Цифрлық экономиканың ерекшеліктері және даму тенденциялары

УДК 004:330

Абдрахманова А.Е.

Такесова А.К.

Жоғары инженерлік-технологиялық колледжі МЕББМ, Орал қаласы

Цифрлық экономиканың ерекшеліктері және даму тенденциялары

Анатация: Көптеген индустриялық дамыған елдер дамуының қазіргі заманғы ерекшелігі серпінді технологияларды енгізу және тарату нәтижесінде нақты көрінеді.Олардың көпшілігі тұтас жоғалуға,және деархитектураның жылдамдауына,бизнес модельдердің өсуіне алып келеді Ерекшеліктердің бірі ретінде, бұл технология сапалы жаңа жағдайдың туындауына әкеледі.

Annotation: The modern features of the development of many industrialized countries are clearly reflected in the introduction and dissemination of breakthrough technologies.

Түйін сөздер: экономиканы цифрландыру, цифрлы технология, цифрлық экономика, экономикалық өсім, жаңғырту.

Кіріспе

Ел халқына“Қазақстанның Үшінші жаңғыруы жаһандық бәсекеге қабілеттілік" атты үндеуінде ҚР Президенті Н. Ә. Назарбаев 3D-баспа, онлайн-сауда, мобильді банкинг, сандық сервистер және т.б. сияқты перспективалы салаларды дамыту қажеттігін атап өтті.Бұл индустриялар дамыған елдер экономикасының құрылымын өзгертті және дәстүрлі салаларға жаңа сапа берді. Мемлекеттік бағдарлама тапсырманы іске асыруға"Цифрлық Қазақстан" себепші болды деп айтсақ та болады. Цифрлы Қазақстан бағдарламасының мақсаты - білім берудің деңгейін көтеру,денсаулыққа көп көңіл бөлу және де технологияларды әрмен қарата дамыту болып табылады. Қазақстан- 2050 жылға қарата Үшінші жаңғыруды іске асыратын 30 ел қатарына кіреді. Бағдарламада сандық экономиканың негізгі бағдарлары айқындалған . Бұл ретте, индустрия 4,0 өнеркәсіптегі, ғылыми-технологиялық және әлеуметтік салалардағы мемлекеттік саясаттың сандық трансформациясының өзегі екені анық. Басты мақсат әлеуметтік-экономикалық дамудың жетекші күшінің рөлі мен функциялары дәстүрлі салалардан экономиканың сандық секторына өтетін жағдайлар жасау болуы тиіс. Дәл осы салаларды цифрландыру, жаңа техниканы пайдалануға енгізу,қолданыстағы автоматтандыру жүйесін пайдалану,Қазақстан экономикасы үшін еңбек өнімділігін арттырудың негізгі резервтерінің бірі болып отыр.Әлемдік экономикада өзгерістердің ауқымдылығы сонша, ғылыми-технологиялық революция,сандық технология ғасыр элементтері деп айтуға болады.

П. Хаукен, А. Ловинс, Л. Ловинс және К. Шваб сияқты көптеген авторлар мұны өнеркәсіптік революцияның басы ретінде бағалайды.М. Форд өз жұмысындажаңа өнеркәсіптік революцияның белгілері жалпыға ортақ дигитализация болып табылады, яғни деректерді сандық нысанға ауыстыру процесі ,электрондық қызмет көрсету үлесінің ұлғаюына, роботтауға сәйкес келеді деген болатын.

Сандық экономика өндірістік және зияткерлік ресурстарды біріктіру ретінде жаңа тауарлар мен қызметтерге, өндіріс әдістеріне, көздерге,шикізат және технологиялаға жол ашады. Өз кезегінде жаңа тауарлар, өнімдер мен технологиялар жаңа нарықтарды қалыптастыруға және олардың дамуына алып келеді.Сондықтан цифрлық экономиканы қалыптастыру және дамыту жолдарын анықтау болашақта қандай факторлар анықтаушы болуы мүмкін, осы факторлармен цифрландыру және цифрлық технологиялардың қалай өзара іс-қимылы туралы сұрақтарға жауап беруді талап етеді.Осы факторлардың жүйесі қандай екенін, олардың экономикаға әсер етуінің ықтимал дәйектілігін белгілеу принципті маңызды болып табылады.Бұл проблемаларды шешу үшін жүйе ұғымына сүйенетін жүйелердің пайда болуы, өзара іс – қимылы, трансформациясы және жою тұрғысынан экономиканың жұмыс істеуін қарайтын экономикалық теориядағы перспективалық әдіснамалық бағыт-жүйелік парадигманың бастапқы даму нәтижелерін тарту қажет.Жалпы, бұл бағыт жүйелер теориясын құруға бағытталған ,жүйелік талдаудың негізін қалаушылардың еңбектеріне, сондай-ақ соңғы жылдары фирмаларды басқару әдістемесін жүйелер теориясымен байланыстыратын кең танымал болған зерттеулерге негізделеді.

Я.Корнайдың экономикалық теориядағы жүйелік талдау элементтерін қолдану әдістемесі мен жүйелер теориясын дербес парадигма ретінде қолдану туралы да айтылған.Кеңістіктегі және уақытта қоршаған әлемнің тұтастық қасиеттеріне ие және әртүрлі ішкі құрылымның болуына қатысты жүйелік талдаудың базалық құрамдас бөлігінің болуы, осы ұғымның көптеген түсіндірмелерінің мәнін анықтайды.Қазіргі заманғы экономикада сандық технологиялар өндірісті, тауарлық-материалдық қорларды және коммуникацияларды басқарудың озық жүйелерінің органикалық бөлігіне айналды. Бұдан басқа, бұл технологиялар бизнесті жаһандандыруға жәрдемдеседі, өйткені ең аз шығындармен бүкіл әлем бойынша компания қызметкерлеріне тез қол жеткізуді, сондай-ақ құнды жасау тізбегінің түрлі деңгейлерінде орналасқан фирмалардың жаһандық өзара іс-қимылдарын үйлестіруді қамтамасыз етеді. Бұл технологиялар қазіргі заманғы өндіріс пен бөлудің материалдық негізін де өзгертеді. Таяу арада платформалық шешімдер экономикаға елеулі әсер етеді.

Сандық технологиялар өндірістің дәстүрлі факторлары – капитал, еңбек және жер сияқты көптеген мөлшерде екінші жоспарға ығыстырады.Бұл технологиялар экономикадағы сапалы өзгерістерге алып келеді және уақыт өте келе қосымша үдеуге ие болады.Осыдан кейін инновациялық экономикада прогресске ие болады.Осылайша, қазақстандық экономиканы цифрландыру ,негізгі капиталды сапалы жетілдіру және оны қазіргі заманғы технологиялық базада тұрақты жаңарту процесіне ықпал ететін болады.

Нәтижелер және талқылау ретінде қарастыратын болсақ:

Стратегиялық басқару объектісі ретінде цифрлық экономиканың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы ғылыми ортада әлі де жеткілікті және қажетті шамада айқындалмаған.Сандық экономика мазмұнының нақты тұжырымдалуы – бағдарламаны, оны дамыту жоспарын құруда және жоспарда көзделген материалдық, қаржылық, ұйымдастырушылық ресурстарды тиімді пайдалануда табыс кепілі.Қазіргі уақытта сандық экономиканы анықтаудың түрлі тәсілдері бар.

Дүниежүзілік банк сандық экономиканы (кең мағынада) сандық ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалануға негізделген экономикалық, әлеуметтік және мәдени қатынастар жүйесі ретінде анықтайды.Көріп отырғанымыздай, сандық экономиканың базалық құрамдас бөлігінің бірі,ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың болуы болып табылады.

Сандық экономика-бұл жаңа экономика, ол бұрын мүмкін болмаған міндеттерді орындап, қызметке қатысады.

Тұтастай алғанда, халық шаруашылығы салаларын цифрландыруды жүзеге асыруға жауапты Үкімет пен Министрлік жоғары белсенділік пен ынта танытуда, саясаттың жаңа нысандары мен құралдарын үнемі игеруде. Үкімет сау іскерлік ортаны құрады. Қазақстанда цифрландыруды енгізудің бастапқы шарты ретінде қарастыру керек.

Қорытынды

Бізді болашақта сандық экономиканың одан да ауқымды дамуы күтетіндіктен, жұмыс барысында бірқатар проблемалар туындауы мүмкін.Бірінші мәселе- сапа және адамдардың өмір сүру ұзақтығы және деңгейі. Екіншісі-сандық экономиканы экономикалық жаңғырту ретінде қарау. Бұл ретте өнеркәсіптің өзі, сондай-ақ халық шаруашылығының басқа да салаларын материалдық-техникалық жаңғырту болатын өнеркәсіп ғана жаңғыртудың негізі бола алады.Тағы бір басты мәселелердің бірі, инновациялық экономикаға көшу.

"Цифрлық Қазақстан" мемлекеттік бағдарламасын іске асыру шамасына қарай мұндай ауқымды міндетті фрагменттік шаралармен шешу мүмкін емес екені айқын.Дамудың қазіргі кезеңінің мәні эволюциялық өзгерістерді жүргізу емес, технологиялық құрылысты ауыстыру болып табылады.Бұл қоғамның әлеуметтік экономикалық ұйымының негіздерін ауыстыру қажеттілігін білдіреді.Егер индустрияландыру ауқымды электрлендіруді жүзеге асыруды және мәдени революция жүргізуді талап етсе, қазіргі өнеркәсіптік революция да технологиялық негіздің ірі құрылымдық өзгерістерін және принципті жаңа инфрақұрылымды құруды міндеттейді.

«Индустрия 4.0» тұжырымдамасы цифрлық технологияларды құруды және жаңа технологияларға негізделген цифрлы қоғамды дамытуды қамтиды. Қазіргі экономика үшін цифрлау және барлық жұмыс салаларындағы процестерді қарқындату өте қажет болып табылады. Цифрландыру өнеркәсiп, мемлекеттiк басқару, денсаулық сақтау, бiлiм, логистика және тағы басқа салаларды қозғайды. Цифрлық технологияларды дамыту цифрлық технологиялардың біздің өміріміздің барлық салаларына енуімен байланысты, қарқынды технологиялық өзгерістердің салдарынан цифрлық технологияларды дамыту жеделдетілді және кең танымалдылыққа ие болды, біздің өміріміз өзгерді. Ақпараттық және коммуникациялық технологиялар саласындағы инновациялар азаматтардың мінез-құлқына, олардың ақпараттық қажеттіліктеріне және адамдар қалай жұмыс істейтініне және ақпарат алмасуына әсер етті. Цифрлық инновацияларды одан әрі дамыту, соның ішінде, мобильді қызметтер және жасанды интеллект сияқты өзгерістерді айтарлықтай жақсартады және біз бұрын күтпеген ерекше қызметтер мен әл-ауқатпен қамтамасыз етеді. Цифрландыру және жаһандану географиялық шекаралардың маңыздылығын төмендетеді, сол себепті адамдар мен қоғамдар халықаралық деңгейде байланысқа түсуге мүмкіншілік алады.

Түйін

Бұл мақалада цифрлық технология мен цифрлық экономиканы анықтаудың тәсілдері талданады. Авторлар зерттеушілердің пікірін талдайды және цифрлық экономиканың тұжырымдамасына жеке түсініктерін ұсынады. Басты назар «Цифрлық Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасына, оның мақсаттарын, мазмұн- дылығын және еліміздің әлеуметтік-экономикалық даму міндеттерін шешудің маңыздылығына бағытталды. Мақаланың мақсаты цифрлық экономиканың қолданыстағы теорияларын және практикалық-әдістемелік тәсілдерін зерттеу және осы негізде Қазақстан Республикасындағы цифрлық экономиканың қалыптасу және даму үрдістерін негіздеу.

Resume

This article analyzes digital technology and ways to define the digital economy. The authors analyze the views of researchers and provide individual insights into the concept of digital economy. The main focus was on the state program "Digital Kazakhstan", its goals, content and the importance of addressing the challenges of socio-economic development of the country. The purpose of the article is to study the existing theories and practical methods of the digital economy and on this basis to substantiate the processes of formation and development of the digital economy in the Republic of Kazakhstan.

Пайдаланылған әдебиеттер

1. Республикасының Президенті Қазақстан Н.А. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы. - 31 қаңтар 2017 ж.

2. Мемлекеттік бағдарламасы "Цифрлық "Қазақстан 2017 жылғы

3.Паньшин Б. Н. Сандық экономика: ерекшеліктері мен даму тенденциялары // Ғылым және инновациялар. – 2016. –№ 157. – С. 17-20

4.Әлімбаев А. А. Реиндустриализация –экономиканы технологиялық жаңғыртудың кілтіҚазақстан / / Экономика: стратегия и практика.-2017. –№.2(42). – С. 6-14.

5.Қазақстан Республикасының 2025 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспары.