"Даналық сөзден үйренемін. Ыбырай Алтынсариннің еңбекқорлық өнегесі" тәрбие сағаты

Бисенгалиева Сара Бактыбаевна, бастауыш сынып мұғалімі

Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы, «Бейнеу гимназиясы» КММ

Тәрбие сағаты

Тақырыбы: «Даналық сөзден үйренемін» Ыбырай Алтынсариннің еңбексүйгіштік өнегесі

Мақсаты: Оқушыларға Ыбырай Алтынсарин әңгімелеріндегі еңбексүйгіштік өнегесі туралы айту, жақсы адами қасиеттерді бойға сіңіру; танымдық әңгімелерді түсініп, мәнерлеп оқуға шақыру және негізгі ойын ұғындыру; жаңашыл педагогтің жастарды білім алуға, өнерге, ғылым жолына түсуге үндеген ой-тұжырымдарын түсіну; топта ұйымшылдықпен жұмыс жасауға және тату болуға тәрбиелеу.

Көрнекілігі: көлеңке театры, суреттер, плакаттар, мақалдар, слайд, фломастерлер, түйреуіштер, орамал мен тақия.

Сабақтың барысы:

І. Ұйымдастыру бөлімі

Мұғалім сынып оқушыларын түгендейді, сабақты ұйымшылдықпен өткізуге шақырады.

А) Сөзжұмбақ шешу.

Сөзжұмбақты шешкенде жаңашыл педагог Ыбырай есімі шығады.

1. Кітап асыл қаз...на

2. Абайдың үйіне келген Барлас қандай жырды жырлады?

3. Тәуелсіз Қазақстан неше жылдығын тойлада?

4. ... жігіт көркі

5. Ата-ана мен ақсақалдардың, ел ағаларының тілегін қалай атаймыз?

6. Қартайғанда мал тайса, ... болар бұл оқу.

ІІ. Негізгі бөлім

А) Көркемсөздер оқу

Балауса: Ыбырай Алтынсарин-қазақтың аса көрнекті ағартушысы, ақын, жазушы, этнограф, фольклоршы және қоғам қайраткері. Оның шын аты-Ибраһим. Ол Орта жүздің қыпшақ тайпасынан шыққан. 1841 жылы 20 қазанда қазіргі Қостанай облысы Затоболск ауданында дүниеге келген. Алтынсариннің әкесі сауаты аз, еңбекқор шаруа болған. Оның анасы Айман (кейбір деректер бойынша Аймен) Арғын руынан Шеген есімді бидің қызы болған. Ол сауатты адам, көптеген халық ертегілері мен әндерін білетін. Ибраһимнің анасы оған ерте жастан халық ертегілері мен әндерін үйреткен.

Ұлағат: 1850 жылы далада үлкен билікке ие болған Балғожа Ыбырайды Орынбор шекаралық комиссиясы жанынан ашылған мектепке ауыстырды. Елді орыс тілді адамдар басқарады деп сенген Балғожа немересі арқылы елді ұстап тұруға ниет білдірді. Жақында ашылған мектепте 30 бала оқыды, оның ішінде 9 жасар Ыбырайда бар еді. Алтынсарин бүкіл өмірін туған халқына арнады. «Қазақ халқы өз-өзін білімге құштар екенін көрсетеді»,-деп жазды.  Алтынсарин бүкіл өмірін туған халқына арнады.

Айару: Алтынсарин орыс халқы мен қазақ халқының достығына сенімді қолдаушы болды. Ол орыс демократиясын насихаттады, орыстың педагог-жазушылары К.Д.Ушинскийдің, Л.Н.Толстойдың тәжірибесін пайдаланды. Алтынсарин ағартушы ретінде білімге табынған және білімнің қоғамды, әрбір жеке тұлғаны дамытудағы күшіне сенген. Ы.Алтынсариннің әдеби қызметін бақылаған замандастары, оның еңбектерінің қаншалықты халықтың қажеттігіне жарайтындығын көзі тірісінде бағалаған.

Кәусар: Ол кезде Ресей үкіметі жергілікті әкімшіліктер үшін қазақстандық қызметкерлерді осындай мектептер арқылы оқытуға ниеттенген болатын. Оқушыларды отарлық саясат рухында тәрбиелеу керек болды. Алайда, Ыбырай ерте жастан мектеп жүйесінде қалмай, әлемдік және орыс әдебиетінің классиктерін өз бетінше оқыды. 1857 жылдан 1859 жылға дейін орта мектепті бітіргеннен кейін атасы Балғожа бидің хатшысы болды. Кейін оны Кіші аудармашы ретінде Орынбор облысының әкімшілігіне ауыстырды. 1860 жылы Орынбордан Торғайға көшіп, мұғалім болды. 1864 жылы ол қазақ балаларына арналған алғашқы мектеп ашты. Мұнда оның білім беру және педагогикалық қызметі басталады.

Арайлым: Ы. Алтынсарин орыс, араб және татар тілдерін еркін меңгерген және халықты ағартуды армандаған. Ол кезде қазақ балаларына мектеп ашу өте қиын болатын. Дегенмен, 1864 жылдың қаңтарында Ыбырайдың тікелей қатысуымен алғашқы қазақ мектебі ашылды. Ыбырай қазақ даласында бірінші болып қыздарға білім берді. 1887 жылы ол Ырғызда қыздарға арналған мектеп-интернат ашты. Қыздар мектебін ұйымдастыру-бұл тұрғыда ұлы ұстаздың үлкен жетістігі.

Алихан: 1891 жылы ағартушы қайтыс болғаннан кейін Торғайда, 1893 жылы Қостанайда, 1895 жылы Қарабұтақта және 1896 жылы Ақтөбеде әйелдер мектебін ашуға рұқсат етілді. Құжаттарға сәйкес, бұл да Ы. Алтынсариннің ізденістерінің нәтижесі екендігі дәлелденді. Ы. Алтынсарин тәрбие жұмысының ең озық әдістерін пайдалана отырып, балаларды ана тілінде оқытуға ерекше назар аударды. Сондықтан ол "Қазақ хрестоматиясы" оқулығын және "Қазақтарды орыс тіліне оқытуға арналған бастапқы оқулық" дидактикалық құралын жазды.

Айназым: 1879 жылы жарық көрген «Қазақ хрестоматиясы»: біріншісі - әртүрлі орыс тілді оқырмандардан, негізінен «Полсон оқырманынан» балалардың өмірі туралы әңгімелер; екіншісі - әртүрлі жастағы адамдардың өмірі туралы әңгімелер; үшіншісі-қазақ әншілерінің өлеңдерінен үзінділер; төртіншісі-қазақ мақал-мәтелдері сияқты төрт бөлімнен тұрады. Ыбырай Алтынсарин көзі тірісінде «Қырғыз хрестоматиясы» кітабының екінші бөлімін жазған. Өкінішке қарай, бұл шығарма əр түрлі себептерге байланысты баспадан уақытында жарық көрмеді. «Қырғыз хрестоматиясының» жастарға дұрыс тəрбие беру жəне олардың дүниетанымдық көзқарасын кеңейту үшін қазірдің өзінде де мəні зор. Сондықтан да бұл оқулық ұзақ жылдар бойы талай рет басылып, мектеп оқушыларына ұсынылып келеді.

Ә) Топтық жұмыстар

Топ атауы: «Әке мен бала», «Асыл шөп», «Шеше мен бала», «Малды пайдаға жарату»

Топ атаулары Ыбырай әңгімелерінің атауларынан құрастырылды.

Топтарға арналған тапсырмалар:

«Шеше мен бала» көрінісі

«Малды пайдаға жарату» көлеңке театры

Б) Тренинг «Арқаға жазылған комплименттер»

Оқушылар арқаларына түйреуішпен ілінген ақ парақтарға досына мадақтау сөздер жазып береді де дауыстап оқиды.

ІІІ. Қорытынды бөлім

Мұғалімнің қорытынды сөзі: Ыбырай Алтынсарин қазақ жастарын оқуға, ізгілікті, мейірімді, еңбекқор болуға, өз халқын сүюге шақырды. Ол бұл міндеттерді жастар ерте жастан дұрыс тәрбиеленген жағдайда ғана орындауға болатындығын түсінді. Сондықтан Ыбырай осы мақсатқа өзінің оқытушылық, поэзиялық, жазушылық және аударма жұмыстарын арнаған, оның азғана бөлігімен бүгін таныстық деп есептеймін.

Міне, биыл қазақтан шыққан алғашқы педагогтің туғанына 180 жыл толып отыр. Мұндай айтулы датада біз жастарға түсетіні Ы.Алтынсариннің жүзеге асыруға тырысқан мақсатын жүзеге асыру және ағартушының бізге қалдырып кеткен еңбектерін қадірлеп, ол еңбектердің мәңгі өмір сүруін қамтамасыз етуге жұмыстануымыз керек.

Оқушылар шығармашылығынан