Материалдар / Диаспорлогия диаспора ғылымы

Диаспорлогия диаспора ғылымы

Материал туралы қысқаша түсінік

Диаспора тарихы

Серікқан Еркебұлан Ерланұлы

Автор материалды ақылы түрде жариялады. Сатылымнан түскен қаражат авторға автоматты түрде аударылады. Толығырақ

17 Желтоқсан 2017

717

0 рет жүктелген

Дүние жүзі тарихы Мақала 9 сынып

770 ₸

Бүгін алсаңыз
+39 бонус беріледі
Бұл не?

Бүгін алсаңыз +39 бонус беріледі Бұл не?

Тегін турнир Мұғалімдер мен Тәрбиешілерге
Дипломдар мен сертификаттарды алып үлгеріңіз!

Бұл бетте материалдың қысқаша нұсқасы ұсынылған. Материалдың толық нұсқасын жүктеп алып, көруге болады

Материалдың толық нұсқасын
жүктеп алып көруге болады

Орындаған. Серікқан.Е.Е1.Диаспорология диаспора және ирредента ұғымдарына түсінікҚазақ «ирредентасы» мен «диаспорасы» ұғымыБүгінде әр түрлі мемлекеттердің өзара қарым-қатынасындағы тұрақтылық қазіргі халықаралық құқықтар нормасын сақтауға негізделеді. Халықаралық құқықтың негізгі қағидаты (постулаты) мемлекеттердің аумақтық тұтастығын сақтау. 1997 жылы 11 шілдедегі «Қазақстан Республикасының тіл туралы» Заңында: ...«диаспора — халықтың өзінің тарихи отанынан тыс жерде өмір сүретін бір бөлігі (этностық тобы)», — деп көрсетілген.Шетелдердегі қазақ ирредентасы мен диаспорасының пайда болуыXVII—XVIII ғасырлардағы қазақ-жоңғар соғысы тұсында Қазақ мемлекетінің шекарасын анықтау аса зор қажеттілікке айналды, Бірнеше жыл қатарынан болған соғыс кезінде жоңғар жеріне шектес жатқан Жетісу аймағындағы жайылымдар үшін күрес қызу жүрді. Әсіресе «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама» деп аталған қайғылы жылдарда қазақ халқы азып-тозып, бет-бетіне шашырап кетті.1723—1725 жылдары, демограф М.Тәтімовтың есебінше, қазақ халқының шығыны 1 млн 100 мың адам болған екен. Қазақтар атамекенінен ауа көшіп, Ұлы және Орта жүздің бірсыпыра рулары Орталық Азия мен Ресейге бағыт алды. Осы кеткен қазақтардың көпшілігі отанына қайтып оралған жоқ, өйткені 1758 жылға дейін Жетісудың бір бөлігі, Орталық Азияның солтүстік аудандары, Түркістан және Ташкент қалалары Жоңғарияның қол астында қала берді. Жоңғар хандығын Цинь жойып жібергеннен кейін қалмақтар басып алған қазақ жерлері де Қытай қарамағына өтіп кетті.Екінші кезең — 1916 жылғы ұлт-азаттық көтеріліс басып-жанышталғаннан кейін қазақтардың жаппай ауа көшуі байқалды. Ресей әскері Шыңжаңға өтпекші болған қазақтарды зеңбірекпен атқылайды. Қазақтардың біразы қырылып, қалғаны Қытай шекарасына қарай қашады. 1916 жылы Қазақстаннан Қытайдағы Шығыс ТүркістанныңІле, Шәуешек, Алтай аймақтарына кеткен босқын қазақтар мәселесін Шыңжаң үкіметі бейбіт түрде шешуге тырысып бақты. Шекараны бұзып барған қазақтарды бейбіт,мә тәсілдермен кейін қайтарып жіберуге бар күшін салды. Себебі, Тарбағатайдағы шағын қытай әскерінің саны көп босқындарды тоқтатуға әлі келмеді. Сонымен бірге босқындармен немесе орыс әскерлерімен қақтығыс Шыңжаң өлкесінде де дүрбелең туғызуы мүмкін еді. Қытайға қарай толассыз ағылған босқындар легін тоқтатуды талап етіп Іле өлкесінің бас бақылаушысы Ресей елшісіне наразылық нотасын да тапсырады. Қытай үкіметі босқын халықты өз еліне қайтару мақсатында әскер шығарады. Қытайдағы «босқын қазақтар» мәселесі Қытай үкіметін де біраз әуре-сарсаңға салды. Шыңжаңда оған дейін де 500 мыңдай тұрғылықты қазақтар болды. 1916 жылы Орталық Азия мен Қазақстаннан барған қазақтар Іле, Тарбағатай, Алтай, Ақсу, Қашқар аймақтарына қоныстанды. Әсіресе ауа көшу Жетісуды көбірек қамтыды. Ашыққан, күйзелген адамдар тобы Қытаймен шекараға жақын өңірлерге ығысты. Ү, Құлжа, Ақсудағы босқындар лажсыздықтан тиын-тебен үшін бай қытайларға жалданды. 1917 жылы Іле бойына келгендердің көп бөлігі — 200 мыңдай адам Қазақстанға қайтарылды. Алайда алғашқы қайткан қазақтарды Қаракөл деген жерде оқтың астына алып, 700 адам қаза тапты. Бұл қырғынды естіген қалған бөлігі Қытайдан кетуден бас тартады. Олар осындағы байырғы қазақтармен араласып кетеді.Қазақ ирредентасының одан әрі кең етек алуына Ресей отаршылдығы да тікелей ықпал етті. Өзбекстандағы қазақтар патшалық Ресейдің Орталық Азия мен Қазақстан жерін саяси-әкімшілік жағынан бөлуі барысында пайда болды. Бұл әкімшілік бөлініс халықтардың ұлттық мүддесі және этностық орналасу тәртібімен санаспай жүргізілді. 1867 жылы бұрынғы Қоқан хандығы иеліктері жерлерінде Түркістан генерал-губернаторлығына енген Сырдария облысы Ташкент уезінің 28 болысының 17 болысында қазақтар тұрған. Ташкент уезінің Шыршық, Қарасу (Тайтөбе) аудандарында қазақтар басым болды. Қарасу, Келес өңіріндегі халықтар түгелдей қазақтардан тұрды. Ал Ангрен тобының Осман болыстығында қазақтар жергілікті халықтың көпшілігін құрады. Жалпы, Ангрен өңірінде көбінесе құрама халықтар мекендеген. Олар әр түрлі ұлттардың қосындысынан туған халықтың бір тобы. Олардың ішінде өзбектеніп кеткен тәжіктер, қалмақтармен бірге қазақтар да болды. Шындығында, олардың тұрмыс-салты, тілі, түр-тұлғасы қазақтарға ұқсас. Құрамалардың ішінде қазақ рулары кездеседі. Сонымен, XX ғасырдың басында Ташкент уезінің 64,1% халқын қазақтар мен құрамалар құрады. Ресей өкіметінің қазақтардың жерін тартып алып, орыс шаруаларын қоныстандыруынан Сырдария облысы Ташкент уезі қазақтарының көші-қон аумағы қысқарды. Олар көбінесе отырықшы елді мекендерге баруына тура келді. Өзбекстанның қазіргі Ташкент облысы аумағындағы қазақтар саны кеми бастады. Олардың бір бөлігі Орталық Азияға ішкерілеп еніп, Бұхараға, Әндіжанға, Ферғанаға, Тәжікстанға, Түрікменстанға қоныс аударды.Мұнда ежелден тұрып келе жатқан қазақтардың орнын қоныс аударған орыс шаруалары басты. 1915 жылға дейін жалпы саны 200 мың қазақтар сыртқа кетуге мәжбүр болды. Орталық Азия мен Ресей Федерациясына іргелес жерлерде қазақтар ежелден-ақ қоныстанып келді. Оларға 1916—1921, 1931— 1933 жылдардағы аштық пенголощекиндік геноцидтен қашқандар қосылды.Жалпы, Қарақалпақстандағы, Тү, Өзбекстандағы қазақ диаспорасы да осылай қалыптасты. Ал ат-көлігі барлар одан әрі Ауғанстан, Иран елдеріне асып кетті. Сондықтан Ауғанстан қазақтары, негізінен, Кеңес өкіметінің қысым көрсетуінен Сырдария бойынан, Өзбекстан, Түрікменстан, Тәжікстаннан ауып барғандардан тұрды. 1978 жылы Ауғанстандағы төңкерістен кейін қазақтар Иранға өтіп кеткен.Маңғыстау өлкесін мекен еткен адай тайпаларының бір бөлігі көшпенділік салтымен қазіргі Түрікменстан аумағындағы Жаңғақ, Балқантауға дейін мекен етіп келген.Кеңес Одағы құрылғанға дейін қазақтар Жаңғақ, Бесқала маңын атамекені деп санаған. 1897 жылғы халық санағы бойынша Закаспий облысына енген Красноводск, Ашхабад, Мерв, Тәжен уездеріндегі бүкіл халықтың бестен бір бөлігін (72 589

770 ₸ - Сатып алу

Ресми байқаулар тізімі

Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!