Экологияның негізгі факторлары

ЭКОЛОГИЯНЫҢНЕГІЗГІ
ФАКТОРЛАРЫ

■Экологиялықфакторларжалпысипаттама
■Экологиялықфактор–кезкелгенортажағдайынатіршілік
иелерініңбейімделуқабілетіменжауапқайтараалуы.
Экологиялықфактортіріорганизмдергеолардыңжеке
дамуыныңбірғанакезеңіндеболсадатікелейнемесе
жанамаәсеретеалатын, ортаныңкезкелгенәріқарай
бөлшектенбейтінэлементісаналады. Табиғи
жағдайдаорганизмкөптегенфакторлардыңықпалына
ұшырапотырады. Экологиялықфактордыңқайсысы
болмасынтабиғаттатұрақтыемес. БарлықЭкологиялық
факторекісанатқа: популяциятығыздығынатәуелсізжәне
популяциятығыздығынатәуелдіболыпбөлінеді.

■Экологиялықфакторлардыңтүрлері:
■Биотикалық
■Абиотикалық
■Антропогендік

■Абиотикалықфакторлар дегеніміз–
организмдерге әсер ететін бейорганиҝалықортаның
җиынтығы. Олар химиялық(атмосфераның
химиялыққұрамы теңіз және тұщы сулар шөгінділер
т.б.) және физикалық(температура қысымы ылғал
жел радиацият.б.) деп бөлінеді.Сол сияқты жердің
рельефі геологиялықжәне геоморфологиялық
құрылымы ортаныңсілтілік немесе қышқлдығы
космостықсәулелер т. б. факторлар организм үшін
әртүрлі деңгейде әсер етеді.

■Биотикалықфакторлар дегенміз–тірі
организмдеріңбір-біріне және ортаға жағымды
немесе жағымсыз әсер етуі. Бұл өте күрделі процестер
жиынтығы.Өйткені, тірі организмдер бір-бірімен
қоректену, бәсекеге ,парзиттік,жыртқыштық,
селбесіп тіршілік ету арқылы алуан түрлі қарым –
қатнаста болады. Аталған қарым –қатнастар өсімдік
жануар мен өсімдік немесе жануарлар мен жануар
арасында болуы мүмкін.

■Антропогендік факторлар дегеніміз–айнала қоршаған
ортаға тигізетін адам баласы іс-әрекетініңтікелей немесе
жанама әсері. Адам баласы өзініңматералдықигілігі үшін
табиғат байлықтарын игеруге мжбүр болады. Нәтижесінде ірі
кешендер, өнеркәсіп, зауыт, Кен байыту, автокөліктер, ауыл
шаруашылығы салалары дами түседі. Ал олардан зиянды әр
түрлері газдар, қалдқтар, лас сулар, химиялықзиянды
қосынды заттар айнала қоршаған ортаға түседі.Зиянды
заттардыңкөпшілігі табиғатта айналымға түспей,
жинақталып бүкіл тіршілік кері әсерін тигзеді. Яғни
атмосфера ауасыныңластануы, суайналасыныңбұзылуы,
жердіңқұнарсыздануы, қуаңшылықөзен -көлдердіңтаралуы,
өсімдіктер мен жануарлардыңсиреп немесе құрып кетуі Адам
баласыныңденсаулығыныңбұзылуы және жалпы биосфера
шегіндегі бұрын –сонды болмаған климттыңөзгеру
құбылыстары үдей түседі.

Барлық экологиялық
факторларды қоса есептегенде,
олардың кейбіреулерінің ғана
тіршілік етуге маңызы бар.
Эволюция барысында
организмдер олардың әсеріне
қатысты бейімдеушілік жасады.
Организмнің қоршаған орта
өзгерістеріне бейімделу
дәрежесі экологиялық
шыдамдылық немесе
толеранттылық деп аталады.
Сондықтан түрлерде ол орта
өзгерістерінің диапазонында
көрініс береді, оның
шекарасында берілген түр
дараларының тіршілік әрекеті
сақталады.
Тіршілікке маңызды
функциялардың әсеріне
қарай әр биологиялық түрге
қатысты өзіндік оптимум мәні
болады, қалыпты тіршілік ету
аймағы және төзімділік
аралықтары.

Тірі организмдердің алуантүрлері бірдей емес
экологиялық төзімділікке ие болмайды. Үлкен
экологиялық төзімділікке ие топтар, яғни
фактордың оптималды мәнінен ауытқуға
төзімділер эврибионттар деп аталады, ал
төзімділігі аз болса стенобионттар деп аталады.
Эврибионтты организмдер мысалы ретінде,
актинияны айтуға болады, ол тропиктік те,
арктикалық та теңіздерде тіршілік ете алады.
Стенобионтты организмдерге мысалы, тек қана
жылы теңіздерде тіршілік ететін коралл
полиптері, гренландиялық кит —тек арктикалық
теңіздерде тіршілік етеді.