Достық құндылықтарды дамыту

«БАСТАУЫШ МЕКТЕПТЕ ДҮНТЕТАНУ ПӘНІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ДОСТЫҚ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫ ДАМЫТУ»

Аңдатпа

Бұл мақала бастауыш сынып оқушыларының достық құндылығын дамытуға арналған. Достықтың балалардың әлеуметтік және эмоционалдық әл-ауқатына әсерін талдап, сыныптастары арасындағы берік байланыстардың қалыптасуына ықпал ететін факторларды зерттейді. Берік байланыстардың қалыптасуына ықпал ететін негізгі факторларды атап көрсетеді, сонымен қатар мұғалімдер ата-аналарға практикалық ұсыныстар ұсынады.

«Дүниетану» пәні бойынша оқушылар арасында достық құндылығын дамыту маңызды міндет болып табылады, өйткені достық негізгі қоғамдық құндылықтардың бірі болып табылады. Сыныпта жағымды атмосфераны қалыптастыруға, оқушылар арасындағы қарым-қатынасты нығайтуға, коммуникативті дағдыларды және эмоционалдық интеллектіні дамытуға ықпал етеді. Зерттеу әдістеріне сауалнама, бақылау және оқыту тәжірибесін талдау жатады.

Мақалада сауалнама нәтижелері, оқыту тәжірибесін талдау және сыныптағы балалардың өзара әрекеттесуі нақты қамтылған. Нәтижесінде, ұсынылған материал кіші сыныптар арасында жағымды әлеуметтік өзара әрекеттестік пен достықты қолдауды қалыптастыруға ықпал ететін білім беру бағдарламаларын әзірлеуге негіз бола алады.

Кілтті сөздер: Бастауыш мектеп, дүниетану, достық құндылығы.

Мақсаты: Бастауыш сынып оқушыларының достық құндылығын дамытуға ықпал ететін процестерді зерттеуге және түсінуге бағытталған.

Негізгі бағыттары: Дүниетану пәні, достық құндылығын дамыту.

Идеясы:Бастауыш білім беру жүйесінде дүниетану пәні бойынша оқушылардың бойында достық құндылықтарын қалыптастыру.

Қазіргі заманғы бастауыш мектепте білімді беру ғана емес, сонымен қатар тұлғаның дамуына әсер ететін құндылықтарды қалыптастыру маңызды. Бұл процесті жеңілдететін тәсілдердің бірі – пәндік дүниетаным арқылы достық құндылығын қалыптастыру.Достықтың рөлін көрсететін әңгімелер мен әдебиеттер арқылы оқу этикалық мәселелерді және өзара түсіністіктің маңыздылығын талқылау үшін жағымды орта жасайды. Оқушылар әртүрлі көзқарастарды зерттей отырып, қоғамдық сананы дамытады.

Бірлесіп жұмыс істеуге бағытталған топтық жобаларды ұйымдастыру да ынтымақтастық дағдыларын дамытуға көмектеседі. Жалпы мәселелерді шешу бір-бірінің алдындағы жауапкершілік сезімін, сондай-ақ ымыраға келу қабілетін қалыптастыруға әсер етеді.Маңызды аспект әлеуметтік дағдыларды оқытуды оқу үдерісіне біріктіру болып табылады. Бұған оқушылардың достық пен өзара көмектің мәнін жеке сезінуіне мүмкіндік беретін рөлдік ойындар, пікірталас және басқа да интерактивті әдістер арқылы қол жеткізуге болады. Олай болса, бастауыш сыныптарда дүниетану пәніне достық құндылығын кіріктіру ұжымда ынтымақтастық пен түсіністікке қабілетті, үйлесімді тұлғаны қалыптастырудағы маңызды қадам болып табылады.

Сонымен қатар, достық құндылықтарды қалыптастыру процесінде мұғалімнің рөліне назар аудару керек. Мұғалім оқушыларды өзара түсіністік пен сыйластық принциптеріне бағыттай отырып, тәлімгер ретінде әрекет ете алады. Сынып сағаттарын немесе тақырыптық пікірталастарды өткізу достық пен тұлғааралық қарым-қатынасқа қатысты мәселелерді ашық талқылауға да ықпал етеді.

Сыныпта әр оқушы өзін ұжымның маңызды мүшесі ретінде сезінетін өзара қолдау мен түсіністік атмосферасын құру маңызды. Бұл жағымды қарым-қатынас тәжірибесін жасауға көмектеседі, бұл өз кезегінде достық құндылықтарын нығайтады.

Достық – адамдардың бір-біріне адал, қалтқысыз сеніп, бір мүдделі, ортақ көзқараста болатын қасиеті. Достық өзара жауапкершілік пен қамқорлықтың, рухани жақындықтың белгісі. Нағыз достық кісіге шабыт беріп, өмірде кездесетін түрлі сәтсіздіктерге мойымауға, басқа түскен қайғы мен қиыншылықты бірге көтеруге жәрдемдеседі.

Халық арасында достық туралы мақал-мәтелдер жеткілікті: “Дос жылатып, дұшпан күлдіріп айтады”, “Досы жақсының, өзі де жақсы”, “Дүниеде адамның жалғыз қалғаны — өлгені, қайғының бәрі соның басында”.

Достық- екі адам арасындағы ортақ ойларымен, ұқсастықпен байланысқан өмірдегі бір қасиет. Дос болу- қиын да емес, оңай да емес. Қазіргі адамдар көп ақшаға беріліп кеткеннен кейін шынайы, адал досты табу қиын. Егер мен: "Сізді бір досыңыз алдап немесе өтірік айтқан жағдайлар болды ма?" десем, көп адамдар "Иә, сондай жағдайлар болған" деп айтады. "Бірақ, қалай шынайы досты табу керек?" "Арам дос пен адал досты қалай ажыратады" деген сұрақтар туындайды. Мен саған адал досқа сипаттама бергім келеді.

Зерттеу барысында біз оқушылармен достық қарым-қатынасты дамытуға көмектесетін кейбір әдістерді қолдана аламыз:

1. Мұғалімдер сыныпта достық және ынтымақтастық ортасын құра алады. Мұны топтық, бірлескен ізденістер мен ойындар арқылы және оқушыларды бірлесіп жұмыс істеуге ынталандыру арқылы жасауға болады.

2. Сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру. Экскурсиялар, жарыстар немесе спорттық жарыстар сияқты сыныптан тыс жұмыстар студенттерге сабақтан тыс уақытта бірге уақыт өткізуге және достық байланыстарды нығайтуға мүмкіндік береді. Мұндай іс-шаралар оқушылардың бір-бірін жақсы танып, сенімін арттыруға көмектеседі.

3. Жұппен жұмыс. Мұғалім жұптық немесе шағын топтарда оқушылар білім алмасып, бір-біріне көмектесіп, ортақ мақсатқа жету үшін бірлесіп жұмыс істейтін жұмыстарды ұйымдастыра алады.

Достық құндылығын қалыптастыруда ата-анамен ынтымақтастықтың да маңызы зор. Оларды оқу-тәрбие процесіне қосу және бірлескен іс-шараларды өткізу балалардың әлеуметтік дағдыларын дамытуға үйлестірілген көзқарасты қалыптастыруға ықпал етеді. Олай болса, бастауыш сыныптарда дүниетану пәні арқылы достық құндылығын кіріктіру көп қырлы, жүйелі әдіс. Ол үйлесімді қарым-қатынасқа қабілетті жеке тұлғаның дамуына және оқушылардың қоғамда табысты бейімделуі үшін қажетті әлеуметтік дағдыларды меңгеруіне негіз жасайды.

Бастауыш мектептегі дүниетанымдық зерттеулер түсіну, сыйластық және әділдік сияқты жалпы адами құндылықтарды баса алады. Оқу-тәрбие процесіне енгізілген бұл қағидалар балаларда достықтың маңыздылығын және онымен тығыз байланысты құндылықтарды түсінуге ықпал етеді.

Дүниетанымдық көзқарас студенттерді көзқарастар мен мәдениеттердің әртүрлілігін қабылдауға және бағалауға үйретеді, бұл толерантты ортаны құруға көмектеседі. Әртүрлі дүниетанымдармен бөлісе отырып, балалар бір-бірін кім болса, сол үшін құрметтеуге және қабылдауға үйренеді, бұл олардың достық қарым-қатынасын нығайтуға және тереңдетуге көмектеседі.

Тәжірибелік жұмыс Павлодар қаласының № 7 жалпы орта білім беру мектебінде өткізілді. Тәжірибелік сабақтарға 3 «А» сыныптың 20 оқушысы қатысты. Оқушылардың достық қарым-қатынастарының бастапқы деңгейін психологиялық тренигтер ұйымдастыру арқылы анықтадық. Жалпы тренингтерді өткізу ұзақтығы 1 аптаны қамтыды. Оқушыларға сабақтан бос уақыттарда күнделікті тренингтер ұйымдастырылып отырды. Тренинг түрлері төмендегіше берілді:

1. «Жұмыла көтерген жүк жеңіл» атты тренинг.

Мақсаты:Оқушылардың бір-біріне қолдау және көмек көрсетуі.

Ұйымдастырылуы: Оқушылар кардонға байланған лентаны ұстайды, ортадағы кардонға 1 стақан су құйылады және оны балалар бірігу арқылы жоғарыға көтереді.

Нәтижесінде: Бұл тренингті жүргізу барысында оқушыларға бірден оңай болған жоқ. Балалар суды қайта-қайта төгіп алды.

Сурет 1.

2. «Достық шығармашылық» тренингі.

Мақсаты: Достық қарым-қатынасты қалыптастыруға бағытталған.

Ұйымдастырылуы: Оқушылар топ арасында плакатқа достық құндылықтарына байланысты сурет салады.

Нәтижесінде:Әрбір баланың өзіндік жеке ойы, идеялары болғандықтан,оқушыларға топтық жұмыс кезінде бір плакатпен жұмыс жасау қиынға түседі. Тіпті түрлі түсті қаламдарды бірігіп қолдануда қиын болды.

Сурет 2.

3. «Кедергілерден өту» ойыны.

Мақсаты: Достық қарым-қатынасы бір-біріне берік болатын болса, қандайда болсын кедергілерді жеңіп шығады.

Ұйымдастырылуы: Мұғалім балалардың арасынан бір көшбасшыны сайлайды, тек сол көшбасшының көзі ғана ашық болады. Көшбасшы көздері байланған сыныптастарын бір қатардың бойымен кедергіден алып өтуі қажет.

Нәтижесінде: Балалар кедергіден өту кезінде қиындықтар болған жоқ. Көшбасшының көмегімен балалар кедергілерден оңай өте алды.

Сурет 3.

Зерттеу кезінде тек бұнымен ғана шектелмей:

1. Сабақ өту барысында оқушыларды топқа бөліп оқытудың тиімділігі.

Топтық жұмыс пікір алмасуға, шығармашылық қабілеттерін арттыруға, коммуникативті дағдыларды дамытуға және әртүрлі көзқарастарды жақсы түсінуге ықпал етеді. Ол сондай-ақ жауапкершілікті бөлісуге ықпал етеді және сыныптастар тарапынан қолдау көрсетеді.

2. Сонымен қатар, топтық жұмыс перспективалар мен тәжірибелердің әртүрлілігіне ықпал етеді, мәселені шешудің тиімділігін арттырады. Бұл достық қарым-қатынастарды нығайтуға және ынталандыратын жұмыс ортасын жасауға көмектеседі. Топтар әртүрлі дағдылар мен тәжірибені қажет ететін күрделі тапсырмаларды тиімді орындай алады.

3. Сыныпта балалармен «Өсімдік әлемі» бұрышын құру.

Мақсаты: Балаларды ұжымдастыру.

Ұйымдастырылуы: Балалардың әрбіріне гүл құмырасы беріледі. Олар мұғалімнің көмегімен құмыраларға топырақты салу арқылы, гүлді отырғызады. Оқушыларға жеке өздерінің гүлдерін күнделікті суарып отыру тапсырылды.

Нәтижесінде: Оқушыларға өздерінің гүлдерін суарып, баптау олардың қызығушылықтарын арттырады. Бұл балалардың достық қарым-қатынасын нығайтады. Сонымен қатар, еңбекке баулый алдық.

4. Күнделікті таң ертең балалар оқуға келгенде орындарын ауыстырып отыру.

5. «Жұмбақ дос» ұйымдастыру.

Мақсаты: Балалар өздеріне түскен сыныптасына қамқор болу.

Ұйымдастырылуы: Мұғалім 20 оқушының есімін жеребеге жазып, араластырады. Оқушылар өздеріне түскен сыныптастарына 1 ай қамқор болып жүру қажет.

6. Нәтижесінде: Сыныптың ішінде достық қарым-қатынасы жақсара бастады. Жалпы қамқорлық танытуы 1 айға ғана шектелмей, оқушылар бойында өмірлік дағды болып қалыптасты.

Қорытынды

Қорыта келгенде, бастауыш сыныптағы дүниетану пәні бойынша оқушылар арасында достық қарым-қатынасты дамыту үшін ынтымақтастық орта құру, сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру, жобалық іс-шараларды пайдалану, жұптық жұмыс, сыныпта пікірталас жүргізу, өзара сыйластық пен толеранттылықты дамыту қажет. Оқушылар достық қарым-қатынасты дамытса, олар дүниетануды үйрену барысында өздерін жайлы сезінеді және бір-біріне қолдау көрсетеді.

Дүниетану пәнінде әртүрлі мәдени көзқарастарды зерттеу арқылы студенттер ортақ құндылықтарды таба алады, әртүрлілікті құрметтей алады және оқу ортасында достық пен төзімділікті қалыптастыру үшін маңызды тұлғааралық дағдыларды дамыта алады. Дүниетану пәнін сабаққа кіріктіру бастауыш сынып оқушыларының арасында достық құндылығын дамытуға, олардың әртүрлі мәдениеттер мен дүниетанымдар туралы түсініктерін байытуға көмектеседі.

Пайдаланылған әдебиеттер

1.Богословский В.В. Жалпы психология / В.В. Богословский– А.: Мектеп, 1995

2.https://martebe.kz/dostyq-eshnarsemen-bagalanbaityn-qundylyq/

3. Қоянбаев Ж.Б Педагогика / Ж.Б Қоянбаев– Астана.:1998

4. Мұқамадиева Ш.С “Дүниетану” сабақтарында бiлiм беру және тәрбиелеу. 1-2 сынып /Әдiстемелiк нұсқаулар/ Ш.С. Мұқамадиева - Өскемен.: 2000

5. Төлегенов Ө. Оқытудың пелагогикалық – психологикалық ерекшелiктерi / Ө. Төлегенов // Бастауыш мектеп, -2001, -№1 -33

6.Қадауова Қ. Дүниетану сабағында оқушылардың танымдық қызметін ұйымдастыру/ Қ. Қадауова // Қаз. географиясы және экология, 2004, №5-22