттері мен мазмұнына жаңа тәсілдерді әзірлеуді, сондай-ақ оқушыны тұлғаға бағытталған оқыту бағытында тәрбиелеу парадигмасын өзгертуді талап етеді. Мұның бәрі "мұғалім-оқушы" бірлестігін бірыңғай даму жүйесі ретінде қарастыруға және осы жүйенің дамуын және оған кіретін барлық субъектілерді, соның ішінде оқушылардың тәуелсіздігін дамытуды белсендіруге болатын құралдарды анықтауға мүмкіндік береді.

Бастауыш мектеп-бастауыш сынып оқушыларының тәуелсіздігін қалыптастырудағы маңызды кезең. Балалардың тәуелсіздігін дұрыс және сәтті дамыту үшін қабілеттер, дағдылар және қоршаған әлеммен өзара әрекеттесу мүмкіндігі қажет.

Жүргізілген эмпирикалық зерттеу балалардың тәуелсіздіктің дамуының орташа деңгейіне қарамастан, оны арттырудың қажетті әлеуеті бар деген қорытындыға келді. Демек, бастауыш сынып оқушылары тәуелсіздіктің дамуының орташа деңгейімен сипатталады және оның одан әрі даму әлеуеті бар деген гипотеза дәлелденді.

Оқушылардың тәуелсіздігін зерттеу үшін "Ерік күшінің даму деңгейін бағалау" сауалнамасы қолданылды (Л.В.Балясникова). Бұл әдіс 7-11 жастағы балаларға қолданылады және баланың ерік-жігерінің қазіргі даму деңгейін анықтауға мүмкіндік береді. Сауалнамада балалар өз бетінше жауап беретін 15 сұрақ бар. Сауалнама мәтіні 2-қосымшада берілген.

Осылайша, бұл әдістер бастауыш сынып оқушыларының өзіңдік даму деңгейін және оның дамуының сапалық көрсеткіштерін бағалауға мүмкіндік береді. Диагноздан кейін алынған нәтижелерді сандық бағалау, сондай-ақ оларды сапалы түсіндіру жүргізілді.

Нәтижелер 1-кестеде және 1-суретте көрсетілген.

Кесте 1.

Бастауыш сынып оқушыларындағы А. М. Щетининаның "Карта проявлений самостоятельности" әдістемесінің нәтижелері

Осылайша, зерттеу нәтижелері бойынша 5 оқушы тәуелсіздіктің даму деңгейі төмен, 12-і орташа және 3-і жоғары.

Сонымен, бұл кестелер балалардың көпшілігі өте тәуелсіз, құрдастары мен ересектерге тапсырмаларды орындау кезінде көмек сұрамайды, өздерінің оқу іс-әрекеттерін дербес құра алады, құрдастарымен белгілі бір қақтығыстарды шеше алады, өз қызметін дербес ұйымдастыра алады деген қорытынды жасауға мүмкіндік береді.

Алынған нәтижелер 1-суретте көрсетілген.

Әрі қарай, Л.В.Балясникованың "Ерік күшінің даму деңгейін бағалау" сауалнамасының нәтижелерін қарастырамыз (2-кесте, 2-сурет).

Кесте 2.

Л.В.Балясникованың "Ерік күшінің даму деңгейін бағалау" сауалнамасы бойынша бастауыш сынып оқушыларының зерттеу нәтижелері

Сонымен, көп жағдайда бастауыш сынып оқушылары ерік-жігердің дамуының орташа деңгейін көрсетеді, атап айтқанда, балалар оқу тапсырмаларын қажет болған жағдайда ғана орындайды және ерекше бастама көтермейді деген қорытынды жасауға болады.

Сауалнама нәтижелері бойынша тек 2 оқушы ғана жоғары нәтиже алды, бұл дамыған белсенділік пен тәуелсіздікті көрсетеді.

7 оқушы төмен нәтиже көрсетті, яғни кез-келген істі өз бетінше орындауға мәжбүрлеу қиын, мұндай балалар өте нашар ұйымдастырылған. Сауалнама нәтижелері 2-суретте айқын көрсетілген.

Осылайша, жүргізілген зерттеу көрсеткендей,бастауыш сынып оқушыларының көпшілігінде тәуелсіздік орта деңгейде, сонымен қатар балалардың бір бөлігі оның даму деңгейі төмен, бұл білім берудің орта деңгейіне ауысқан кезде оқуға теріс әсер етуі мүмкін. Осыған байланысты бастауыш сынып оқушыларының тәуелсіздігін дамытуға бағытталған педагогтарға арналған ұсыныстар әзірленді және де мұғалімдер үшін оқу іс-әрекеті процесінде тәуелсіздікті жүзеге асырудың бірқатар ұсыныстары мен принциптері жасалды.

Балалардың тәуелсіздігін педагогика дамытып, қолдауы керек. Педагогтар балаларға проблемаларды өз бетінше шешуді үйренуге, дұрыс пен бұрыс мінез-құлық арасындағы айырмашылықтарды түсіндіруге, сондай-ақ балаларға логикалық шешімдер қабылдауға көмектесуі керек. Ол үшін бала барлық қызмет салаларында белсенділікті дамытып, оған тәуелсіз дағдыларды сіңіруі керек.

Балалардың өзіндік тәуелсіздігін тәрбиелеудегі тағы бір маңызды элемент-оларға өз бетінше шешім қабылдауға мүмкіндік беру. Ол үшін педагогикалық практикада балалар өз бетінше шешім қабылдай алатын жағдайлар жасау қажет. Бұл балалардың тәуелсіздік деңгейін сақтауға және дамытуға көмектеседі.

Әдебиеттер тізімі:

1. Буряк В.К. Самостоятельная работа учащихся. – М.: Аспект пресс, 2019. – 272 с.

2. Васильева И. И. Использование предметных страниц школьного сайта в самостоятельной работе учащихся // Педагогическая информатика. – 2020. – №1. – С.35-39.

3. Васильева Р. А., Суворова Г. Ф. Самостоятельная работа учащихся на уроке. – М.: Педагогика, 2019. – 207 с.

4. Гаврилычева Г. Ф. Развитие самостоятельности у детей - М.: Начальная школа, 2013. – 53 с.

5. Губарева Л. И. Самостоятельная работа как основа формирования и развития познавательной самостоятельности учащихся // Образование и общество. – 2016. – №2. – С.61-62.

6. Дайри Н.Г. О сущности самостоятельной работы. – М.: Гуманит. изд. центр ВЛАДОС,2020.–№5.–С7.
   
   

АННОТАЦИЯ

Мақалада бастауыш мектеп жасындағы дербестік деңгейінің қалыптасуы талданады. Дербестік ұғымының мәні белгілі бір оқу жағдайындағы оқушының іс-әрекетінің сипаттамасы ретінде ашылады, ол үнемі көрсетілетін қызметтің мақсатына бөгде адамның көмегінсіз қол жеткізу қабілетін білдіреді. Бастауыш сынып оқушыларының тәуелсіздігінің көріну ерекшеліктері ашылады және де бастауыш сынып оқушыларының әртүрлі қызмет түрлерінде тәуелсіздігін қалыптастыру қажеттілігі мен мектептегі оқытудың бастапқы кезеңінде осы мақсатқа қол жеткізудің шарттары мен құралдарының жеткіліксіз дамуы арасындағы қайшылықтар сипатталады.

ABSTRACT

The article analyzes the formation of the level of independence of primary school age; the essence of the concept of independence is revealed as a characteristic of the student's activity in a specific educational situation, which is a constantly manifested ability to achieve the goal of activity without outside help; reveals the features of the manifestation of independence of younger students; characterizes the contradictions between the need for the formation of independence in various types of activity among younger schoolchildren and the insufficient development of conditions and means for the purposeful achievement of this goal at the initial stage of schooling.

Кілттік сөздер: білім, тәуелсіздік, бастауыш сынып оқушылары, ерекшеліктері, оқу қызметі, жеке тұлғаның ерікті қасиеттері.

Keywords: education, independence, younger schoolchildren, features, learning activities, volitional personality traits.