Дарынды балалармен жұмыс

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті
Философия және психология факультеті
Әлеуметтік жұмыс және әлеуметтік педагогика кафедрасы

Тақырыбы:Дарынды балалармен жұмыс

Орындаған:Байназарова А.Б.
Қабылдаған:ОразгалиеваГ.З.
Мамандығы:Әлеуметтік пдагогика және өзін-өзі тану
Курс:1

Жоспар:
I.Кіріспе: Дарынды балалар
II.Негізгі бөлім
Дарынды балаларды анықтау
Дарынды балалардың ерекшеліктері
Дарынды балалармен жұмыс(оқыту әдістемесі)
III.Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

Кіріспе

ДарындылықАдам психикасының өмір бойы жүйелі түрде дамып,басқалармен
салыстырғанда адамның бір немесе бірнеше іс-әрекет төңірегінде
әдеттен тыс,сирек кездесетін жоғары нәтижелерге жету мүмкіндігі
Өз қатарларынан әлдеқайда дамыған,ерекше зейіні бар,белгілі бір
іс-әрекет бойынша асқан қабілеттілік танытып,жоғары
жетістіктерімен дараланатын бала!

Дарынды оқушылармен жұмыс максаты:
Жан жақты білімді,іскер,өзіндік ойлау жүйесі дамыған,адамгершілігі
жоғары, дені сау барынша қабілетті жанды қалыптастыру.Бала
дарынының ашылуын өз қабілетіне сәйкестендіре дамыту,жетілдіру
дарынды балалармен жүйелі жұмыс ұйымдастыру.

Міндеті
➢

➢
➢

Оқушылардың ақыл ой кабілеттерін жетілдіру.
Шәкірттерінің шығармашылық жеке дарындылығын дамыту.
Дарынды оқушының шығармашылық бағытының
ашылуына,дамуына,қоршаған ортаға өзін-өзі жарнамалауына көмек
көрсету.




Дарындылық
Айқын дарындылық

Дарынды оқушының
жетістіктерінің айқындығы
соншалық,«бұл бала дарынды»
деген қағидаға еш күмән жоқ

Жасырын түрде кездесетін
дарындылық
баланың іс-әрекетінің
нәтижесі көбінде
жасырын түрде
байқалады.

 Дарындылықтың түрлері

 Интелектуалды

дарындық;
 Академиялық дарындылық;
 Көркем дарындылық;
 Лидерлік немесе әлеуметтік
дарындылық;
 Спорттық дарындылық;

Дарынды балалар-әр түрлі,бір-біріне мүлде
ұқсамайды.Көпшілікті өзіне ісәрекетімен,қабілеттерімен бірден баулып
алады.
Ой-өріс қабілетімен ерте жастан көзге түскен оқушылар,өз катарластарын басып
оза,мұғалімнің ерекше мейірім ықыласына бөленеді.Дарынды балалар ортада
өзін емін-еркін ұстай отыра,өздерін басқаның алдында биік ұстай
біледі.Балалардың кейбір дарындылығы байқала бермейді,оның
қабілетін,дарындылығын дамыту-ұстаздың қолында.Ұстаздың оқушыға қалай
бағыт берсе,ол соған қарай бейімделеді.Балалармен жұмыс істеуді тек
ұстаздарға ғана артып қоймай,ата-аналар бірге жұмыс істеуі керек.Сонда ғана
баланың ойлау қабілеті арта түседі.Ата-аналар мен ұстаздарға баланың
бейімділігін арттырып,анықтай түсуге келесідей әдістемелер қолданылады:
-Дарындылық картасы
Интелектуалдык портрет,т.б.
Әр бала әр түрлі әрекеттерімен ерекшеленеді.Бірі суретке,биге,ән салуға,есепке т.б
жақын болады.

Дарынды баланың мінез-құлқындағы
ерекшеліктері:
I.

Іс-әрекетінің өзіндік стратегиялық ерекшеліктері бар оқушы.

II.

Кез келген іс-әрекетті«өзінше орындауы»

III.

Кез келген қиын істен жеңілді,жеңілден-қиындықты көру
ерекшелігімен дараланады.
Дарындылықтың бірден бір белгісі
Дарынды баланың күнделікті өмірінде болып жатқан түрлі ісәрекеттің ерекшелігін педагогикалық бақылау әдісімен анықтайды.
Дарындылық тағылымыданалықтың,ғұламалықтың,құдіреттіліктің,адамгершіліктің
кәусәр тамшысы,ағынды тасқыны, дария көлі,мұхиты.

Оқушының танымдық қасиетері мен дағдылары:
✓ Үлкен ақпарат көлемін меңгеруі.
✓ Сөздік қорының бай болуы.
✓ Жасырын тәуелділіктер мен байланыстарды табуы
✓ Қорытындыларды жасай білуі.
✓ Көзге көрінбейтін айырмашылықтарды байқай білу шеберлігі
✓ Ситуацияларды талдай білу.
✓ Болжам құра білу шеберлігі.
✓ Идеяларды практикада қолдана білу шеберлігі.
✓ Ойлаудағы шыншылдығы.
✓ Жоғары дәрежедегі білімге құмарлығы.

Шығармашылық қабілеттері









Қатерге қабілеттілігі.
Дивергентті ойлауы.
Ойлау мен іс-әрекеттегі икемділігі.
Ерекше идеялар айта білуі,жаңа нәрсе ойлап
табуы.
Қиялға бай
Жоғарғы эстетикалық құндылықтары.
Дамыған интуициясы.

Эмоционалды ерекшеліктері.
• Реалистік мен-тұжырымдамасы.
• Өзгелерге сыйластығы
• Адамдарға эмпатиялық қарым-қатынасы.
• Өзге адамдар ерекшеліктеріне шыдамдылығы.
• Өзін талдауға бейімдігі.
• Сынға шыдамды көзқарасы.
• Тапсырманы орындаудағы табандылығы.
• Жарыс құмарлығы.
• Ойлаудағы тәуелсіздігі.
• Әзіл сезімі.
• Өз күші мен қабілетіне сенімділігі.
• Ішкі мотивациясы.

Дарынды балалармен жұмыстың негізгі мақсаты:Олардың
шығармашылық жұмыста өзінің қабілетін жүзеге асыруда
дайындығын қалыптастыру.Ал мақсатқа жету,оқу бағдарламасын
тереңдетіп оқыту және оқушылардың танымдық белсенділігін дамыту
арқылы жүзеге асады.
Дарынды оқушыларды анықтап олармен жұмыс жүргізу үшін:
1)

Дарынды оқушыны таңдаған кезінде оқушының жеке
құжатын,мінездемесін,сынып журналын зерттеу.

2)

Оқушының сабақтағы,сабақтан тыс әрекетіне талдау жасау.

Әр-түрлі әдістерді пайдаланып,оқушы біліктілігін тексеретін
жұмыстарды ұйымдастырып,баланың білім деңгейін анықтау.
Кез келген мұғалім осындай әдістерді жүйелі жасап және жан-жақты
талдаужұмыстарын жүргізе алса ғана оқушының
дарындылығын,қабілет мүмкіндіктерін айқындай алады.

Дарынды оқушының креативті белсенділігін анықтау барысында
белсенділігі көп жақты дарындылық табиғи және тәрбиелеу
барысындағы дарындылық болуы мүмкін.Сондықтанда оның қалай
пайда болғанына қарамастан диагностикасы болуы керек.Осы тұрғыда
мектеп психологының рөлі артады.Олар педагогқа көмек көрсетуі
қажет.
Дарынды оқушыны диагностикалауды,мына бағыттар бойынша жүзеге
асырамыз:
2)

Оқушының креативті ойлауына
Оқушының өзін-өзі бағалау деңгейіне

3)

Оқушының интуициясына

4)

Ол ЛИДЕР ме

5)

Оқушының қызығушылығы

6)

Оқушының көңілінен шығатын іс-әрекетіжаңашыл педагогтар
оқушының жеке тұлғалық абыройын барынша құрметтеуге оның
шығармашылық қабілеттері мен бейімділіктерін,өздігінен ойлау
қабілетін дарытуға жағымды эмоциялық педагогикалық үдерісті
қалыптастырылып,одан педагогикалық зорлықтың барлық түрін
алмастыруға арналған ізгілікті стратегиясымен сипатталады.

1)

«Дарынды бала-бұл белгілі бір
салада жетістіктері айқын
көрінетін немесе сондай
жетістіктер әлеуеті мол бала»

Н.С.Лейтис

Ж.Аймауытовтың пікірінше,адам өмірге өзіндік табиғи
қасиеттерімен,қабілеттерімен келеді.Ал баланың бойындағы
туа біткен қасиеттерді дамытатын-оқыту мен тәрбие.
«Неғұрлым баланың қабілеті мен таландын дамытуға ертерек
көңіл бөлінсе,соғұрлым оны толық ашуға мүмкіндік
туады.Бала бойындағы ерекше қасиеттерді оған жақын жасы
үлкендер дұрыс,жеткілікті бағдарламаса,оның «өзгелер
секілді» болып қалып қоюы мүмкін»дейді американдық
ғалымдар.Олай болса, жастан бойына біткен талантты ары
қарай дамыту әр ата-ананың борышы демекпіз»
XXI ғасыр мектебінің ұстаздары оқушы бойындағы ерекше
дарын,қасиеттерін дамыта отырып,бәсекеге қабілетті,еліне
елеулі азамат тәрбиелеу.

Дарынды балаларға арналған бағдарлама талаптары
 Дарынды оқушының коммунткативтік әрекеттерінің
негізгі түрлерін қалыптастыру;
 Өз мүмкіндіктерін сезініп,өзге адамдардан жеке
ерекшеліктерін түсіне білу қабілеттерінің дамуына
әсер ету;
 Зерттеу жұмыстарын жүргізу тәсілдерін
қалыптастыру;
 Шығармашылық ойлау қабілеттерін арттыру;
 Тілдік білім жүйесін сөйлеу әрекеттерінде қолдану
т.б.

«Дарынды балалар»бағдарламасының
жұмыс бағыттары:
I.

II.
III.

IV.
V.

VI.

Дарынды балаларға арналған қосымша оқу
бағдарламаларын,тест тапсырмаларын және түрлі бақылау
жұмыстарының мәтіндерін дайындау.
Диагностика жүргізу
Дарынды балалардың шығармашылық потенциалын жүзеге
асыруда жағдай туғызу.
Дарынды балалардың шығармашылық қабілетін дамыту.
Дарынды балалардың шығармашылық дамуының негізгі
көзі-ынталандыру іс-шараларын өткізу.
«Дарынды балалар»мәселесі бойынша мұғалімдермен
ғылыми-әдістемелік іс-шаралар ұйымдастыру.

Дарынды балалармен жұмыс жасайтын
мұғалімдердің алдына қойылатын
міндеттер:
1.

2.
3.
4.
5.
6.

7.
8.
9.
10.
11.

Қайырымды,әділетті болу.
Дарынды балалар психологиясының ерекшеліктерін білу.
Ақыл-ой дамуы жоғары деңгейде болуы тиіс.
Қызығушылығы мен шеберлігі болуы тиіс.
Жан-жақты білімді болғаны абзал
Белсенді әрі өте қозғалғыш болуы тиіс.
Дарынды балалрды оқытуға байланысты түрліше міндеттерді
орындауға дайын болуы тис.
Әзілдесуге де икемі болғаны дұрыс.
Икемді,әрі өзін жетілдіріп отыруы тиіс.
Жеке дүниетанымы дәстүрлі болмағаны жөн.
Денсаулығы жақсы,балалармен жұмыс жасауға дайын,және арнайы
білімі болуы,оны жетілдіруге дайын болуы тиіс.

Қорытынды:
Дарынды баланың бойындағы психологиялық қаситтер әртүрлі болып келеді.
Баланың дарындылығы тек психологиялық тұрғыдан ғана емес, сонымен қатар
психоәлеуметтік және дене дамуына да байланысты. Балалық шақта баланың
дарындылығын себеп – салдарына байланысты байқау қабілетінен көруге
болады. Дарынды балалар әрқашан да әр түрлі дәрежелі күрделі
тапсырмаларды шешуге дайын болады. Дарынды балалардың сөздік қоры
үлкен, күрделі синтаксистік құрылымдар құрастырады, ойларын ерекше
білдіреді, сұрақтарының құрылымы көңіл аударатындай өзгеше –
дарындылықтың осы белгілеріне көңіл аудармау мүмкін емес. Мұндай балалар
ерте балалық шақтан бастап күрделі, қиын кітаптар, сөздіктер,
энциклопедиялар оқиды.
Жалпы дарынды балалардың бойында қайталанбас, бірақ көпшілік дарынды
балаларға тән ерекшеліктер көп кездеседі. Бұл ерекшеліктер баланың сөйлеген
сөзінде, ойнаған ойынында, ересектермен басқа балалармен құрған қарымқатынасында, сонымен қатар, әрине танымдық әрекетінде көрінеді. Аталған
ерекшеліктерді тек психологтар ғана емес, күнделікті тұрмыста бала-бақша
тәрбиешісі, мұғалімдер, ата-аналар оңай байқайды. Қалыпты, қарапайым
балалардан дарынды балаларды ерекшелендіріп тұратын қасиетке баса назар
аудару керек, өйткені педагогикалық үрдісті құрғанда сол қасиеттерді ескеру
қажет.







1. Әбілмажінова Н. Дарынды оқушымен жұмыс // Қазақстан
мектебі, 2005
2. Мусабаева Н.Д. Мектептен тыс уақытта дарынды баланың
қабілетін жетілдіру мақсатындағы жұмыстар // Дарын, 2003
3.Дамуов Н. Ғ. Дарынды балалармен жеке жұмыстарды
ұйымдастыр // Дарын , 2004
4.Сарсенбаева Қ .Дарынды ғалым, ұлағатты ұстаз //
Сыныптағы тәрбие, 2004
5.Сейіталиева Қ . Дарынды дамыту – ұстаз парызы //
Сыныптағы тәрбие, 2004