Дыбыс, дыбыстың сипаттамалары.Акустикалық резонанс, жаңғырық.

Сабақтың тақырыбы

Дыбыс, дыбыстың сипаттамалары.Акустикалық резонанс, жаңғырық.

Педагогтың аты-жөні

Дәуренова Бақыт Дәуренқызы

Күні

08.02.23

Сынып: 9 “A”

Қатысқандар: Қатыспағандар:

Осы сабақта қол

жеткізілетін оқу

мақсаттары (оқу

бағдарламасына сілтеме)

- Дыбыстың пайда болу және таралу шарттарын атау;

- Дыбыс сипаттамаларын дыбыс толқындарының жиілігі және амплитудасымен сәйкестендіру;

- Резонанстың пайда болу шарттарын атау және оның қолданылуына мысалдар келтіру;

- Жаңғырықтың пайда болу табиғатын және оны қолдану әдістерін сипаттау;

- Табиғатта және техникада ультрадыбыс пен инфрадыбысты қолдануға мысалдар келтіру

Сабақтың мақсаты

• Дыбыс толқындарының пайда болу процесін сипаттай алады;

• Әртүрлі ортадағы дыбыс толқындарының таралу ерекшеліктерін түсіндіре алады;

• Дыбыс сипаттамаларымен (қаттылығы,жоғарылығы және тембрі) таныстырады және оларды ажырата біледі

Сабақтың түрі

Ашық сабақ

Бағалау критерийлері

Жеке, топтық тапсырмаларды орындай алады. Сабақ барысында тыңдаушының назарын өзіне аудара алады.

Құндылықтарды дамыту

Қазақи құндылықтарды дәстүрлі музыкалық аспаптарды қолдану арқылы дарыту

Пәнаралық байланыс

Математика, музыка

АКТ қолдану дағдылары

Интербелсенді тақта, интллектуалды ойындар, видеолар.

Бастапқы білім

Толқындар

Сабақтың кезеңі/уақыт

Мұғалімнің іс-әрекеті

Оқушының іс-әрекеті

Бағалау

Ресурстар

Басы

(5 минут)

Ұйымдастыру:

- Оқушылармен амандасу;

- Жағымды ахуал туғызу;

-Топ бойынша бөліп отырғызу;

-Үй жұмысын “Plickers” әдісі арқылы пысықтау (жеке жұмыс)

1.Тербелістердің серпімді ортаның бір бөлшегінен келесі бөлшегіне беріліп таралу процесі қалай аталады?(Механикалық толқын)

2. Толқын тек .............. ғана тасымалдайды. (энергияны)

3. Толқын жылдамдығының формуласы ( )

4. Көлденең толқын деп бөлшектерінің тербелісі толқынның таралу бағытына перпендикуляр болатын толқынды айтады.(дұрыс)

5. Бөлшектерінің тербелісі толқынның таралу бағытында жүзеге асатын толқынды көлденең толқын деп атайды (қате,бойлық)

Оқушыларға qr-коды бар парақша таратылады. Сол бойынша жауап береді.

“Plickers” сайты арқылы бағаланады.

Plickers.com

Негізгі бөлім

Тақырыпты ашу

(25 минут)

Жаңа тақырыпты игеру.

Мұғалім аңыз-әңгіме арқылы жаңа тақырыпқа жол салады.

Ертеде бір хан болыпты. Оның жалғыз қызы бар екен. Хан қызын өзі сияқты хан баласын атастырып қояды. Қыз бойжеткенде кедей жігітке ғашық болып, көңіл қосып жүреді екен. Мұны білген хан жігітті дарға астырады. Жігіт өлгенен кейін қыз мезгіліне жетпей бір ұл, бір қыз табады. Ел сөзінен сескенген хан жаман атқа қалмаудың амалын іздеп, қос бүлдіршіннің көзін жоюды астыртын мыстан кемпірге тапсырады. Сәбилерді көз-көрмес құлақ –естімес жерге апарып, биік ағаштың басына қызды шығысқа, ұлды батысқа қаратып іліп кетеді. Нәрестелердің көз жасы тамған ағаш бұтақтары суалып, қуара бастайды. Қос жүрек соғуын тоқтатқанда, бәйтерек те өсуін тоқтатады. Ел ішіндегі өсек-сөз, өтірік өкпеге шыдамаған қыз, егізін іздеп жолға шығады. Бармаған жері, баспаған тауы қалмайды. Қатты шаршап діңкесі қатқан қыз әбден қурап, қабығы түсіп шіруге айналған биік ағаштың түбіне қисая кетеді. Оны бір сүйкімді саз, сиқырлы әуен оятады. Құлақ түріп тыңдаса, “ән салып ” тұрған қасындағы биік ағаштан күмбірлеген үн естіледі. Қыз күндіз егізін іздеп, түнде осы ағаштың түбіне келіп, көңіл жұбатып, тынығып жүреді. Бір күні айналаға көз салмақ болып, басына шығам деп, ағашты құлатып алады. Ағаш жуан түбінен басына дейін қуыс екен. Жіңішке басының екі жағында бұтақтан-бұтаққа керіліп қалған ішектерді көреді. Бұл қыздың екі баласынан қалған жұрнақ еді. Батыс жағыгдағы ішек бостау, шығыс жағындағы ішек қаттылау тартылыпты. Шертіп көрсе, керемет үн шығады. Қыз байғұс бостау тартылған ішектің үні мұңды шығатындықтан ұлым-Мұңлық, тым зарлы шығатындықтан қызым-Зарлық деп ата-ана қойып, күндіз түні қасынан тастамай күй шығарып, ел кезіп, егізін іздеп кеткен екен. 
Домбыра құрылысы. 
Домбыра 3 бөліктен тұрады. Бас бөлігі, мойыны, шанақ. Басында құлақтары, шайтан тиегі орналасады. Мойын бөлігінде пернелер, шанақта тиек, ойық, ілгек орналасады. Домбыра- әрбір құрылымдық элементтерінің қызметін жалпы физикалық күрделі заңдармен түсіндірілетін ұлттық акустикалық –аспап. 
Қазір өмірімізді радио-телехабарларсыз, телефон байланысынсыз елестету мүмкін емес. Механикалық толқындар әлемінде біз көрмейтін, бірақ, сол арқылы бір-бірімізбен қарым-қатынас жасап, музыка, радио арқылы қабылданатын толқын түрі бар. 
Ол қалай аталады? (Дыбыс) 
Ендеше , біздің бүгінгі жаңа тақырыбымыз 
Дыбыс. Дыбыстың сипаттамалары. 

Әр топ үлестірмелі материалдарда берілген тақырыптарды оқып, түсініктерімен бөліседі.

1-топ. Дыбыс толқындары.Дыбыстың қаттылығы(домбыра)

Дыбыс-есту мүшелері қабылдайдын, серпімді ортада таралатын механикалық толқын. Физиканың дыбыс толқындарын қарастыратын бөлімі акустика (гр. Akustikos-“дыбыстық”, ал толқындар акустикалық толқындар деп аталады.

Тербеліс жиілігі 16Гц-тен 20000Гц-ке дейінгі механикалық толқындар адамда дыбыс әсерін тудырады. Сондықтан мұндай толқындарды дыбыс толқындары немесе акустикалық толқындар деп атайды.

Жиілігі 20000Гц-тен жоғары толқындар ультрадыбыстар,16Гц-тен төменгі инфрадыбыстар деп аталады.

Дыбыс әртүрлі ортада әртүрлі тұрақты жылдамдықпен таралады.

Дыбысты сипаттау үшін дыбыс қаттылығы, дыбыстық тонның биіктігі, тембр деген шамалар енгізілген.

Дыбыстың қаттылығын анықтау үшін камертонды пайдаланады. Дыбыс қаттылығы дыбыс шығаратын дененің тербеліс амплитудасымен анықталады.

Дыбыс қаттылығының деңгейі Халықаралық бірліктер жүйесінде белмен өлшенеді (Б).

Адамдар 0-ден 140децибел диапазонындағы дыбыстарды ғана естиді. Мысалы: ұшақ қозғалтқышының дыбыс қаттылығы 120децибел, ал жапырақ сыбдыры-10децибел шамасында.

2-топ. Дыбыстың биіктігі,тембр (гитара)

Дыбыстың биіктігі. Тембр.

Дыбыс толқындарының жиілігіне байланысты толқындар жиілігі өссе, дыбыстың тоны жоғарылайды, ал дыбыс толқындарының жиілігі кемісе, төмендейді. Яғни, дыбыс тербеліс жиілігімен анықталады. Белгілі бір жиіліктегі дыбыс толқынын тон деп те атайды.

Адам дауысын тон биіктігі бойынша бірнеше диапазонға бөледі:

-бас 80-150 Гц

-баритон 110-149 Гц

-тенор 130-520 Гц

-дискант 260-1050 Гц

-колоратуралық сопрано 1400 Гц-ке дейін

Тембр деп адамның дауысына немесе аспаптың үніне өзіндік бояу беретін дыбыстың сапасын айтады. Дыбыстың тембрі арқылы біз кімнің сөйлеп жатқанын анықтай аламыз.Мысалы, қаттылығы да, жиілігі де бірдей дыбыстардың әртүрлі музыкалық аспаптардағы үні түрліше шығады, бірдей нота түрліше орындалады.

3-топ.Акустикалық резонанс. Жаңғырық (қобыз)

Акустикалық резонанс – дененің меншікті жиілігі дыбыс толқынының жиілігімен сәйкес келгенде дене тербелісінің амплитудасының артуы.

Жаңғырық деп қандай да бір кедергіден шағылған және бастапқы таралған орнына қайта таралған дыбыс толқындарын айтады. Бақылаушының тұрған орнынан ауада тараған дыбыс кедергілерден шағыла отырыпғ оған сәл кідіріп жетеді. Шағылған дыбыстың барлығын біз жаңғырық ретінде қабылдай бермейміз. Адам құлағы алғашқы дыбыс пен шағылған дыбысты жеке-жеке қабылдаған кезде ғана жаңғырық пайда болады. Бұл екі дыбыстың қабылдану уақытының арасы 0,1 с-тан кем болмаған кезде ғана дыбыстар жеке-жеке қабылданады.Егер ауада дыбыс жылдамдығы 340м/с болса, онда дыбыс 0,1с аралығында бөгетке дейін және одан қайтып оралғанша 2S-ке тең жол жүреіді. Онда бұл қашықты шамамен

2 формуласымен есептеуге болады.

Жиілігі 16Гц-тен төмен дыбыс толқындары ультрадыыстар,20000Гц-тен жоғарысы ультрадыбыстар деп аталады. Шағылған ультрадыбысты пайдаланып,нысанның орнын анықтау тәсілі эхолокация деп аталады. Медицинада ультрадыбыс адам денесін ультрадыбыстық сканерлеу кезінде пайдаланылады. Ультрадыбыстарды дельфин,иттер,жарғанаттар және т.б.тіршілік иелері шығарады.

Мұғалім толықтырып өтеді.

Мұғалім аңыз-әңгіме арқылы жаңа тақырыпқа жол салады.

Мәліметпен тансыға 3минут.

Оқушылар өздеріне берілген үлестірмелі материалдағы тақырыптармен танысып, сыныптастарына түсіндіреді.

3 топ 3 түрлі аспапты құрап шығады (домбыра, гитара, қобыз)

Әр топқа максималды 4 ұпай беріледі.

1. Тақырыпты ашу-2 ұпай

2. Топта бірлесе жұмыс жасау-4 ұпай

Аспаптардың суреті. Үлестірмелі материалдар.

Жұптық жұмыс

(7 минут)

Оқушыларға есептері бар парақша таратылады. Оқушылар есептерді жеке шығарады, қасында отырған оқушы сыныптасының есебін тексереді.

1. Бақылаушы биік таудың баурайынан 200м қашықтықта тұр. Қанша уақыттан кейін ол өзінің қатты дауыстаған сөзінің жаңғырығын естиді?Дыбыстың таралу жылдамдығы 340м/с

2. Аңшы мылтық дауысының жаңғырығын 4,5с өткен соң естиді. Мылтық дауысын шағылдыратын бөгет қандай қашықтықта орналасқан? Дыбыстың таралу жылдамдығы 340м/с

Оқушы таратылған есепті дәптеріне шығарып, қасындағы сыныптасының жауабын тексерді.

1есепке ең жоғарғы 2 ұпай қойылады.

1 ұпай-есептің берілгенін дұрыс жаза алу;

1 ұпай-есептің формуласы мен шығарылу жолына.

Парақтағы есеп

Тақырыпты бекіту (3мин)

1. Бибігүл Ахметқызы Төлегенова (16.12.1929 жылы туған, Семей қаласы) — қазақ әншісі КСРО халық әртісі (1967). 1954 жылы Қазақ консерваториясын (Н. Самышинаның ән класы бойынша) бітірді.  Бибігүл апамыздың әнін тыңдап, қандай дауыс иесі екендігін айтыңыз.

2. Шағылған ультрадыбысты пайдаланып,нысанның орнын анықтау тәсілі (эхолокация)

3. Ультрадыбыстарды шығаратын дене –дельфин

4. Адам қабылдай алатын дыбыс диапазаны (0-140дБ)

5. Ең төменгі жиіліктегі дауыс типі – бас

6. Адамның дауысына немесе аспаптың үніне өзін

   578тг - Сатып алу

   Материал ұнаса әріптестеріңізбен бөлісіңіз

   Ватсапта бөлісу Телеграммда бөлісу Фейсбукта бөлісу Сілтемені көшіру
   Материал жариялап тегін сертификат алыңыз!

   Бұл сертификат «Ustaz tilegi» Республикалық ғылыми – әдістемелік журналының желілік басылымына өз авторлық жұмысын жарияланғанын растайды. Журнал Қазақстан Республикасы Ақпарат және Қоғамдық даму министрлігінің №KZ09VPY00029937 куәлігін алған. Сондықтан аттестацияға жарамды

   Материал жариялау Сертификатты жүктеу

   
   Ресми байқаулар тізімі

   Республикалық байқауларға қатысып жарамды дипломдар алып санатыңызды көтеріңіз!

   Тізімді көру
   Материал іздеу

   Сіз үшін 400 000 ұстаздардың еңбегі мен тәжірибесін біріктіріп, ең үлкен материалдар базасын жасадық. Төменде пәніңізді белгілеп, керек материалды алып сабағыңызға қолдана аласыз

   Барлығы 663 959 материал жиналған

   Пән

   Бағыт

   Сынып

   Іздеу
   Ұқсас материалдар

   Дайын ҚМЖ. Барлық пәндерден 2022-2023 оқу жылына, жаңа бұйрыққа сай жасалған

   Сертификатталған тренер жасаған

   01.01.2023

   17 863

   13 694

   ҚР Білім және Ғылым министірлігінің стандарты бойынша жасалған. 2022-2023 оқу жылына арналған

   Барлық пәндер

   Барлық материалдар

   Барлық сыныптар

   Философия пәні бойынша барлық материалдарды көру

   Іс-шаралар кестесі

   Педагогтардың біліктілігін арттыру курстары
   Сайт Peaksoft веб-студиясында жасалған - Peaksoft.kz